درباره حقوق شهروندی چه می‌دانید؟

تعریف شهروند در حقوق ایران چیست؟

انسان های ساکن و مقیم در یک کشور، اعم از اتباع و بیگانگان که در سرزمین یک دولت کشور و تحت حاکمیت آن هستند، شهروند خوانده می شوند. در واقع، شهروندی یک موقعیت فعالانه است، چرا که در مفهوم شهروندی همزمان حقوق و تکالیفی متناسب برای هر یک از شهروندان در نظر گرفته می شود. بر این اساس، شهروندی در عین حال که مجموعه حقوقی را برای شهروندان معین می کند و آنها را بدون استثنا از این حقوق بهره مند می داند، تکالیفی نیز برای آنها متصور می شود که باید به آنها بپردازند. از دیگر سو، این حقوق و تکالیف، لازم و ملزوم یکدیگرند و هیچ یک را نمی توان بدون دیگری تصور کرد. اما تعریف قانونی در خصوص تعریف شهروند که در بندی از قوانین باشد وجود ندارد.

منشور حقوق شهروندی چیست؟

حقوق شهروندی، به مجموعه حقوقی که افراد به اعتبار موقعیت شهروندی خود دارا می باشند و نیز مجموعه قواعدی که بر موقعیت آنان در جامعه حکومت می کند گفته می شود. بنابراین، حقوق شهروندی یک مفهوم نسبتاً وسیعی است که شامل حقوق مدنی و سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فردی می باشد. منشور حقوق شهروندی نیز سندی است که حاوی کلیه حقوقی ملت است که قبلا به صورت پراکنده و یا مختصر بیان شده است اما در منشور حقوق شهروندی حقوق ملت ایران به تفصیل به بیان شده است. اگرچه منشور امر جدیدی در کشور ما است اما به طور کلی نوآوری خاصی در آن وجود ندارد و قبلا به صورت پراکنده در سایر قوانین به آن پرداخته شده است ولی در منشور حقوق شهروندی این حقوق به صورت منسجم و تفصیلی به این امر پرداخته است که به طور کلی آیینه تمام نمایی حقوق ملت است که به صورت یک مجموعه جمع آوری شده است. به عبارت دیگر کلیه حقوق ملت به صورت منسجم و به تفصیل در آن بیان شده است تا علاوه بر اینکه سندی جامع در خصوص حقوق شهروندان وجود داشته باشد دولت نیز وظایف و تکالیف عمده خود را در برابر حقوق ملت شناسایی نماید.

تقسیم بندی موضوعات منشور حقوق شهروندی

منشور حقوق شهروندی در 120 ماده تدوین شده است که پس از بیان مقدمه ای در خصوص منشور به فصل های مختلفی تقسیم شده است که به طور کلی شامل بخش های ذیل می باشد:

• حق حیات، سلامت و کیفیت زندگی که در برگیرنده مواد 1 الی 6 این سند است.
• حق کرامت و برابری انسانی نیز از ماده 7 الی ماده 11 را دربردارد.
• حق آزادی و امنیت شهروندی این حقوق شامل مواد 12 تا 18 این سند است.
• حق مشارکت در تعیین سرنوشت که مواد 15 الی 18 منشور را به خود تخصیص داده است.
• حق اداره شایسته و حسن تدبیر این حق از ماده 19 تا 24 این سند را به خود اختصاص داده است.
• حق آزادی اندیشه و بیان از ماده 25 تا 29 نیز به مبحث حق آزادی اندیشه و بیان پرداخته شده است.
• حق دسترسی به اطلاعات از ماده 30 الی 32 به این حقوق تخصیص داده شده است.
• حق دسترسی به فضای مجازی از ماده 33 تا 35 در بردارد.
• حق حریم خصوصی از ماده 36 تا 42 می باشد.
• حق تشکل، تجمع و راهپیمایی از ماده 43 تا 46 بررسی شده است.
• حق تابعیت ، اقامت و آزادی رفت و آمد ماده 47 تا 50 را به طور کلی دربردارد.
• حق تشکیل و برخورداری از خانواده مواد 51. 52. 53. 54 و 55 به این حق پرداخته است.
• حق برخورداری از دادخواهی عادلانه این حق شهروندی نیز از ماده 56 تا 67 را به این موضوع اختصاص داده شده است.
• حق اقتصاد شفاف و رقابتی که از حقوق بسیار مهم شهروندان است از ماده 68 الی 72 این قانون را دربرگرفته است.
• حق مسکن در ماده 73 و 74 بیان شده است.
• حق مالکیت نیز که در مواد 75 و 76 به آن پرداخته شده است.
• حق اشتغال و کار شایسته از مواد 77 الی 84 را در بردارد.
• حق رفاه و تامین اجتماعی نیز از ماده 85 تا 94 را به این حقوق اختصاص داده شده است.
• حق دسترسی و مشارکت فرهنگی از ماده 95 تا 103 می باشد.
• حق آموزش و پرورش از ماده 104 تا 111 بیان شده است.
• حق محیط زیست سالم و توسعه پایدار از ماده 112 تا 115 را به خود اختصاص داده است.
• حق صلح، امنیت و اقتدار ملی مواد 116 و 117 و 118 و همچنین 119 و 120 را دربردارد.

آموزش شهروندی

آموزش شهروندی به طور غیررسمی در خانه یا محل کار یا کارگاه های آموزشی یا به طور رسمی به صورت سرفصل درسی مجزا در مدارس و حتی مدارس ابتدایی یا به صورت رشته تحصیلی دانشگاهی در واقع به شهروندان می آموزد که چگونه یک شهروند فعال، آگاه و مسئولیت پذیر باشند. در واقع مبنای این آموزش ها پرورش یک شهروند نمونه یا شهروند خوب یا ارائه یک الگوی شهروندی نیست بلکه به آنان می آموزد که چگونه تصمیمات خود را با توجه به مسئولیت هایشان در قبال اجتماع و زندگی فردی خود اتخاذ نمایند. تربیت شهروندی، یکی از فروع شهروندی است که باتوجه به تحولات سریع اجتماعی، فناوری و سیاسی دوران معاصر، ازجمله دلمشغولی های برنامه ریزان و سیاستگذاران تعلیم و تربیت کشورهای جهان به شمار می آید. در کشورهای توسعه یافته مفاهیم شهروندی از دوران کودکی تا نوجوانی آموزش داده می شود و دولت نیز آموزش های لازم را در اختیار والدین و معلمان قرار می دهد. اهداف این آموزش ها عموماً موارد ذیل است:

• آشنایی با حقوق و مسئولیت های شهروندی
• بحث و بررسی دربارهٔ سرفصل ها و موضوعات مهم شهروندی
• فهم و شناخت جامعه و آشنایی با فعالیت های اجتماعی
• مشارکت فعال در یک برنامه اجتماعی یا گروهی^[۵]

چه آسیب هایی حقوق شهروندی را تهدید می کند؟

بدترین آسیب حقوق شهروندی، سیاست زدگی مدیران و تفسیر سیاسی و حزبی از مفاد آن است. طبق ماده 4 آیین دادرسی کیفری اصل بر برائت است و طبق ماده 2 منشور حقوق شهروندی شهروندان حق برخورداری از زندگی سالم را دارند، با برداشت سیاسی همه این امور مختل، آزادی شهروندان محدود و حقوق آنان ضایع می شود. آسیب دیگر ناآگاهی شهروندان به حقوق خود و شیوه معقول مطالبه گری در این زمینه است. استفاده از مدیران ناآگاه یا بی توجه به دانش حقوق به ویژه حقوق شهروندی، نگارش و ابلاغ آیین نامه های معارض یا مخالف با حقوق اساسی شهروندان یا آیین نامه های مجمل که امکان تفسیر موسع و خلاف اصول مسلم حقوقی را فراهم می کند از دیگر آسیب های حقوق شهروندی است. ابلاغ منشور حقوق شهروندی که از جنبه عمومی حقوق ساکنان شهرها را نیز تأمین می کند، اقدامی در خور توجه بود، اما برای اجرای دقیق و کامل همه مفاد این منشور باید کنش های اجتماعی هم شکل بگیرد؛ باید فرهنگسراهای شهرداری ها به محلی برای تضارب آرا و تحلیل قوانین شهروندی تبدیل شود.

سه نوع حق در ارتباط با رشد شهروندی وجود دارد:

۱. حقوق مدنی: که به حقوق فردی در قانون اطلاق می شوند. شامل آزادی افراد برای زندگی در هر جایی که انتخاب می کنند، آزادی بیان و مذهب، حق مالکیت، حق دادرسی یکسان در برابر قانون و...
۲. حقوق سیاسی: بویژه حق شرکت در انتخابات و انتخاب شدن، انتخاب کردن و...
۳. حقوق اجتماعی: که به حق طبیعی فرد برای بهره مند شدن از یک حداقل استاندارد رفاه اقتصادی و امنیتی مربوط می شود. شامل مزایای بهداشتی و درمانی، تأمین اجتماعی در صورت بیکاری، تعیین حداقل سطح دستمزد و...
مصادیق حقوق مدنی، سیاسی و اجتماعی یا حقوق شهروندی گستره وسیعی در حوزه های مختلف زندگی اجتماعی و فردی شهروندان را در بر می گیرد و مسلماً تحقق مجموعه آن ها مستلزم پیش شرط هایی است که بدون آن ها نمی توان به تحقق حقوق شهروندی امیدوار بود.

انواع قوانین و مقررات مربوط به حقوق شهروندی

• قوانین حمایتی

این قوانین و مقررات جهت ایجاد شرایط مناسب برای گسترش فعالیت های اجتماعی و حمایت از شهروندان وضع شده است. مثل اصل 3 قانون اساسی جمهوری اسلامی که مقرر داشته است: دولت جمهوری اسلامی ایران موظف است برای نیل به اهداف مذکور در اصل دوم، همه امکانات خود را برای امور زیر به کار برد…..آموزش و پرورش و تربیت بدنی رایگان برای همه، در تمام سطوح و تسهیل و تعلیم آموزش عالی

• قوانین و مقررات پیشگیرانه

قوانین و مقرراتی که توسط مقام صالح وضع شده است و هدف آن پیشگیری از وقوع جرائم یا تخلفات و یا ممنوعیت انجام برخی از فعالیت ها و یا اقدامات در جامعه است. به عنوان مثال قانون ممنوعیت تصدی بیش از یک شغل، مصوب ۱۳۷۳ که در راستای حفاظت از حقوق شهروندان در برخورداری از فرصت های شغلی است.

• قوانین تنبیهی

فعالیت های اجتماعی در شهر اقتضائات خاصی دارد و به جهت احتمال بروز حوادث و وقایع مختلف، مقررات خاصی برای کنترل این حوادث وضع شده است. قانون مجازات اسلامی از اصلی ترین قانون در این زمینه است. حقوق شهروندی، حقوقی هستند که در صدد تأسیس و یا ایجاد آنها باشیم، بلکه همان حقوق ثابت نزد انسان‏ هايی شناخته مي‏شود كه عنوان شهروند را با خود دارند.