تنش اردوغان با غرب در راستای سیاست خودمختاری ژئوپلتیک ترکیه است!

از زمان کودتای نافرجام 2016 به این سو، سیاست خارجی و سیاست داخلی ترکیه دستخوش تغییراتی اساسی شده است. برخی رسانه ها و فعالان سیاسی در ترکیه از حذف مخالفین و رقبا با برچسب دست داشتن در کودتا سخن می گویند! بسیاری از فعالان سیاسی و رهبران گروه های مخالف آقای اردوغان در زندان به سر می برند. کسانی هم که فرصت عرض اندام در برابر حزب عدالت و توسعه را پیدا می کنند، ناچار باید حمله هماهنگ رسانه های گسترده دولت به آنها را به جان بخرند. بی تردید فضای رسانه ای نسبتاً آزاد سیاسی پیش از کودتای 2016، دیگر در ترکیه وجود خارجی ندارد و اصحاب رسانه بسیار با احتیاط حرکت می کنند. اما پس لرزه های این کودتا به داخل ختم نمی شود بلکه در عرصه سیاست خارجی این کشور نیز قابل مشاهده است. اردوغان علیرغم عضویت ترکیه در ناتو در شرق مدیترانه با اتحادیه اروپا بر سر موضوع انرژی و مرزهای آبی تنش را تا نقطه جوش دنبال می کند. حضور نظامی پررنگ در سوریه و لیبی خلاف خواسته های روشن روسیه و ایران و حمایت بلاشرط و مطلق نظامی و رسانه ای از آذربایجان در جنگ قره باغ، وضعیت پیچیده سیاست خارجی ترکیه را کاملاً عیان می سازد. افتتاح اولین پروژه عمرانی آذربایجان در مناطق آزاد شده قره باغ به همراه الهام علی اف بعد از تنش اخیر با کشورهای غربی پیام های مختلفی را برای رقبای منطقه ای و جهانی دارد. اما این همه ماجرا نیست! اردوغان در داخل ترکیه با مشکلات عدیده ای روبرو است و شاید در انتخابات 2023 اوضاع حتی وخیم تر از آنی باشد که فی الحال هست! بنابراین، تحلیل تحولات اخیر ترکیه نیازمند دقت نظر و تأمل است. ساعد نیوز در گفتگوی اختصاصی با سجاد آتشبار عضو اندیشکده جریان و کارشناس مسائل ترکیه به بررسی این تحولات پرداخته است. نظر مخاطبان ساعد نیوز را به مطالعه این مصاحبه جلب می کنیم:

آقای اردوغان مشکلات زیادی در داخل ترکیه دارد و در حال حاضر، نیاز به چنین رویدادی داشت تا با بزرگ کردن آن، بار دیگر به جایگاه مطلوب خودش در عرصه حکمرانی و سیاست در ترکیه بازگردد.

ساعد نیوز: تنش ده کشور غربی با اردوغان بر سر عثمان کاوالا فعال مدنی حواشی بسیاری داشت. استفاده از اهرم حقوق بشر از سوی اتحادیه اروپا برای فشار آوردن بر ترکیه چیز جدیدی نیست. اما اصرار اردوغان بر اخراج سفرای ده کشور غربی برجسته در نوع خودش بسیار جالب توجه بود. نکته دیگر این است که این تنش، درست بعد از سفر اردوغان به کشورهای آفریقایی و برخی توافقات اقتصادی مهم با این کشورها روی داد. با توجه به این نکات، به عنوان سؤال اول، بفرمایید که اصل ماجرای این تنش چه بود و چرا این تنش با چنین حواشی ای همراه شد؟

سجاد آتشبار: ترکیه به رهبری آقای اردوغان طی یک دهه اخیر و به ویژه، بعد از کودتای سال 2016 یک نوع سیاست خارجی تجدیدنظرطلبانه را در پیش گرفته است که در اصطلاح فنی از آن با عنوان سیاست خودمختاری ژئوپلتیک یاد می کنند. این که ترکیه می خواهد به عنوان یک کشور دارای استقلال رأی عرض اندام کند. ما این موضوع را در ماجرای تنش ترکیه با یونان و اتحادیه اروپا در شرق مدیترانه، در غرب آسیا، در قفقاز جنوبی و شمال آفریقا به روشنی مشاهده می کنیم. یک نوع سیاست تهاجمی و تجدیدنظرطلبانه در برابر غرب که این تنش اخیر نیز در راستای همین سیاست قابل تحلیل و بررسی است. در شرق مدیترانه هم علیرغم این که ترکیه عضو ناتو هست، ترکیه با اتحادیه اروپا رو در رو شد و خب اتحادیه اروپا طرف یونان را گرفت ولی ترکیه راه خودش را در این مسأله رفت و توجهی به نظر اتحادیه اروپا نداشت. علاوه بر این نکته، من معتقدم تنش اخیر میان ترکیه و کشورهای غربی با روی کار آمدن آقای بایدن در آمریکا نیز بی ارتباط نیست! هرچند، گفته می شود که آقای بایدن در خاورمیانه ضعیف عمل کرده است، ولی چیزی که ما شاهد آن هستیم این است که بلوک غرب، فشارها را بر روی ترکیه برای وفادارتر کردن این کشور افزایش داده است و سقوط لیر ترکیه نیز در همین قالب قابل تحلیل است. فشارهای اقتصادی و سیاسی بر ترکیه هدفی جز مطیع کردن این عضو سرکش ناتو ندارد.

البته اگر دقیقتر بخواهیم به مسأله تنش اخیر میان ترکیه و کشورهای اروپایی و آمریکا نگاه کنیم، باید بگوئیم که این تنش از دو جنبه قابل بررسی است: جنبه نخست، همین موضوع افزایش فشار بر روی آقای اردوغان برای وفادارتر کردن ترکیه به غرب است، جنبه دوم، هم به موازنه قدرت در داخل ترکیه بازمی گردد. آقای اردوغان مشکلات زیادی در داخل ترکیه دارد و در حال حاضر، نیاز به چنین رویدادی داشت تا با بزرگ کردن آن، بار دیگر به جایگاه مطلوب خودش در عرصه حکمرانی و سیاست در ترکیه بازگردد. او از نتایج نظرسنجی ها کاملاً مطلع است و عدم اقبال افکار عمومی به خودش را می داند. بنابراین، با بزرگ کردن این موضوع خواست که بار دیگر ابتکار عمل را به دست بگیرد و در کسوت یک قهرمان ظاهر شود. هدف اردوغان، برانگیختن احساسات ناسیونالیستی بود. البته دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی ترکیه در این موضوع با وی همراهی نکرد.

درست است که ترکیه عضو ناتو و پیمان نظامی آتلانتیک شمالی است ولیکن در داخل ترکیه و افکار عمومی این کشور گرایش های ضدامپریالیستی و ضدآمریکایی و ضد غربی کم نیست.

ساعد نیوز: آقای اردوغان در سخنرانی اخیر خود به صراحت اعلام کرد که "هر کس که به استقلال ترکیه احترام نگذارد حق ندارد در ترکیه باشد!" روی سخن آقای اردوغان با سفرای ده کشور غربی بود که خواستار آزادی آقای کاوالا شده بودند. اما سؤال این است که آیا آن چیزی که آقای اردوغان به عنوان "استقلال" از آن یاد می کند واقعاً وجود خارجی دارد چون ما در عمل در حوزه اقتصادی شاهد این هستیم که اقتصاد ترکیه، وابستگی بسیار شدیدی به دلار دارد و سقوط لیر ترکیه در نتیجه تنش اخیر با غرب این موضوع را به صورت کامل روشن ساخت. نظر حضرتعالی چیست؟

سجاد آتشبار: ما دو نوع نگاه می توانیم به این مسأله داشته باشیم. یک نگاه خُرد و روزمره به تحولاتی که در ترکیه دارد رخ می دهد و یک نگاه کلان یعنی منظری که تابلوی بزرگ تحولات را پیش چشم دارد. در تابلوی بزرگ، ترکیه عضو ناتو است. بخش اعظم تجارت این کشور با غرب و اتحادیه اروپا است. از این منظر فارغ از سیاست های کابینه ها و دولت هایی که در ترکیه روی کار می آیند، ترکیه کاملاً وابسته به ارتباطات تجاری و اقتصادی با حوزه یورو و بلوک غرب است. نمی توانیم از چرخش ترکیه به سمت شرق در این حوزه صحبت کنیم. ولیکن در راستای موازنه منطقه ای و بین المللی، در کابینه های مختلف، یک نوع گرایش به سمت بلوک شرق و مشخصاً روسیه وجود داشته است تا حرکت مستقل تر ترکیه تسهیل شود. درست است که ترکیه عضو ناتو و پیمان نظامی آتلانتیک شمالی است ولیکن در داخل ترکیه و افکار عمومی این کشور گرایش های ضدامپریالیستی و ضدآمریکایی و ضد غربی کم نیست. هم برای چپ ها در ترکیه و هم برای ناسیونالیست ها، غرب همیشه یک غیر بوده است و عاملی بوده که مانع استقلال طلبی ترکیه پنداشته می شده است. در دهه اول حکومت حزب عدالت و توسعه، ما شاهد همکاری تنگاتنگی بین ترکیه و غرب بودیم ولیکن بعد از بهار عربی و کودتای سال 2016، استقلال طلبی در سطح حاکمیت پررنگ تر شده است. ولیکن در تابلوی بزرگ همان طور که عرض کردم، ترکیه عضوی از ناتو است هرچند این عضو سازناموافق کوک کرده باشد!

آقای الهام علی اف با این کار خواست به صورت روشن اعلام کند که ترکیه متولی اصلی آباد کردن مناطق آزاد شده از اشغال است و منفعت اصلی بازسازی این مناطق به جیب ترکیه خواهد رفت!

ساعد نیوز: ما بعد از تنش با کشورهای غربی و سخنرانی تند و آتشین آقای اردوغان، شاهد حضور ایشان در فرودگاه فیزولی به عنوان اولین پروژه عمرانی قابل افتتاح در سرزمین های آزاد شده از اشغال بودیم. آقای الهام علی اف به همراه آقای اردوغان این فرودگاه را افتتاح کرد و این نوعی قدرت نمایی در سطح منطقه ای و بین المللی برای آقای اردوغان محسوب می شود که بعد از آزادی قره باغ در قفقاز جنوبی به عنوان یک بازیگر بلامنازع ظاهر شده است. به نظر حضرتعالی این مراسم چه پیامی برای کشورهای منطقه خصوصاً در حوزه قفقاز جنوبی و نیز کشورهای غربی دارد؟

سجاد آتشبار: بدون تردید، این سفر آقای اردوغان به آذربایجان، یک پیام سمبلیک و نمادین برای منطقه و غرب دارد. آقای الهام علی اف با این کار خواست به صورت روشن اعلام کند که ترکیه متولی اصلی آباد کردن مناطق آزاد شده از اشغال است و منفعت اصلی بازسازی این مناطق به جیب ترکیه خواهد رفت! علیرغم تنش های اخیر، آقای علی اف با این کار نشان داد که همکاری با ترکیه در دستور کار این کشور قرار دارد. این پیام برای کشورهای حوزه قفقاز جنوبی بود. اما در سطح بین المللی هم، پیام این روابط، خروج کشورهای غربی از حوزه قفقاز جنوبی است و این که بازیگران اصلی در این منطقه، آذربایجان، ترکیه و روسیه و تا حدی، ایران هستند. دقیقاً همین رویکرد آقای اردوغان در قفقاز جنوبی در راستای سیاست تجدیدنظرطلبانه و خودمختاری ژئوپلتیکی است که قبلاً به آن اشاره کردم. آذربایجان با این کار نشان داد که همچنان از حمایت ترکیه در کنار حمایت رژیم صهیونیستی برخوردار است و این نوعی کری خوانی برای ایران است. و این موضوع به نظر من، ادامه پیدا خواهد کرد. اردوغان به بازی کردن با کارت قفقاز جنوبی ادامه خواهد داد و هدفش نیز گرفتن امتیازات اساسی از ایران در سوریه است. او در نظر دارد، بیشترین بهره برداری را از این واقعه داشته باشد.

سیاست تهاجمی اردوغان کاملاً باب میل پوتین است و چه بسا در برخی جاها حتی پوتین حاضر باشد که برخی منافع خودش را قربانی پیشبرد این موضوع کند.

ساعد نیوز: حضور نظامی ترکیه در سوریه و شمال آفریقا و هر نوع تحرکی از سوی این کشور در این مناطق طبیعتاً با حساسیت هایی نه تنها از سوی ایران بلکه از سوی روسیه همراه است و به نظر می رسد که اردوغان در سوریه و شمال آفریقا با آقای پوتین به توافقاتی دست یافته است. اما افکار عمومی سوریه بر علیه اردوغان است و ما شاهد تظاهرات گسترده مردم سوریه بر علیه اردوغان بودیم که شعار "مرگ بر اردوغان" سر می دادند. آینده حضور ترکیه در سوریه به چه نحو خواهد بود؟

سجاد آتشبار: حقیقت این است که روسیه و ترکیه درباره سوریه به توافقاتی دست یافته اند و اصولاً روسیه با این نوع حرکت ترکیه در جهت استقرار جهان چندقطبی موافق است. هدف پوتین، عمیقتر کردن شکاف میان غرب و اردوغان است. سیاست تهاجمی اردوغان کاملاً باب میل پوتین است و چه بسا در برخی جاها حتی پوتین حاضر باشد که برخی منافع خودش را قربانی پیشبرد این موضوع کند چنانکه در قفقاز جنوبی یا در سوریه همین کار را کرده است. به چالش کشیدن نظم غربی و دور شدن از بلوک غرب مطلوب روسیه است. علیرغم مخالفت ها با حضور نظامی ترکیه در سوریه، این کشور به حضور نظامی خود ادامه می دهد هرچند در عرف بین المللی این نوعی اشغالگری است چرا که حاکمان سوری از اردوغان برای حضور در این کشور دعوت نکردند. به نظر می رسد که اردوغان با حضور در سوریه در پی امتیازگیری از ایران و روسیه است و همچنان با کارت سوریه بازی خواهد کرد. شاید خروج از ادلب با گرفتن اجازه عملیات بر علیه کردهای سوریه از پوتین همراه باشد. آن چیزی که هست و در رسانه ها درز کرده، این است که در سوچی در دیدار آقای اردوغان و پوتین، توافقاتی در این باره صورت گرفته است که در ازای خروج از ادلب، اجازه حمله به کردهای عضو گروه ی پ گ را گرفته است. آقای اردوغان می خواهد با این دستاوردهای به اصطلاح نظامی و امنیتی وارد عرصه انتخابات 2023 شود که احتمال دارد حتی در 2022 برگزار شود.

علی حیدری : احتضار سیاسی اردوغان و افول اقتصادی ترکیه