اردبیل به لحاظ موقعیت ویژه سیاسی و جغرافیایی در طول تاریخ، بویژه به عنوان اولین پایتخت صفویان از اهمیتی استراتژیک برخوردار بوده است. در این میان، بازار سنتی اردبیل با قدمتی طولانی و گذشته ای پرافتخار، نقش قابل توجهی در جریانات و مبادلات تجاری ایفا می کرده است. این بازار در دوره سلجوقیان در قلب شهر اردبیل بنا شده ولی در دوران صفویه رونق گرفته است. بازار اردبیل جدای از وجه تاریخی و اقتصادی اش، به لحاظ معماری و مردم شناسی نیز قابل توجه است. مجموعه بازار اردبیل از بخش های مختلف و متنوعی تشکیل شده که در ادامه آن را بیشتر بررسی می کنیم.
تاریخچه بازار بزرگ اردبیل
بازار بزرگ اردبیل یکی از آثار تاریخی این شهر به حساب می آید که قدمت آن احتمالا به قرن های هفت و هشت هجری قمری و حتی قدیمی تر می رسد. در برخی از منابع از جمله آثار مقدسی و اصطخری در قرن چهارم هجری قمری، نام این بازار آمده است که آن را به شکل صلیبی توصیف کرده اند و به مسجدی در وسط آن اشاره می کنند.
بازار اردبیل در قرون هفت و هشت هجری از رونق خوبی برخوردار بوده اما رونق اصلی آن مربوط به دوره صفویه است. به دلیل اینکه این شهر خاستگاه سلاطین صفوی، مرکز دینی و همچنین جایگاه مقابر شیخ صفی الدین اردبیلی و دیگر گذشتگان سلاطین صفوی بود، شهر و بازار آن از اهمیت و رونق خاصی برخوردار شد. در زمان حکومت شاه طهماسب اول، بازارهای اردبیل رونق بسیار زیادی داشتند که می توان به بازار بقالان، کرباس فروشان، قصابان، خراطان، سراجان، قیصریه و ده ها سرای دیگر اشاره کرد.در دوره صفوی و بر اساس روایات تاریخی، مجموعه بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی موقوفات بسیاری از جمله خانه های اطراف بقعه، مغازه ها، حمام و همچنین بازار اردبیل را داشته است. درآمد حاصل از این موقوفات صرف امور خیریه در سطح شهر می شد که می توان به رسیدگی به وضع معیشتی افراد مستضعف و خانواده های فقیر اشاره کرد.
معماری بازار بزرگ اردبیل
بازار کنونی اردبیل معرف آثاری از دوره صفویه و قاجاریه است و بخش های مختلفی چون راسته ها، تیمچه ها، سراها، مسجد و گرمابه دارد. در داخل این بازار همچنین مسجد جامع و مسجد اعظم قرار دارند. بازار بقالان، قصابان، خراطان، سراجان، قیصریه، چاقوفروشان، کلاه دوزان، راسته اصلی بازار، راسته پیر عبدالملک، راسته قیصریه، راسته کفاشان، راسته غلامان، بازار زرگران، سراجان، پنبه فروشان، مسگران، چاقوسازان، آهنگران، سرای خشکبار (حاجی میرزا)، سرای گلشن، سرای وکیل، سرای نو یا زنجیرلو، سرای حاج احمد، سرای حاج شکر، سرای مجیدیه، سرای امام جمعه، سرای دوگچی و تیمچه زنجیرلی قسمت های مختلف این بازار را تشکیل می دهند.
سرای خشکبارهای بازار اردبیل از دو بازارچه موازی هم تشکیل شده است که هر دو بر راسته بازار عموداند و هرکدام دارای پنج دهانه و ۵۱ مغازه هستند. سرای گلشن نیز دو بازارچه و یک سرا دارد که در مقابل سرای زنجیرلی واقع شده اند و به راسته بازار و راسته پیر عبدالملک مربوط می شوند. از دیگر بخش های مهم بازار می توان به چهار سوق یا بازار بزرگ قیصریه اشاره کرد. این بخش مدور شکل است و گنبد كروی بلند و ساده دارد.
بازار اردبیل با طاق های جناغی و گنبدهای ساده پوشش یافته و عرض طاق نمای مغازه ها به طور متوسط سه متر و قطر پایه های طاق ها حدود ۸۰ سانتی متر است. روشنایی داخل این بازار از طریق روزنه های تعبیه شده در پوشش های گنبدی تأمین می شود. بر سر بازارچه شمال شرقی، سنگ نبشته ای به چشم می خورد که به علت فرسودگی امکان قرائت آن وجود ندارد. این سنگ نوشته حاوی نام بانی و تاریخ بنا است.
قسمت عمده بازار اردبیل در تغییرات شهری در نیم قرن گذشته تخریب شده و ارتباط بعضی از بخش های آن با مرکز بازار از بین رفته است؛ به طوری که این بازار در حال حاضر در مرکز شهر و در طرفین خیابان امام خمینی قرار دارد و بازدیدکنندگان به وضوح می توانند جدایی بازار طلافروشان را از بازار قیصریه فعلی مشاهده کنند. این مجموعه در سال ۱۳۶۴ مرمت شد و با شماره ۱۶۹۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.
بازار بزرگ اردبیل کجاست؟
موقعیت بازار سنتی اردبیل دقیقاً در قلب شهر و در دو سمت خیابان امام خمینی (ره) است. به همین خاطر به راحتی می توانید از آن دیدن کنید. اگر به سمت شمال بازار بروید، به میدان امام حسین (ع) می رسید. خیابان آیت الله طالقانی و میدان فجر هم در جنوب بازار هستند. در همسایگی شرقی بازار، خیابان آیت الله کاشانی است. می توانید خیابان ناصرلی صوفی را در سمت غرب بازار پیدا کنید.
جاهای دیدنی اطراف بازار بزرگ اردبیل
شهر اردبیل مجموعه ای تماشایی از بناهای تاریخی و جاذبه های طبیعی است. نمی شود تا این شهر رفت و آثار تاریخی آن را ندید. بعد از گشت وگذار در بازار می توانید به دیگر جاهای دیدنی و مهم شهر بروید.
- بازار کفاشان اردبیل : وجود مراکز خرید اردبیل و غرفه های مختلف جذابیت بازار کفاشان را دوچندان می کند؛ البته نمی شود معماری قدیمی و زیبای آن را نادیده گرفت. طاق های جناغی بازار نمای زیبایی دارند. این بازار در 100متری مجموعه بازار اردبیل و در محله تازه میدان است. می توانید بعد از گشتن در بازار در همان نزدیکی به رستوران آقا سید هم بروید و دلی از عزا دربیاورید. غذاهای خوش مزه اردبیلی روزتان را کامل تر می کنند. نوش جانتان باشد.
- مسجد اعظم اردبیل : این مسجد از دیگر جاهای دیدنی اردبیل است که می تونید از آن بازدید کنید. قدمت مسجد اعظم به دوره قاجار می رسد. حاج محمد حسین امین این مسجد را ساخته است. میرزا علی اکبر مجتهد نامی تعمیرات این بنا را انجام داد. او کلاس های درسش را در این مسجد برگزار می کرد. به همین خاطر بعد از تعمیر مسجد خیلی ها هنوز هم این بنا را به اسم میرزا علی اکبر می شناسند. مسجد اعظم اردبیل دارای شبستان ها و چند صحن است. معماری زیبای این مسجد با کاشی کاری های فیروزه ای توجه همه را به خودش جلب می کند. این مسجد تا بازار بزرگ فاصله کمی دارد.
- مسجد جامع اردبیل : وجود بناهایی با قدمت چندین ساله نشان می دهد که اردبیل از شهرهای تاریخی و مهم ایران در گذشته است. در دل بازار اردبیل مسجدی را ساخته اند که فروشنده های بازار برای برپایی نماز به آنجا می روند. گچ بری ها و تزیینات داخلی مسجد جامع زیبایی چشمگیری دارد. بد نیست بدانید در این شهر مسجد دیگری به همین اسم هست. قدمت آن مسجد به دوره سلجوقی می رسد و به مسجد عتیق یا جمعه مسجد هم معروف است. در روزهای محرم بازاری ها در مسجد جمعه اردبیل جمع می شوند و آیین های سوگواری را برگزار می کنند. مراسم طشت گذاری یکی از مراسمی است که هرساله در این مسجد انجام می دهند.
- موزه مردم شناسی اردبیل از جاهای دیدنی نزدیک به بازار بزرگ اردبیل : آقانقی از حمام های قدیمی اردبیل است که این روزها کاربرد دیگری دارد. بنای حمام را در دوره ایلخانی و به دستور ظهیرالاسلام ساخته اند. به همین خاطر این حمام را به اسم ظهیرالاسلام هم می شناسند. در زمان قاجار شخص دیگری به اسم آقانقی موتمن الرعایا این بنا را خرید و بازسازی کرد. هر بخش از این حمام بسیار دیدنی است و کاشی کاری های باشکوهی دارد. امروزه در این حمام موزه ای را راه اندازی کرده اند. مجسمه های مختلفی را در این حمام گذاشته اند که گوشه ای از فرهنگ و آداب ورسوم این منطقه را نشان می دهد. در این موزه می توانید معماری چشم نوازی از دوره ایلخانی را ببینید. موقعیت این موزه در میدان عالی قاپو و در ابتدای خیابان سعدی است.
بهترین زمان بازدید بازار بزرگ اردبیل
استان اردبیل یکی از بخش های شمال غرب ایران است و آب وهوایی سرد و کوهستانی دارد. بهترین زمان برای سفر به این استان، بهار و تابستان است. اردبیل در روزهای گرم تابستانی هوایی خنک و لذت بخش دارد. در اطراف شهر هم می توانید طبیعتی زیبا با چشم اندازهایی شگفت انگیز ببینید. برای بازدید از بازار بزرگ اردبیل و معماری جذابش بهتر است تا قبل از غروب آفتاب به آنجا بروید. با آمدن پاییز و زمستان، هوای اردبیل رو به سردی می رود و برف همه جا را سفیدپوش می کنند. به همین خاطر حجم گردشگرها در نیمه دوم سال بسیار کمتر می شود. اگر با سرمای هوا مشکلی ندارید، می توانید در این زمان از سال به اردبیل سفر کنید؛ البته اگر با خودروی شخصی می روید، زنجیرچرخ لازمتان می شود.
مسیر دسترسی بازار بزرگ اردبیل
اگر مبدأ حرکتتان تهران باشد، برای رفتن به اردبیل باید 590 کیلومتر رانندگی کنید. اردبیل در شمال غرب ایران است. حدود شش ساعت و 48 دقیقه طول می کشد تا به شهر اردبیل برسید. بعد از رسیدن به اردبیل مسیر را تا تقاطع آیت الله طالقانی ادامه بدهید. می توانید در انتهای بلوار طالقانی، خیابان امام خمینی (ره) را پیدا کنید. این خیابان از معروف ترین بخش های شهر است؛ پس به راحتی می توانید با کمک تابلوها یا گوگل مپ این خیابان را پیدا کنید. بازار بزرگ اردبیل در دو سمت همین خیابان است.
بازار بزرگ اردبیل هنوز هم مثل روزهای گذشته اصالتش را حفظ کرده است. تلاش کردیم تا در این سفر مجازی با ساعد نیوز برای گشت وگذار در این بازار مشتاق شده باشید. اگر از این بازار قدیمی دیدن کرده اید، از تجربه هایتان برایمان بگویید.
آشنایی با خانه مناف زاده در اردبیل
