آرامگاه فردوسی، مکانی است که خاکش پیکر حکیم ابوالقاسم فردوسی را به آغوش کشیده و تا به امروز یاد این شاعر را برای مان جاوید نگاه داشته است. این مکان با فضای بسیار زیبا و چشم نوازش میزبان گردشگران بسیاری از داخل و خارج از کشور است و بسیاری را از راه های دور و نزدیک به سوی خود می کشاند. این آرامگاه در ۲۸ کیلومتری غرب روستای پاژ، زادگاه فردوسی قرار دارد و از 12 فروردین سال 1342 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
فردوسی که بود؟
ابوالقاسم فردوسی توسی، شاعر حماسه سرای ایرانی است که در سال ۳۲۹ هجری قمری در توس خراسان متولد شد و در سال ۴۱۶ هجری قمری در گذشت. به عقیده بسیاری از کارشناسان، وی را می توان بزرگترین سراینده پارسی گو دانست که موفق شد در مدت زمان زندگی اش به یکی از بزرگترین کارها دست بزند و شاهنامه را بسراید. وی به القاب دیگری همچون حکیم سخن، حکیم توس و استاد سخن نیز شهرت دارد و در سراسر جهان زبانزد خاص و عام است. هنگامی که زبان دانش و ادبیات در ایران زبان عربی بود، فردوسی با سرودن شاهنامه توانست جانی تازه به فرهنگ ما ببخشد و همه ما جاودانگی زبان فارسی را تا به امروز مدیون تلاش های او هستیم.
شاهنامه کتابی است که در آن نزدیک به ۶۰۰۰۰ بیت وجود دارد. از این اثر به عنوان یکی از بزرگترین و برجسته ترین سروده های حماسی جهان یاد می شود که نتیجه دست کم سی سال رنج و تلاش فردوسی است. این شاهکار ادبی، اسطوره ها، افسانه ها و تاریخ ایران را از آغاز تا حمله اعراب به ایران در سده هفتم و در چهار دودمان پادشاهی پیشدادیان، کیانیان، اشکانیان و ساسانیان به تصویر می کشد و سه بخش در بر دارد که عبارتند از: اسطوره ای (از روزگار کیومرث تا پادشاهی فریدون)، پهلوانی (از خیزش کاوه آهنگر تا مرگ رستم) و تاریخی (از پادشاهی بهمن و پیدایش اسکندر تا گشایش ایران به دست اعراب).
چرا آرامگاه فردوسی؟
- محل دفن یکی از شعرای بزرگ کشورمان است.
- این شاعر گرانقدر توانست با تلاش بی پایان خود قدم مهمی را در حفظ زبان پارسی بردارد.
- مقبره خسرو آواز ایران، استاد محمد رضا شجریان و شاعر نامدار ایرانی، اخوان ثالث در باغ این آرامگاه قرار دارد.
- وجود کافه، رستوران و امکانات مناسب در باغ این مجموعه فرصت خوبی را برای گذراندن اوقاتی خوش به شما می دهد.
چه جاذبه هایی در آرامگاه فردوسی وجود دارد؟
آرامگاه فردوسی به عنوان یکی از جاذبه های گردشگری شهر طوس استان خراسان، هر ساله پذیرای کسانی است که به فرهنگ و ادب این مرز و بوم علاقه فراوانی دارند. حضور در کنار شخصی که ۳۰ سال برای زنده نگاه داشتن زبان پارسی تلاش کرده است، افتخار بزرگی خواهد بود. زمانی که به مشهد سفر می کنید می توانید چند ساعت از این مکان ارزشمند بازدید کنید، موزه، کتابخانه و مقبره عالم بزرگ، حکیم ابوالقاسم فردوسی را از نزدیک ببینید. ازطرفی جاذبه های دیگری در این منطقه وجود دارد که دیدن آن ها خالی از لطف نیست.
تاریخچه آرامگاه فردوسی
حکیم ابوالقاسم فردوسی شیعه بود و چنان که از تاریخ مشهود است، پس از مرگش اجازه تدفین پیکر او در گورستان را ندادند. به همین دلیل نیز او را در باغ خانه خودش در شهر طوس به خاک سپرده شد. این محل بارها و بارها بنا به دلایل مختلفی به آن حمله شده بود و با خاک یکسان شده بود اما بالاخره شخصی به نام ارسلان حلذب که از سپهداران طوس در زمان فردوسی بود، در مقابل دروازه شرقی رزان شهر تابران طوس، اولین آرامگاه فردوسی را ساخت. تا حدود ۱۰۰ سال پس از مرگ فردوسی نیز این بنا پا برجا بود اما در زمان حکمرانی گرگوز (یکی از امیران مغول) بنای آرامگاه ویران شد و از سنگ های آن برای ساخت قلعه استفاده شد.
در طی سال ها آرامگاه فردوسی دستخوش تغییرات زیادی شد و به مرور بنای آن تبدیل به تلّی از آجر و کاشی شد که در گندمزار پنهان شده بود. اما بالاخره در زمان ناصرالدین شاه قاجار، والی خراسان (عبدالوهاب آصف الدوله) مأمور شد تا آرامگاه فردوسی را بیابد و بنایی در خور وی بسازد. در این مرحله تنها ۲ اتاق بر آرامگاه ساختند که همچون بنایی محقر بود.
در ۱۲مرداد۱۳۰۳، عبدالحسین خان سردار معظم (تیمورتاش) از مجلس شورای ملی درخواست کرد تا بودجه ای برای ساخت آرامگاه فردوسی اختصاص بدهد. پس از فراز و نشیب های بسیار و تلاش برای به تصویب رساندن طرح و بودجه لازم برای بازسازی بنا، بالاخره در سال ۱۳۰۷ شمسی طرح و بودجه آرامگاه فردوسی به تصویب رسید.
معماری آرامگاه فردوسی
معماری آرامگاه فردوسی به دو بخش اصلی معماری بیرونی و درونی تقسیم می شود.
- معماری بیرونی بنای آرامگاه فردوسی : ساختار کلی بیرونی بنا چهارگوش یا مکعبی است و مساحت آن نیز ۱۰۴۳ متر مربع است. در هر سوی بنا می توانید پلکان هایی را ببینید که در بالای آن ها و در ارتفاع ۱۸ متری، بنای آرامگاه فردوسی روی سکویی خودنمایی می کند.جالب است بدانید که بنای اصلی از ۷ مکعب کوچک تر ساخته شده که همگی به ترتیب روی هم قرار گرفته اند. در هر وجه بنا، سروده هایی از شاهنامه حکاکی شده است که همه آن ها ۱۲ بیتی اند. در دو طرف کتیبه ها می توانید ستون هایی را ببینید که به سبک هخامنشی ساخته شده است. ازطرفی در هر کنج نیز یک ستون قرار گرفته است و در نتیجه تعداد ستون های بنای اصلی به ۱۲ می رسد.در محوطه می توانید مجسمه فردوسی را ببیند که توسط ابوالحسن صدیقی در ایتالیا ساخته شده و سپس به آرامگاه منتقل شده است.
- معماری درونی بنای آرامگاه فردوسی: ورودی اصلی در قسمت غربی بنا قرار دارد و در زیرزمین می توانید مدفن حکیم ابولقاسم فردوسی را ببینید. ابعاد زیرزمین ۳۰ متر در ۳۰ متر است و گودی آن نیز حدود ۵ متر است. روی دیوار پلکان ها ۶ نقش برجسته وجود دارد که روی آن ها ۶ روایت از شاهنامه نقش بسته است.سنگ قبر از جنس مرمر است و ابعاد آن ۹۰ سانتی متر در ۱.۵۴ متر است. دورتادور محل دفن، ۲۰ ستون قرار گرفته که بلندی آن ها ۴.۶۰ متر است.
حقایق آرامگاه فردوسی
- پیکر فردوسی را به دلیل شیعه بودن به قبرستان راه ندادند و به همین دلیل در باغ شخصی خود او، در شهر تابران توس دفن شد.
- در مقدمه شاهنامه بایسنقری ساختن اولین مقبره برای فردوسی را به «ارسلان جاذب» نسبت داده اند.
- صدسال بعد از مرگ فردوسی این بنا همچنان برپا بود و در حمله غزنویان بنا آسیبی ندید.
- در سال ۶۴۱ هجری قمری، «امیر مغول» تصمیم گرفت تا برای بنای قلعه ای در طوس، آرامگاه را ویران کند و از مصالح آن در ساخت قلعه استفاده کند.
- در دوران حکومت «غازان خان» شخصی به نام «امیر ایسن قتلغ» ساختمانی در نزدیکی مقبره بنا کرد و خانقاهی هم در کنار آن قرار گرفت. قبل از به پایان رسیدن این بنا، امیر ایسن درگذشت.
- تا نیمه دوم قرن هشتم، آرامگاه فردوسی در کنار قبر محمد غزالی و معشوق توسی در بخش شرقی توس بود.
- عبیدالله خان ازبک در حمله به خراسان، بنا به تعصبی که بر ضد شیعیان داشت، دستور ویرانی آرامگاه فردوسی را داد.
- خانیکوف، «پژوهشگر و کنسول روس» در بازدید از توس، نشانی از آرامگاه ندید؛ اما با نگاهی به گزارش کرزن انگلیسی، آرامگاه فردوسی تا حدود سال ۱۲۵۴ هجری شمسی آشکار بوده است، اما پس از آن، گندمزاری روی آن را پوشاند.
- عبدالوهاب آصف الدوله (والی خراسان) از طرف ناصرالدین شاه به جستجوی آرامگاه فردوس رفت و با راهنمایی چند فرانسوی که از توس دیدن کرده بودند، موفق به پیدا کردن آرامگاه شد.
- تصمیم ساخت بنایی باشکوه و درخور فردوسی گرفته شد و تا شروع ساخت بنایی عظیم، دو اتاق به صورت موقت نزدیک آرامگاه فردوسی بنا شد.
- محمدتقی بهار با تحریک حس وطن پرستی رضاشاه از او خواست تا بنای آرامگاه فردوسی را ترمیم کند و ساختمانی باشکوه در این منطقه با کمک های ملی بسازد.
- به پیشنهاد «ارباب کیخسرو شاهرخ» (نماینده زرتشتیان در مجلس)، انجمن آثار ملی برگه هایی چاپ کرد تا از طریق آن برای کمک مالی یا قرعه کشی برای ساخت آرامگاهی شایسته فردوسی، اطلاع رسانی شود و از مردم خواسته شد تا در این رویداد کمک کنند.
- تیمورتاش (دولتمرد ایرانی در عصر قاجار و پهلوی)، پیشنهاد بازسازی آرامگاه فردوسی را در مجلس پیشنهاد داد.
- کیخسرو شاهرخ مامور شد تا محل دقیق دفن فردوسی را پیدا کند، در آن زمان محل دفن فردوسی در باغی با مالکیت «حاج میرزا محمدعلی قائم مقام التولیه» بود. مالک باغ، این باغ را به رضاشاه پیشکش کرد و رضاشاه هم باغ را برای ساخت مقبره به انجمن واگذار کرد.
- «ارنست امیل هرتسفلد» (باستان شناس آلمانی) و کریم طاهرزاده بهزاد پیشنهاد طراحی مقبره را رد کردند و سرانجام طراحی این بنا به مسابقه گذاشته شد.
- نکته جالب اینجا است که خود هرتسفلد و طاهرزاده بهزاد در این مسابقه شرکت کردند و در کنار آن ها افرادی نظیر آندره گدار، نیکلای مارکف دیده می شدند.
- طرح طاهرزاده بهزاد در سال ۱۳۰۷ تصویب شد که سبک معماری آن، به سبک سرستون های هخامنشی بود.
- طرح بهزاد در میانه کار متوقف شد و از گدار فرانسوی خواستند که طرحی برای آرامگاه بزند. گدار از فرانسه طرحی فرستاد. تیمورتاش با اصرار طرح گدار را تغییر داد و سقفی هرمی بر بنا افزود. انجمن با این تصمیم تیمورتاش مخالفت کرد و بر این باور بود که سقف هرمی یادآور معماری مصر است.
- بار دیگر از طاهرزاده دعوت به عمل آمد تا طرحی جدید با در نظر داشتن طرح گدار ارائه دهد. طاهرزاده سقف پلکانی را جایگزینی مناسب برای سقف هرمی دانست.
- نقشه جدید آرامگاه در سال ۱۳۱۲ تصویب شد و با نظارت حسین لر زاده در سال ۱۳۱۳ به پایان رسید.
- این بنا بعدها دچار نشست شد و بازسازی و تعمیر آن به هوشنگ سیحون واگذار شد. بازسازی بنا در سال ۱۳۴۷ به پایان رسید.
- مساحت مجموعه آرامگاه فردوسی امروز برابر با ۶ هکتار است که دربردارنده باغ آرامگاه، استخر، یادبود فردوسی، ساختمان اداری، کتابخانه، موزه و آرامگاه شاعر بزرگ مهدی اخوان ثالث است. تندیس ضلع جنوبی مجموعه که حکیم ابوالقاسم فردوسی را نشان می دهد، اثر ابوالحسن صدیقی است که در جلوی استخر قرار دارد.
- ساختمان آرامگاه مساحتی برابر با ۱۰۴۳ مترمربع دارد و از همه سمت پلکان دارد. ساختمان بنا به شکل مکعب است و ارتفاعی برابر با ۱۸ متر دارد.
- در سمت غربی بنا دری است که قبل از بازسازی، ورودی اتاق آرامگاه بود و در سمت شرقی هم دریچه ای بود که بعد از بازسازی و انتقال مدفن به زیرزمین، بسته شد.
- در چهار طرف بنای مکعبی شکل، الواح مرمری به اندازه ۱٫۵ در ۴ متر دیده می شود که سروده های شاهنامه روی آن تراشیده شده است. این اشعار ۱۲ بیت هستند.
- برای ورود به بخش درونی آرامگاه باید از جبهه غربی وارد شد. پله های شمالی و جنوبی به زیرزمین و اتاق مدفن می رسند. روی دیوار پله ها، ۶ نقش برجسته سنگی دیده می شود که قبل از بازسازی در دو طرف اتاق مدفن قرار داشت.
- این نقوش برجسته شامل داستان هایی از جمله جنگ رستم، جنگ ایرانی ها و تورانی ها، نبرد رستم و سهراب می شود.
- در بخش میانی آرامگاه سنگ قبری از جنس مرمر با ابعاد یک متر در یک و نیم متر و ارتفاع نیم متر دیده می شود که محل دفن شاعر بزرگ ایرانی است. روی سنگ قبر با خط نستعلیق نوشته شده است:
- به نام خداوند جان و خرد. این مکان فرخنده، آرامگاه استاد گویندگان فارسی زبان و سراینده داستان های ملی ایران، حکیم ابوالقاسم فردوسی توسی است که سخنان او زنده کننده ی کشور ایران و مزار او در دل مردم این سرزمین جاویدان است.
- در سال ۱۳۸۴ بر اساس تصمیم دکتر بهروز احمدی، استراحتگاه و چایخانه آرامگاه، به موزه فردوسی تبدیل شد. در این موزه که از جاهای دیدنی های توس به شمار می آید، اشیایی با عناوین مختلف نگه داری می شود که از جمله آن ها باید به آثار سنگی دوران پیش از تاریخ کشف شده در دشت توس، سفالینه های دوره اسلامی، سکه های دوره اسلامی و تنگ ها، عطردان ها و پیه سوزها اشاره کرد.
در مورد چالیدره ی مشهد چه می دانید؟
