ساخت سنتور
سنتور، یک ساز کاملاً ایرانی است که برخی معتقدند توسط ابونصر فارابی ساخته شده است. سنتور قدمتی دیرینه دارد و از زمان ساخت اولین سنتور ها تا الان سنتور های متفاوتی با ویژگی های متفاوتی ساخته شده تا اینکه امروزه در ساخت سنتور به یک سری ویژگی های مشابه و یکسان رسیده اند و سنتور های امروزی ساخته شده است. ولی علی رغم یکسان بودن یک سری ویژگی ها بازهم سنتور های متفاوت جنس صدای متفاوتی دارند و همین عامل باعث می شود که برخی، سنتور فلان سازنده را بیشتر از سازنده ای دیگر می پسندد.
آنچه که هر سازنده باید قبل از ساخت سنتور بداند
در ساخت سنتور ۴ عامل اساسی هست که هر کسی که می خواهد ساز را بسازد باید حتما به آن ها مسلط باشد؛ و اگر یکی از این سه عامل رعایت نشود یک جای کار لنگ می شود.
- چوب شناسی: چوب شناسی به خاطر انتخاب درست چوبی است که سازنده ی ساز باید انتخاب کند. با چوب های مختلف صدا های مختلفی را می شود تولید کرد. مثلا چوب توت به خاطر الیاف و صدا دهی برای تار و ضرب مناسب است. ولی سنتور به خاطر فشار زیادی که روی آن است باید از چوب محکم و با دوام ساخته شود.
- صداشناسی: صداشناسی به خاطر انتخاب نوع صداست. چون ممکن است نوازنده ای سنتوری با صدای زیر و نوازنده ی دیگری سنتور با صدای بم بخواهد. پس سازنده باید بتواند سنتور با صدا های مختلف را بسازد.
- فن نجاری: برای برش دادن و شکل دادن به چوب حتما باید به فوت و فن نجاری آشنا باشد.
- نوازندگی: این عامل هم تا حدی مهم است. کسی که ساز می سازد برای کوک کردن و تشخیص صدای سنتور لازم است که نوازندگی هم بلد باشد.
مراحل ساخت سنتور
این روز ها ساز های متنوعی با مارک و نام های مختلف ساخته و عرضه می شود که هر کدام جنس و رنگ صوتی مخصوص به خود را دارند؛ ولی همه ی آن ها در نحوه ساخت و ویژگی های فیزیکی به هم شبیه هستند. به طور کلی سنتور از جعبه صوتی، صفحه رو، پل ها، خرک و مفتول روی خرک، گوشی ها، شیطانک، سیم گیر و سیم ها ساخته شده است.مراحل ساخت سنتور عبارتند از:
انتخاب چوب مناسب برای ساخت سنتور
فشار زیادی که روی ساز است سازنده را وادار به انتخاب یک چوب با کیفیت می کند تا بتواند فشار وارده بر ساز را تحمل کند. معمولا برای ساز سنتور از چوب های با دوام و محکم مانند چوب گردو استفاده می شود. چوب گردو نیز انواع مختلفی دارد که نوع باغی آن مناسب ترین صدا را تولید می کند. همچنین این چوب باید کهنه باشد و بهتر است از چوب های مناطق سردسیر که دارای بافتی منسجم هستند استفاده شود. علاوه بر چوب گردو سازندگان در ابتدای کار از چوب هایی مانند راش، افرا و آزاد که دارای بافت ریز هستند استفاده می کنند.
برش و عمل آوری چوب برای ساخت سنتور
پس از اینکه سازنده چوب خوب را انتخاب کرد باید آن را به صورت ورقه ای برش بزند؛ سپس ورقه ها را درون آب بیندازد تا صمغ و شیره ی آن گرفته شود. سپس چوب ها را در سایه بگذارد تا آهسته آهسته خشک شوند. توجه کنید که چندین سال باید از خشک شدن چوب بگذرد تا برای ساخت ساز مناسب شود.
ساخت اسکلت ساز یا همان کلاف های ساز سنتور
پس از اینکه چوب آماده برای ساخت ساز شد ابتدا باید چهارچوب یا همان چهار ضلع ذوزنقه با ابعاد مناسب برش زده شود. ضخامت چوب کلاف ۱۸ میلی متر، ارتفاع کلاف ۵۰ میلی متر، ضلع کوچک ذوزنقه ۳۶ و ضلع بزرگ ۹۰ سانتی متر و ارتفاع ذوزنقه ۲۷ سانتی متر است. پس از برش چهار ضلع باید در ضلع سمت راست و چپ سوراخ هایی که محل قرار گیری گوشی و سیم گیر هستند ایجاد شود. سپس چهارکلاف را با چسب چوب های قوی به یکدیگر می چسبانند و تحت فشار می گذارند تا خوب به یکدیگر بچسبند و هیچ درزی میان آن ها باقی نماند.
ساخت و چسباندن صفحه ی زیر سنتور
صفحه ی زیر به ضخامت ۷ تا ۹ میلی متر ساخته شده و با چسب قوی به چهار ضلع چسبانده می شود و به مدت یک روز با یک گیره ی محکم تحت فشار قرار می گیرد.
پل گذاری ساز سنتور
در ساخت سنتور اندازه پل های داخل جعبه معمولا بستگی به اندازه ساز دارند. با بزرگتر شدن جعبه رزنانس، باید قطر پل ها هم بیشتر شود. قطر پل ها از ۸ تا ۱۱ میلیمتر متغیر است. ارتفاع آن هم بر حسب نوع چوب کوتاه یا بلند می شود. پل ها وظیفه تحمل بار حاصل از سیم های تحت فشار سنتور را به عهده دارند.
ساخت و چسباندن صفحه ی روی سنتور
صفحه ی رو دارای دو حفره به صورت گل است که باید بریده شود. این گل ها هم باعث زیبایی ظاهری ساز شده و هم در نرمی، شفافیت، لطافت و خروج صدای سنتور نیز نقش دارد. محل قرارگیری و برش گل ها معمولا ً گل سمت راست زیر نت های دو، سی و لا قرار داشته و گل سمت چپ زیر نت های لا، سل و فا است. گل ها می توانند به شکل های مختلف باشند.
ساخت و نصب خرک های سنتور
سیم ها توسط خرک ها که پایه های چوبی از جنس گردو هستند بر روی سنتور، بالای صفحه نگه داشته می شوند. میله ی روی خرک دارای ابعاد به قطر دو تا دو ونیم میلیمتر و به طول ۱۷ میلیمتر است. ارتفاع خرک های سیم های سفید ۲۲ میلی متر، طول شیار موجود روی خرک ۱۷ میلی متر، طول مفتول فلزی روی آن ۱۶ میلی متر، ارتفاع خرک های سیم های زرد ۲۰ میلی متر، طول شیار موجود روی خرک ۱۷ میلی متر و طول مفتول فلزی روی آن ۱۶ میلی متر است.
تراش صفحه ی سنتور
این مرحله نیز می تواند قبل از نصب شیطانک انجام شود.
پرداخت سنتور
سنتور صیقل داده و سنباده کاری می شود.
رنگ کردن سنتور
در حالت سنتی با لاک الکل انجام می شود و در حالت دیگر با سیلر، کیلر و بقیه ی رنگ های معمول چوب.
نصب گوشی ها
گوشی ها پیچ هایی فلزی هستند که در سمت راست کلاف پیچانده می شوند. سیم دور گوشی ها پیچیده شده و با پیچاندن گوشی می توان کوک را عوض کرد و سفتی و کشش سیم را تغییر داد
سیم های سنتور
در سنتور دو دسته سیم سفید و سیم زرد وجود دارد. سیم های سفید از آلیاژ نیکل بوده و برای تولید صدا های زیر به کار برده می شوند و سیم های زرد از آلیاژ برنج ساخته شده و برای تولید صدا های بم استفاده می شوند. این سیم ها در یک انتها به گوشی و در انتهای دیگر با گره ای به سیم گیر بسته می شوند. سیم ها باید به نحوی پیچانده شود که هر دو سیم پیچ بخورد. در واقع نباید فقط یک سر سیم دور بدنه پیچیده شود، چرا که موجب از بین رفتن کوک می شود. صدای ساز را می توان با عوض کردن سیم ها کمی تغییر داد ولی به طور معمول شماره سیم ها ۴۰ صدم میلیمتر است.
چیزهایی راجب سیم های سنتور و چگونگی مراقبت و تعویض آن هاسیم گیر
هنگام ساخت سنتور در سمت چپ کلاف میخ های فلزی کوبیده می شود که به آن ها سیم گیر می گویند. یک سر سیم به سیم گیر پیچیده شده و سر دیگر آن به گوشی وصل و پیچیده می شود.
کوک سیم ها
اکنون که تمام اجزاء بهم پیوند خورده اند و سنتور شکل گرفته است، می توان آن را کوک کرده و برای نواختن آماده نمود.
