درباره صنایع دستی استان چهار محال و بختیاری چه می دانید؟

استان چهارمحال و بختیاری یکی از استان های تاریخی و قدیمی کشور است که مهد تولید بسیاری از صنایع دستی کشور به شمار می رود. عشایری بودن این استان و وجود منابع اصلی تولید صنایع دستی در این استان موجب شده که مردم این استان از دیرباز در تولید صنایع دستی فعالیت کنند.

این استان به واسطه داشتن مراتع سرسبز و وجود علوفه فراوان در طبیعت مرکز پرورش دام سبک بوده و همین امر موجب شده که این استان یکی از مهم ترین تولیدکنندگان پشم و پوست در کشور محسوب شود.

وجود پشم ارزان قیمت و چرم موجب شده است که بیشتر صنایع دستی این استان در حوزه نساجی و بافت ها قرار گیرد. صنایع دستی بختياری فقط انواع بافت ها را شامل می شود و تقریباً اغلب زنان و دختران ايلياتی با آن ها آشنايی دارند.

صنایع دستی چهارمحال و بختیاری شامل متقال، قالی، خرسک، سیاه چادر، چوقا، موج، وريس، قفل، گیوه، محصولات نمدی و... است.

فرش بختیاری و گلیم یکی از مهم ترین صنایع دستی این استان به شمار می رود که شهرت جهانی دارد و مردم بیشتر کشورهای غربی از جمله آلمان با صنایع دستی این استان آشنایی کامل دارند.

صنايع دستي عشايري

اين نوع از صنايع دستي استان چهارمحال و بختیاری جنبه خود مصرفي داشته وشامل بافته هاي بيشتر از 10 نوع محصول مي باشد كه عمدتا توسط عشاير بختياري توليد مي شوند از قبيل وريس بافي ، خورجين ،چوغا ،سياه چادر ،توبره، مهده ،جل و... كه كليه مراحل پشم چيني ، پشم ريس و رنگرزي تا مرحله بافت تماما توسط خود عشاير صورت مي گيرد.

صنايع دستي شهري و روستايي

این دسته از صنایع دستی استان چهارمحال و بختیاری بیشتر جنبه مصرفی، كاربردی و تزئینی دارند. مواد و مصالح مورد نیاز این محصولات معمولا از داخل استان تامین میشود ولی در برخی از رشته ها، مواد اولیه باید خارج از استان تهیه شوند. در تولید برخی از این محصولات از دستگاهها و ماشین آلات فنی و تولیدی استفاده میشود.

صنایع دستی استان چهارمحال و بختیاری شامل قاليبافي ، يلمه ، گبه بافي ، خورجين بافي ، سرانداز بافي ، قفل سازي ، گل بندي خاتم ، گيوه دوزي ، البسه محلي ، كلاه مالي، جاجيم بافي ، كيسه حمام ، چلنگري ، طراحي سنتي و... است كه جزء رشته هاي بومي واصيل استان هستند كه برخي از آنها در حال منسوخ شدن مي باشد.

به جز تقسيم بندي رشته هاي فوق كه جز صنايع دستي بومي استان مي باشد صنايع دستي غير بومي استان فعال بوده ومورد توجه و استقبال فراوان مي باشند: معرق ، منبت، مشبك، چاپ قلمكار، نكارگري ، تذهيب، مليله سازي، قلمزني روي فلز ، حجاري سنگ، تراش سنگهاي قيمتي ونيمه قيمتي ، مجسمه سازي وخراطي و...

هنر سبد بافی

صنایع بافت و پیچ ترکه ها و شاخه های نازك درختان مانند بید،كبود و. . . به منظور ساخت انواع ظروف را سبدبافی می گویند. متاسفانه با ورود سایر مصنوعات پلاستیكی و خارجی، این هنر سالهاست كه دیگر رونق چندانی ندارد.مردم حاشیه زاینده رود همچنین منطقه كیار، شهركرد و قسمتی از روستاهای تابعه لاران هنوز هم به صورت پراكنده در رشته سبدبافی فعالیت دارند.

هنر ساخت و سازهای چوبی

این رشته جزو صنایع چوبی است كه با استفاده از انواع چوبهای محلی نظیر گردو، توت، كیكم، گلابی و ... به ساخت انواع آلات موسیقی نظیر تار، سه تار، كمانچه، نی، تنبك، ضرب، قانون، دهل، سرنا ، كرنا و ... می پردازند.

هنر نساجی سنتی

منظور، تولید انواع پارچه و برخی زیراندازها نظیر گلیمچه، سجاده، پشتی، موج، ماشته، كیسه حمام، جاجیم، جاجیمچه، روتختی، رومیزی، روسری و... به صورت دستباف است.
بافت انواع منسوجات سنتی، با دو روش انجام می گیرد:
الف) استفاده از دار زمینی
ب) استفاده از دستگاه پدالی سنتی(دو وردی یا چهار وردی) كه استفاده از دستگا ههای پدالی بسیار محدود بوده و بیشتر تولیدات با استفاده از دارهای زمینی انجام می شود.

هنر گلیم و بافته های گلیمی

سابقه تولید گلیم در استان چهارمحال و بختیاری سه هزار سال است و این صنعت دستی از قدمت بسیاری بالایی برخوردار است.

گلیم نوعى فرشینه است با بافتى ساده که با پشم و پنبه و در مواردى با پشم و موى بز بافته مى شود و نخ هاى تاروپود یک درمیان از زیر و روى یکدیگر مى گذرند. گلیم به عنوان یک صنعت دستى زنانه در مناطق عشایرى و روستایى استان چهارمحال و بختیاری رواج دارد و وسیلهٔ بافت گلیم مانند قالى بر اساس دارهاى افقى یا عمودى است.

این فرشینه به دلیل ارزان بودن مصرف عمومى دارد، گلیم ایرانى برحسب مناطق گوناگونى که آن را مى بافند، داراى شیوه هاى بافت و نقوش متنوع است.

یکی از ویژگی های گلیم، وفور مواد خام اولیه آن است و به همین دلیل در میان اقوام مختلف تولید می شود و مواد اولیه گلیم پشم گوسفند، پشم شتر، موی بز و اسب و پنبه است.

انواع رنگ و ترکیب بندی های گوناگون آن از مهم ترین عناصر زیبایی و کیفیت گلیم است.

گلیم بختیاری یکی از گلیم های مطرح ازنظر بافت، رنگ و تنوع نقوش در سطح کشور است و تولید گلیم در بین عشایر جنبه خودمصرفی دارد و این گیلم ها بسیار باارزش و نفیس هستند زیرا که برای بافت آن هیچ گونه عجله ای در کار نبوده و بافنده با فکری آزاد و با استفاده از سلیقه خود که الهام گرفته از طبیعت پیرامون خود بوده این اثر را تولید کرده است.

استان چهارمحال و بختیاری یکی از استان های پیشرو در تولید فرش دستباف کشور و جهان است که هم اکنون بیشتر فرش های تولیدی این استان به خارج از کشور صادر می شود.

استفاده از رنگ های طبیعی تهیه شده از محصولات باغی و کشاورزی و دامی و پشم مرغوب موجب شده است که فرش این استان یکی از باکیفیت ترین فرش های دستباف کشور و جهان شود.

هنر فرش بافی

استان چهارمحال و بختیاری یکی از استان های پیشرو در تولید فرش دستباف کشور و جهان است که هم اکنون بیشتر فرش های تولیدی این استان به خارج از کشور صادر می شود.

استفاده از رنگ های طبیعی تهیه شده از محصولات باغی و کشاورزی و دامی و پشم مرغوب موجب شده است که فرش این استان یکی از باکیفیت ترین فرش های دستباف کشور و جهان شود.

فرش های دستباف استان چهارمحال و بختیاری در چهار سبک بختیاری، یلمه، نـاییــنی و گبه تولید می شود که بیشترین درصد تولید آن به کشورهای غربی و حوزه خلیج فارس صادر می شود.

طبقه بندی طرح ها و نقوش قالی ایران ازجمله مباحث مهمی است که در شناسایی و حفظ و حراست از طرح های ایرانی دارای ضرورتی اساسی بوده و به ویژه اهمیت آن در دوره معاصر با توجه به گستره وسعت طرح ها، تقلید و عدم شناسایی آن ها روبه فزونی است.

فرش بختیاری یکی از مهم ترین فرش های تولیدی در کشور است که شهرت بالایی در خارج از کشور دارد و این در حالی است که شهرت این فرش در خارج بیشتر از داخل ایران است.

فرش بختیاری با توجه به نوع تولید و کیفیت بالا و رنگ های ثابت توانسته در خارج از کشور در کشورهای غربی مانند آلمان، آمریکا کشورهای حوزه خلیج فارس شهرت و معروفیت بالایی کسب کند.

قالی يلمه: از جمله قالی هایی است که توسط عشاير يلمه بافته می شود و دارای رنگ ثابتی است و معمولاً از نه رنگ در بافت آن ها استفاده می شود که عبارت است از: آبی، لاکی، سبز، سرمه ای، سفيد، بنفش و سياه. این قالی ها دارای تار و پود پشم هستند.
گل پتو:اين فرش که با استفاده از گل های پهن بافته می شود به گل فرنگی هم معروف است. در فرادنبه از بخش های شهرستان بروجن بافت اين فرش توسط زنان انجام می شود و نقشه آن معمولا ذهنی است.
کف ساده: فرشی است بدون نقش و با زمينه سفيد که بيش تر در چالشتر بافته می شود.
گل مينا: نقشه اين فرش توسط شخصی به همين نام که اهل تبريز بوده، طراحی شده است. بافنده در انتخاب رنگ آن آزاد است و معمولا از رنگ های گياهی و با پود پشم هم بافته می شود و در متن فرش رنگ مينايی و گل های ريز به کار می رود. نقشه گل مينا، لچک ترنج و هندسی است که گاهی به شکل گرد يا بيضی هم بافته می شود و در فرش رنگ مينایی و گل های ريز به کار می رود. از مشخصه های طرح اين فرش اين است که يک قسم از آن در همه نقشه تکرار می شود.
چهار رنگ: اين فرش حدود 50 سال پيش در روستای دستنا توسط يحيی خان بختياری طراحی شده است و در بافت آن فقط چهاررنگ به کار می رود.
گبه: نوعی قالی گره دار با پرز بسيار بلند به بلندی دست کم يک سانتی متر و پود فراوان است که از سه تا هشت پود در هر رج معمولا درشت بافت تشکیل شده است. هر گاه شمار رشته های پود در هر رج از سه تجاوز نکند و پرز هم کوتاه تر باشد دستباف را قالی گبه می خوانند.
خرسک: قاليچه هايی با پرز بلند و درشت بافت که مرغوبيت چندانی ندارد و خود مصرفی است را گویند. این قالیچه ها دارای نقشه های ساده مرکب از مثلث و لوزی است و بيش تر در بین اهالی ايل بافته می شوند.

هنر جل بافی

پوششی است که روی حيوان می اندازند و بار روی اين پوشش قرار می گيرد. جل بافته ای چهار گوش در ابعاد50/1*10/1 متر و معمولا دو قسمتی است و با تسمه سينه بند، تنگ شکم بند، و يک زير دم مجهز به يک تکه نمد به نام رفيده به پشت حيوان بسته می شود. به هنگام تزيين حيوانی که مختص عروس يا بی بی (زن خان) است، "رفيده" را با پارچه ساده ای می پوشانند و روی آن را با مهره های رنگی و دکمه تزيين می کنند. نقش های جل با توجه به نوع استفاده آن، بافت های متفاوتی دارند. گاهی زمينه ساده و نقش ها قالی بافت است، گاه زمينه ساده و نقش ها رندی بافت، و گاهی زمينه ساده و نقش ها رندی بافت و قالی بافت است . زمانی تماماً قالی بافت است و زمانی کاملا ساده بافت و بدون نقش است. تار جل از نخ پنبه يا پشم و قسمت های رندی بافت و قالی از جنس پشم است. روزينی بافته قالی بافتی است که روی زين قرار می گيرد و عشايری که وضع مالی خوبی دارند از آن استفاده می کنند. دور تا دور روزينی منگوله های رنگی بزرگ و کوچک آويزان می کنند.

هنر خورجین بافی

خورجين يا به گويش بختياری "هورژين" از صنايع دستی مهم عشاير بختياری است که به دست زنان ايلياتی روی دارهای افقی بافته می شود. خورجين پوششی تزيينی است که وسايل زندگی عشاير در آن قرار می گيرد و چون در هنگام کوچ و در زمان زندگی در سياه چادر در معرض ديد قرار دارد جنبه زيبا شناختی و تزيينی و اعتقادی قوم بختياری در نقوش و بافت آن تجلی می يابد. هورجين حکم صندوقچه ای را دارد که با اتصال بندينک های آن به يک ديگر و زدن قفل به آخرين بندينک در آن کاملا بسته شده و قابل حمل روی چاپار می شود. هورژین هنگام کوچ يا در گوشه ای از چادر(به هنگام اطراق) قرار می گيرد. معمولا از نقوش هندسی برای تزيين خورجين استفاده می شود. لبه های طرفين کيسه ها ی خورجين پس از دوخت با موی بز شيرازه دوزی می شود. "چرک" يا تار خورجين از نخ پنبه و پود آن در قسمت های مختلف تماماً از پشم است. طرح کلی آن که چند نوع تکنيک بافت در آن به کار می رود شبيه به قطعه کف پوشی است که يک قسمت آن (روی هر طرف) دارای بافت رندی "رندی بافت" و قسمت ديگر (پشت هرطرف) دارای بافت ساده و قسمتی ديگر با تکنيک " گندی بافت" مانند قالی بافته می شود و اين قسمت قالی باف در پايين و گوشه های خورجين قرار می گيرد تا به هنگام کوچ در ايل راه ها و در برخورد با سنگ های کوهستان مقاومت بيش تری داشته باشد. قطع خورجين پس از دوخت در حدود يک متر در 70سانتی متر می شود.

هنر هورژ (خورج) و مهده

هورژ(خورج) بافته ای است که از وسايل زنان محسوب می شود و در واقع يک کيسه دوطرفه است که دو روش ساده بافت و قالی باف در آن به کار رفته است. تکنيک ساده بافت در قسمت پشت هر طرف از کيسه ها و تکنيک ساده بافت در قسمت روی هر طرف از کيسه ها. هورژ نيز از هر طرف به طور جداگانه قفل و کليد می شود. اندازه هورژ کوچک تر از هورژين است و از بافته هايی است که تنها در بین ايلات مصرف دارد.
مهده نوعی بافته است که در ايل بختياری جزو وسايل زنان محسوب می شود که وسايل خودرادر آن جای می دهد. پس از اتمام بافت، از يک ضلع تازده می شود و با موی بز آن را می دوزند. مهده نيز مانند هورژ قفل و کليد دارد. از مهده گاهی اوقات به جای بالش ويابه قول خود بختياری ها زيرگوشی استفاده می شود.

هنر لی بافی

نوعی بافته داری (تكنیك بافت گلیمی) است كه گاه به صورت دو تكه بافته میشود و پس از اتمام كار دو تكه را كه قرینه هم هستند به یكدیگر مونتاژ میکنندكه زیراندازی مناسب برای استفاده در سیاه چادر است.

هنر وریس بافی

وریس نوعی بافته داری است كه با عرض 10 سانتی متر با استفاده از خامه الوان بافته میشود این نوع صنایع دستی عشایری اغلب خود مصرف، میباشد.كاربرد این نوع صنایع دستی به عنوان بارپیچ برای حیوانات اهلی است و در كوچ عشایر كاربرد فراوان دارد.

هنر چوقا بافی

از مهمترین صنایع دستی استان چهارمحال و بختیاری، بافت چوقا می باشد. چوقا،عبا یا تن پوشی صرفا عشایری است كه با استفاده از نخ پنبه ای نمره20 همینطور پشم سفید و الوان اعلا بافته میشود. به علت استفاده از مواد اولیه طبیعی در بافت این البسه مصرف كننده میتواند هم در گرما و هم در سرمای شدید از آن بهره گیرد.چوقاهایی كه در طایفه كیامرثی معروف به كیارسی تولید میشوند از با كیفیت ترین تولیدات این رشته گلیم و محسوب میشوند.

هنر شیردنگ بافی

از جالب ترین صنایع دستی استان چهارمحال و بختیاری بافت شیردنگ می باشد. این رشته از صنایع دستی عشایری بیشتر جنبه تزیینی دارد كه با استفاده از نخ پنبه ای و خامه های الوان و جدیت و تلاش صنعتگر این نوع بافته تولید میشود.

هنر چنته بافی

چنته بافی یكی دیگر از صنایع دستی استان چهارمحال و بختیاری و از بافته های داری عشایری است كه عموما با استفاده از 3 تكنیك بافت (رندی بافی،گلیم بافی،ساده بافی و...) بافته میشود و كاربرد آن گذاردن كتب، قران، بنچاق و وسایل قیمتی عشایر درون آن است.

هنر جاجیم بافی

جاجیم از محصولات سنتی زنان روستایی و شهری استان و از مهمترین صنایع دستی استان چهارمحال و بختیاری محسوب میشود. ظرافت جاجیم، خامه های پشمی مرغوب، رنگ های گیاهی و طرح محرمات (راه راه) از ویژگی جاجیم محسوب میشود.هم اكنون تعداد معدودی در روستاهای منطقه لاران در زمینه جاجیم بافی فعالیت دارند.

هنر كیسه بافی

كیسه بافی از رشته های بومی و قدیمی مردم استان است.این نوع بافته داری بر روی زمین چله دوانی میشود و به وسیله ابزار ساده با استفاده از خامه های نازك طبیعی و مرغوب بافته می شود. اكنون تولید این نوع دست بافته بسیار محدود است. كاربرد كیسه برای استحمام است.

هنر مفرش بافی

یكی از زیباترین بافته های داری عشایری است كه كاربرد آن در زمان كوچ برای حمل رختخواب و البسه است و در هنگام اطراق به عنوان پشتی(متكا) و شیء تزیینی است.
این بافته داری بسیار زیبا و از تمام تكنیکهای بافته های داری بهره گرفته است. متأسفانه با ورود صنعت و زندگی ماشینی، تولید این محصول محدود شده است.

هنر کلاه مالی

كلاه مالی از هنرهای بومی استان محسوب میشود. مواد اولیه كلاه مالی پشم و كرك (كرك موی بز) است و در رنگهای مختلف تولید میشود. انواع كلاه های تولیدی استان عبارتند از : كلاه خسروی، كلاه لبه كوتاه، شب كلاه(كلاه چوپانان و كارگران كشاورزی)و ... مركز تولید كلاه نمدی شهركرد و بروجن میباشد.

هنر انبر فولادی

انبر شیء است از جنس فولاد، با دو بازوی قرینه با خاصیت فلزی و ارتجاعی و یک کشو برای باز و بسته کردن آن، که برای جابجا کردن و برداشتن زغال بکار میرود. این انبر از نوع فولاد مرغوب و انعطاف پذیر زیاد است که بر روی بازوهای آن نقوش هندسی جهت کاهش سرعت انتقال گرما به دسته های انبر دیده میشود.
نقوش هندسی که بر روی بازوها جهت کاهش سرعت انتقال گرما به دسته های انبر دیده میشود تماما با سوهان کاری انجام شده و مطابق این نقوش را میتوان در دست بافته های بختیاری مشاهده نمود از جمله ی این نقوش تک گل، قیچی، ماهی و خشتی میباشد. از آنجایی که نقوش بر روی بازوها مکمل یکدیگرند در سمت دیگر همین نقوش را به صورت پهنتر میتوان مشاهده کرد.

هنر نمد مالی

این رشته از صنایع دستی استان چهارمحال و بختیاری یکی از هنرهای صناعی و از قدمت و سابقه بالایی در استان برخوردار است. اقلیم سرد، كوهستانی بودن منطقه، دوره طولانی سرما و همینطور وفور مواد اولیه (به لحاظ بافت عشایری و دامپروری)باعث میشد كه مردم منطقه از زمان اسكان به فكر زیرانداز و تن پوش گرم باشند. بدین دلیل نمد مالی به عنوان جزء لاینفك زندگی روزمره تا چند دهه قبل وجود داشت كه متأسفانه با ورود زندگی ماشینی كاربرد نمد محدود شد اما خوشبختانه هنوز هم كارگاههای نمد مالی در شهركرد و بروجن فعالیت دارند تولیدات نمدی در استان چهارمحال و بختیاری از زیبایی، ظرافت، استحكام و مرغوبیت بسیار خوبی برخوردار است و به علت خاصیت ضد رطوبت مورد استفاده آن فراوان است.مواد اولیه نمد مالی به طور معمول پشم بهاره مرغوب است و تولید نمد شامل جور كردن پشم، تهیه قالب، حلاجی پشم، رنگرزی، نقش زنی، تهیه نمد، مالیدن با دست است. در مواردی از آب یا آب و صابون نیز برای تسریع تبدیل پشم به نمد استفاده میشود. محصولات نمدی عبارتند از : انواع زیر انداز، كلاه، شنلهای چوپانی، جلیقه نمدی، شال نمدی و... نمد در شهرهای شهركرد، بروجن و فارسان تولید می شود.

هنر موج بافی

نوعی رخت خواب پيچ و شبيه جاجيم است که مانند ساير بافته های بختياری جنبه خودمصرفی دارد. با اين وجود بافت آن چندان رايج نيست و فقط عده بسيار کمی از عشاير آن را توليد می کنند و اغلب در شرايطی که به موج احتياج داشته باشند آن را از موج بافان دزفولی يا شوشتری می خرند. طول دستگاه موج بافی پنج تا هفت متر در نوسان است ( طول تارها حدود 7 متر و عرض موج بين 80 تا 100 سانتی متر ) يعنی بين سردار و زيردار آن حدود پنج تا هفت متر فاصله است. بعد از اتمام بافت موج (با توجه به اندازه آن) آن را دو يا سه قسمت کرده از پهنا به هم می دوزند. تار و پود موج تماماً از پشم است از موج برای بستن رخت خواب ها و هم چنين رو انداز استفاده می شود.

هنر سرانداز بافی

سرانداز از دیگر صنایع دستی استان چهارمحال و بختیاری و نامی است که بر روی نوعی گلیم لری گذارده اند. این نوع گلیم با نام محلی رندی در مناطق روستایی و عشایری استان(شهرستانهای اردل، لردگان و بعضی نقاط فارسان) بافته میشود. بافت سرانداز به شیوه ای کاملا منحصر به فرد میباشد و حلقه واسطی بین گلیم و قالی است. این نوع گلیم در برخی از استانهای کشور با نامهای مختلف نیز بافته میشود به عنوان مثال در استان آذربایجان با نام ورش، در استان کرمان به شیریکی پیچ و در استان فارس به گلیم سوزنی موسوم است.
کارشناسان صنایع دستی استان در سال 1364 با بررسی انجام شده بر دستبافت های روستایی و عشایری استان متوجه نوعی خورجین متعلق به طایفه اولاد حاج علی شدند. این خورجین از سه تکنیک بافت شامل قالی بافی، گلیم بافی و رندی بافی تشکیل شده بود و از آن به بعد رندی بافی بر روی زیراندازی به نام سرانداز شکل گرفت.
طرحها و نقشه های سرانداز (رندباف) اغلب به طور ذهنی که از نسلهای گذشته سینه به سینه نقل شده است،استفاده میشود
این طرحها اغلب نشأت گرفته از فرهنگ وآداب و سنن میباشد که از طبیعت اطراف الهام گرفته شده است (طرحهایی همچون گل برفی، چهار تکه، گل خورجین، چله چنگ، چنگ) و طرحهای شکسته هندسی که معروفترین طرح سراندازباف در این منطقه طرحهای قیصری است.
یکی از نکات قابل توجه در این تولید این است که گلیم را به صورت پشت میبافند، یعنی بافنده از پشت طرح مورد نظر شروع به بافت میکند و تا پایان بافت قسمت روی کار خود را نمیتواند ببیند و این از ویژگیهای منحصر به فرد این نوع بافت است که در کمتر جایی نظیر این بافت دیده میشود و از امتیازات آن به شمار میرود. هم اکنون بافندگان مناطق روستایی و عشایری شهرستان اردل قادرند طرحهای قالی را بر روی سرانداز ببافند که نشان از ذوق و استعداد ذاتی مردم این منطقه دارد.

هنر سرمه دوزی

سرمه دوزی عبارت است از دوخت تراشه های مطلا و نقره بر روی پارچه (پارچه ترمه دست بافت) با سوزن كه نقوش زیبا و جذاب و البته با دقت و حوصله سرمه دوزان كار می شود. این هنر كه از طریق آموزش كاربردی و روش استاد و شاگردی وارد استان شده خیلی زود در استان رشد و تكامل یافت. در حال حاضر 1500 نفر سرمه دوز در مناطق شهری و روستایی كیار، اردل و شهركرد در حال فعالیت هستند. در گذشته این دوخت برای تزئین لباس، سرآستینها، یقه، حاشیه لباس، روسری، پرده های مجلل تالارها و ... مورد استفاده قرار می گرفته است. امروزه این دوخت تزئینی ارزشمند كاربرد بیشتری پیدا كرده و برای جهیزیه عروس، انواع رومیزی، بقچه،تابلو، جانماز ، جلد قرآن و ... به كار گرفته میشود.

هنر گبه بافی

گبه نوعی زیرانداز نظیر قالی است كه با استفاده از خامه های دست ریس و ریشه و پود پشمی بافته میشود.

رج شمار گبه های تولیدی بر دو نوع است: گبه های درشت بافت كه معمولاً رج شمار آن 14 الی 16 است و گبه ظریف بافت كه رج شمار آن 30 الی 35 است.
تکنیک بافت این فرش شبیه قالی بافی است با این تفاوت که تراکم گره ها و پودهای به کار رفته در این نوع بافت بسیار کمتر است و اصولا هم خانواده (خرسک) است. مواد اولیه به کار رفته در این تولید، پشم بهاره گوسفند است که با وسایل ساده ای نظیر پیلی (Piliy) و چرخ ریسندگی سنتی به صورت دست ریس آماده میشود. تار و پود آن پشم است و هیچگونه الیاف غیر اصیل در آن به کار نمی رود.

از ویژگیهای دیگر گبه، نقوش به کار رفته در این محصول است. طرح و نقوش مورد استفاده در آن شامل طرح شکسته هندسی ساده، طرحهای ساده الهام گرفته از طبیعت اطراف (مانند خورشید، آسمان، دشتها، کو هها، حیوانات اهلی و وحشی و ...) است که گبه را از سایر زیراندازها متمایز میکند و مضافا این که رنگهای مورد استفاده در گبه علاوه بر گیاهی بودن در مقابل نور و شستشو از ثبات کافی برخوردار بوده و با توجه به این که خامه به کار رفته در آن در دسترس بوده و از پیچ و تاب بیشتری برخوردار است لذا در هنگام رنگ آمیزی خامه های آن، رنگ به درون و مغز آن نفوذ نمیکند، به همین دلیل هنگام بافت و قیچی کردن پرزهای اضافی، رنگهای متفاوت رؤیت میشود که اصطلاحا به آن ابرش یا سایه روشن میگویند که زیبایی و چشم نوازی آن دو چندان میشود.گبه اغلب در مناطق شهری و روستایی اردل، بروجن، شهرکرد و فارسان بافته میشود.

هنر گیوه دوزی

گیوه دوزی یکی از پاپوش های سنتی مردم استان و از صنایع دستی استان چهارمحال و بختیاریمحسوب میشود كه در تابستان، به لحاظ گرم بودن هوا، مانع تعریق پا می شود. در سال های اخیر متأسفانه با ورود کفش های صنعتی و خارجی، این هنر مورد بی مهری قرار گرفته است.

در گذشته نه چندان دور گیوه دوزی چهار رشته هنری تخت کشی، دوال کشی، رویه بافی و گیوه دوزی (مونتاژ) را شامل می شد که در حال حاضر در شهرکرد و بروجن تعداد معدودی کارگاه گیوه دوزی و رویهبافی فعالیت دارند. رویه گیوه با استفاده از انواع نخ هابافته می شود و تخت گیوه توسط صنعتگری كه اصطلاحا «تخت كش » نام دارد، آماده میشود. كار اتصال تخت و رویه گیوه را «گیوه دوز » انجام میدهد.

مواد اولیه گیوه دوزی عبارتند از چرم، پنبه، نخ تابیده و پارچه نازك نخی. شهرهای بروجن، شهركرد و فرخشهر، از مراكز مهم تولید گیوه هستند.

هنر صنایع دستی چرم

این هنر (سراجی) كه در زمینه ساخت زین و یراق آلات حیوانات نظیر اسب، قاطر و ... كاربرد داشته و اكنون با تغییر كاربری آن نظیر ساخت انواع كیف و جلد انواع كتب و ... فعالیت دارد. مناطق شهركرد و بروجن محل فعالیت انواع محصولات چرمی است.

هنر سنگتراشی

سنگتراشی از زیباترین صنایع دستی استان چهارمحال و بختیاری محسوب می شود.این صنعت یکی از رشته های بومی استان محسوب میشود که پیشینه آن به قرنهای متمادی برمیگردد و از قدیم الایام کلیه مصنوعات و ابزار کار مورد نیاز شامل سنگهای آسیاب، آردچی، ناودان،هاون، انواع شیرهای سنگی و...ساخته می شد که متأسفانه به دلایل مختلف اکثر مصنوعات سنگی ذکر شده مورد استفاده گسترده مردم قرار نگرفته و تنها در مناطق عشایری و روستاهای دوردست به صورت محدود مورد کاربری و مصرف قرار دارد.

مرکز مهم حجاری و سنگ تراشی در شهرکرد، هفشجان و فارسان است که اغلب صنعتگران این رشته در حال حاضر به صورت محدود و بر اساس سفارش اقدام به تولید انواع مصنوعات سنگی شامل: هاون، شیرهای سنگی، ناودان، آردچی و سنگ های قبور می کنند.

هنر قلمزنی

قلمزنی هنر كندن یا حكاكی نقوش بر اشیای فلزی میباشد. در این رشته طرحها و نقشه های سنتی و اصیل با استفاده از انواع قلم، چكش و سایر ابزار دستی توسط هنرمند قلمزن بر روی فلزاتی مانند مس، برنج، نقره، طلا، آهن و فولاد حكاكی میگردد.

قلمزنی بر روی فلزات از طریق آموزش عالی و استاد و شاگردی وارد استان گردید .هنرمندان این رشته از هنرهای دستی در شهركرد،فارسان ،بروجن و كیار فعالیت دارند

هنر قفل سازی

قفل سازی از رشته های بومی و کهن استان و از بی نظیرترین صنایع دستی استان چهارمحال و بختیاری محسوب میشود. تا چند دهه قبل قفلها با کاربردهای مختلف ساخته و استفاده میشد. ورود قفلهای خارجی و صنعتی از یك طرف و قیمت پایین و سهولت استفاده از آنها از طرف دیگر باعث شد كه تولید گسترده این محصول دست ساز محدود گردد و هم اكنون تنها چند كارگاه سنتی در چالشتر در زمینه قفل سازی فعالیت دارند.

روش ساخت قفل چالشتر بسیار ممتاز بوده و از دیگر قفلهای دستساز ایرانی به راحتی تشخیص داده میشود. نمونه متقدم و متاخر این قفلها زینت افزای موزه های داخل و خارج كشور است. به عنوان نمونه میتوان به قفلی به اندازه 3 میلیمتر در 16 قطعه كه تنها 450 سوت وزن دارد اشاره کرد.

هنر خاتم کاری

این رشته از صنایع دستی 40 سال قبل وارد یكی از روستاهای استان گردید و ظرف مدت كوتاهی تعداد 300 نفر این حرفه را به صورت استاد و شاگردی آموخته و مشغول كار شدند.

مواد اولیه خاتم کاری عبارتند از : فلز برنج، نخ، چسب، چوبهای رنگی و استخوان شتر كه همگی در منطقه وجود دارد. در این رشته، سطح اشیای چوبی با حالتی شبیه موزائیك، با مثلثهای كوچك دو یا سه پهلوی هم اندازه كه از چوب، استخوان و فلز تهیه شده اند، آراسته می شود. مصرف عمده خاتم در ساخت انواع قاب، رحل قرآن، مبلمان، میز و ... است.
در حال حاضر گلبندی و قامه بندی و ساخت خاتم در شهرهای شهركرد و سورشجان و روستای شیخ شبان انجام میشود

هنر خراطی

یکی از صنایع دستی تزئینی استان خراطی چوب نام دارد. هنر تراش چوبهای مختلف به وسیله دستگاه تراش افقی و ساخت انواع مصنوعات چوبی با اشکال هندسی و قرینه ای را به اختصار خراطی چوب می گویند.

ماده اولیه این هنر چوب است که به دو دسته چوبهای سفت (سفته چوب) مثل انواع چوب های سپیدار، گردو، توت و ... و چوب های نرم مانند چنار، زبان گنجشک، کبوده و ... تقسیم می شود که هر چه چوبهای مصرفی در خراطی محکمتر و فشرده تر باشد میتوان کارهای ظریفتر و پر کاربردتری را خلق کرد. انواع قلیانها، عصا، جام چوبی، نرده، سیرکو (کشک ساب)، ادوات و آلات موسیقی، گوشتكوب، پایه های چوبی و پایه مبل و سایر محصولات چوبی متنوع از فرآوردههای هنر خراطی است.
در گذشته ابزار کار خراطی بسیار ساده بود. مثلا دستگاه خراطی چهارچوبی بود که رکابی بر آن نصب شده و بعد از گذاردن چوب در سر و ته دهانه محکم میشد و چوب را با حرکت دورانی حول محور خود می چرخاند. با گسترش صنعت و تکنولوژی نیروی الکتریکی جایگزین نیروی ماهیچه ای گردید که هم در سرعت و هم میزان راندمان کاری تأثیر به سزایی داشت.
سایر ابزار کار خراطی شامل انواع مُقارهای چوبی، سوهان، چکش و رنده دستی است که اصلیترین ابزار دستی همان مقار است.
زمانی که چوب در دهانه دستگاه نصب و حرکت دورانی دستگاه به سرعت آغاز میشود دست هنرمند استادکار و همین ابزار ساده به چوبهای بی شکل و بی روح زیبایی میبخشد و از آن مصنوعاتی ساخته میشود که زبان همگان را به تحسین می گشاید.

با صنایع دستی زنجان آشنا شوید