اصلاحات در بطن جامعه همچنان قدرتمندانه در جریان است/ یک دست شدن حاکمیت یک تهدید است نه یک فرصت

بعد از گذشت 4 دهه از انقلاب اسلامی، همچنان بسیاری از آرمان های بزرگ و حیاتی نهضت امام خمینی (ره) از جمله عدالت اجتماعی و فقرزدائی و برطرف ساختن تضاد طبقاتی در جامعه به دلایل مختلف در محاق قرار دارد. شعارهای عدالت و آزادی و دفاع از حقوق اساسی ملت همیشه در کانون توجه کنشگران حاضر در سپهر سیاسی ایران قرار داشته است و فارغ از حزب و گروه و جبهه های سیاسی، همه این کنشگران در تلاش بوده اند تا با طرح این شعارها راهی به عرصه قدرت برای خود باز کنند. با این حال، مدتی است که با بالاتر رفتن سطح آگاهی های اجتماعی و سیاسی، دیگر شعار، اثرگذاری پیشین خود را نداشته و مردم عملکرد را معیار انتخاب خود قرار می دهند. انتخاب آقای دکتر سید ابراهیم رئیسی به عنوان رئیس دولت سیزدهم، به اعتقاد برخی تحلیلگران، یکی از شواهد موجود بر درستی این ادعای اخیر است. رسیدگی به برخی پرونده های فساد اقتصادی کلان و تغییرات در بدنه قوه قضائیه و ناامن کردن قوه برای کارگزاران مفسد از جمله مواردی است که در جلب نظر نزدیک به بیست میلیون ایرانی برای رأی به ایشان تأثیرگذار بوده است. با این حال، منتقدان بر این باورند که برقراری عدالت اجتماعی کاری فراتر از برگزاری دادگاه برای چند مفسد دانه درشت بوده و نیازمند اصلاح دقیق ساختارهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی غلطی است که سالیان سال بر جامعه حاکم بوده اند. بنابراین، اصلاحات یکی از اساسی ترین مفاهیمی است که کنشگران سیاسی فارغ از جبهه و حزب، خود را ناچار از رجوع به آن می دانند. البته برخی از کنشگران ترجیح می دهند، اصلاحات را به عنوان تابلوی هویتی خود انتخاب کنند، و برخی معتقدند که اصلاحات فقط از مسیر ایمان به اصول و عمل بر اساس آنها میسر است. در این میان، اقبال بسیار اندک مردم به گفتمان جبهه اصلاحات در انتخابات اخیر، باعث شده است تا تردیدهایی درباره آینده اصلاحات صندوق محور مطرح شود. برای بررسی بیشتر این موضوع به سراغ یکی از برجسته ترین تئوریسین ها و کنشگران جبهه اصلاحات رفته ایم. آقای دکتر احمد حکیمی پور دبیر کل حزب اراده ملت ایران (حاما) سابقه حضور در مجلس چهارم و شورای شهر تهران را در کارنامه دارد. نظر مخاطبان ساعد نیوز را به مطالعه این مصاحبه اختصاصی جلب می کنیم:

اصلاحات در بطن جامعه قوی تر از سپهر سیاسی و عرصه قدرت دنبال می شود/ نمی توان اصلاح طلب بود و به صندوق بی تفاوت ماند/ اصلاحات غافل از صندوق صرفاً روشنفکری است و در سپهر عمل اجتماعی و سیاسی بی تأثیر است.

ساعد نیوز: با توجه به اتفاقاتی که قبل، حین و بعد از انتخابات ریاست جمهوری سیزدهم رخ داد، برخی درباره آینده اصلاحات صندوق محور در ایران تردیدهایی را مطرح می کنند. ما در سال 1384 در پایان دولت دوم آقای خاتمی شاهد دلسردی بخشی از جامعه نسبت به صندوق های رأی بودیم ولی در سال 1388 باز ما شاهد حضور میلیونی مردم بر سر صندوق های رأی در سراسر کشور در پی بیانیه "تکرار می کنم" بودیم. بفرمائید نظرتان درباره آینده اصلاحات صندوق محور و به طور کلی اهمیت صندوق رأی چیست؟

دکتر احمد حکیمی پور: هر شرایطی، تحلیل خودش را دارد. طبیعتاً شرایط معین، مستلزم تحلیل معین است. سال 84 یا 88 یا 92 و 96 شرایط خاص خودشان را داشته اند و ما باید جریانات و وقایع سیاسی این سال ها را بر اساس شرایط خاص موجود در آن سال ها تحلیل کنیم. البته حیات سیاسی کشور، مستمر است و پیوستگی هایی وجود دارد. اما وقتی می خواهیم جریانی تحلیل کنیم، شرایط فرق می کند. من شخصاً تقسیم بندی اصلاحات صندوق محور و جامعه محور یا مردم محور را قبول ندارم. اصلاحات در جامعه ایران، یک سیر طولانی داشته است. در اواسط دوره قاجار شروع شده است و در دوران مشروطه، یک دستاوردهای قابل توجهی داشته و از آن زمان تاکنون، نقاط عطف متعددی داشته است. افق خیز فرآوان بوده است، از شهریور 1320 تا قیام ملی شدن صنعت نفت، وقایع سال 1342 تا انقلاب اسلامی 1357. با وجود این افت و خیزها، من معتقدم که اصلاحات در بطن جامعه همیشه در جریان بوده است و هنوز هم قدرتمندانه و حتی در سطحی بالاتر از سطح سیاسی دارد دنبال می شود.

البته اصلاح طلبی در سطح سیاسی و در سپهر قدرت، شرایط خاص خودش را دارد. ولی در مناسبات اجتماعی و فرهنگی، اصلاحات به حرکت پرقدرت خود ادامه می دهد. در عرصه سیاست و قدرت، اصلاحات پیچیدگی های خاصی دارد که زائیده موانع موجود است. من معتقدم که نمی توان داعیه اصلاح طلبی داشت و نسبت به صندوق بی تفاوت ماند. البته شما می توانید در مقام روشنفکر، اصلاح طلب باشید و بخواهید در این خصوص گفتمان سازی بکنید و اشکالی ندارد در این سطح، نسبت به صندوق موضعی نداشته باشی. ولی در مقام یک کنشگر سیاسی که کار حزبی و تشکیلاتی میکند، از صندوق نمی توان غافل شد و عمل اجتماعی را نادیده گرفت.

احزاب به لحاظ کنش بیرونی شان، 3 دسته هستند. احزاب پارلمانتاریست که انتخاب محور اند و احزاب رفورمیست یا اصلاح طلب به این مقوله تعلق دارند. احزاب روشنفکر و گفتمان محور که در پی گفتمان سازی می باشند. و در نهایت، احزاب انقلابی که در تلاش اند تا جابجائی قدرت را از مسیر قهری و با استفاده از اجبار و زور پیش ببرند. روش این احزاب انقلابی همان براندازی است. احزاب اصلاح طلب در دسته اول قرار می گیرند و به انتخابات اعتقاد دارند، مگر این که کسی بخواهد کار روشنفکری انجام دهد. بگوید، من به جامعه کاری ندارم و انتخابات را قبول ندارم. خوب، طبیعتاً در عمل هم نمی تواند تأثیرگذار باشد و تغییری در ساحت عمل به وجود آورد. رد صندوق و عدم اعتقاد به انتخابات با ذات کنشگری سیاسی در تضاد است. این نقض غرض است که ما بگوئیم من کار حزبی می کنم ولی به صندوق اعتقادی ندارم. البته می توانید به صندوق اعتقاد نداشته باشید و به عنوان یک سازمان مردم نهاد فعالیت کنید ولی دیگر حزب و تشکیلات نخواهید بود. همه جای دنیا، این تقسیم بندی حاکم است. صندوق کمک حال احزاب بوده و همچنان هست. البته این مسیر دشواری است. تغییر از طریق صندوق شرایط خاص خودش را دارد.

من کماکان معتقد هستم که اصلاح طلبان نمی توانند به انتخابات بی تفاوت باشند. البته در هر دوره ای میزان اثرگذاری متفاوت است. گاهی کاندیدای مد نظرتان رد صلاحیت می شود یا مشکلات دیگری پیش می آید. درباره آینده اصلاحات در سپهر سیاسی، باید بگویم که چون آینده مبهم است، ما نمی توانیم حرف روشن در این خصوص بزنیم. معتقدم ما باید در مقام یک کنشگر سیاسی و حزب، خودمان را آماده کنیم برای اثرگذاری بیشتر. نیروسازی، سازماندهی مجدد و برنامه ریزی را نباید رها کنیم. شاید شرایط طوری باشد که ما بتوانیم از طریق صندوق، اهدافمان را پیش ببریم. باید فعال تر شویم و قابلیت فردی و جمعی خودمان را افزایش دهیم. کادرسازی و تربیت نیروی انسانی می تواند بسیار تأثیرگذار باشد.

متأسفانه بعد از جنگ، انحراف معیار شدیدی در عدالت خواهی به وجود آمد و ما به سمت لیبرال دموکراسی حرکت کردیم. آرمان عدالت زیر پا نهاده شد.

ساعد نیوز: از آنجایی که بر اساس مرامنامه حاما، عدالت و حمایت از اقشار پائین جامعه و مزدبگیران جزو اصول فعالیت حزب اراده ملت ایران است. به عنوان دبیر کل حاما، بفرمائید نظرتان درباره دولت سیزدهم به ریاست آقای رئیسی که شعارهایش متمرکز بر روی عدالت اجتماعی است، چیست؟

دکتر احمد حکیمی پور: حزب اراده ملت ایران (حاما) بر اساس سه اصل واقع گرایی، عمل گرائی و عقلانیت پی ریزی شده است. ما دولت ها را بر اساس همین سه اصل رصد می کنیم. امیدواریم که وعده ها به نتیجه برسد و فشارها از روی مردم و طبقات ضعیف اجتماعی برداشته شود. ما دقیقاً بر اساس همین اصول هم با دولت مستقر تعامل می کنیم. جاهایی که ضعفی می بینیم، تذکر می دهیم. نگاه ما معطوف به نتیجه است. چند ماه منتظر می مانیم تا عملکرد دولت را رصد کنیم. شعارهایی داده شده است. نگاه ما یک نگاه عدالت محور است. عدالت اجتماعی و تأمین حقوق برابر برای همه مردم و کم کردن فاصله ها از جمله آرمان های ماست. اگر این ها عملی شود، طبیعتاً ما خوشحال خواهیم بود. اگر جایی کاری از دستمان برآید حتماً به دولت کمک خواهیم کرد. کشور مهم است. نگاه ما هیچگاه صفر و صد نبوده است.

معتقدیم باید تعامل وجود داشته باشد و تمام ظرفیت ها به کار گرفته شود تا یک خروجی بهتر را شاهد باشیم. حاما دیدگاهی خوشبینانه به دولت منتخب دارد ولی این خوشبینی از جنس عوامانه نیست. ما شرایط را رصد می کنیم. احزاب، دیده بان جامعه مدنی هستند. یکی از اهداف عالی انقلاب اسلامی، عدالت و کم کردن تضاد طبقاتی بود. متأسفانه بعد از جنگ انحراف معیار شدیدی در این حوزه به وجود آمد و ما به سمت لیبرال دموکراسی حرکت کردیم. آرمان عدالت زیر پا نهاده شد. با استقرار دولت آقای خاتمی زمینه برای بازگشت به ریل فراهم شد. دولت آقای احمدی نژاد هم برای احیای آرمان های انقلاب اسلامی از جمله عدالت تشکیل شد، ولی این عدالت خواهی را در سطحی پوپولیستی دنبال کرد و این حرکت هم بی نتیجه ماند. با شعار دادن نمی شود کار را پیش برد.

فرصت های زیادی را از دست داده ایم. روح قانون اساسی ما عدالت محوری و نهج البلاغه محوری است. این عدالت خواهی در بستر مردم سالاری که در گفتمان سیاسی از آن به سوسیال دموکراسی تعبیر می شود، در سنت ما ریشه دارد. یک فکر بومی است نه غربی. ما از آرمان عدالت بسیار دور شده ایم. یکی از نقایص اصلاح طلبان همین موضوع بوده است. فاصله گرفتن از قاعده جامعه و متمرکز شدن بر روی طبقه متوسط به بالا یعنی دور شدن از آرمان های انقلاب اسلامی و خط امام. ما در کشور باید عدالت و آزادی را تؤامان داشته باشیم. ظرفیت خوبی هم برای تحقق این مطلب وجود دارد.

حمایت حاما از دولت روحانی مشروط بوده است/ دولت دوم روحانی از مسیر بسیار فاصله گرفت و ضعیف عمل کرد.

ساعد نیوز: حاما یکی از حامیان آقای روحانی در انتخابات سال 92 و 96 بود. عملکرد ضعیف دولت یکی از دلایل روی کار آمدن دولت آقای رئیسی قلمداد می شود. این حمایت بر چه اساسی صورت گرفت و امروز موضع حضرتعالی نسبت به حمایت چیست؟

دکتر احمد حکیمی پور: بیانیه های حاما در مجموع کتاب هایی که حزب منتشر کرده موجود است. حمایت ما همیشه مشروط بوده است. حتی در دوره دوم آقای خاتمی ما اعلام کردیم که حمایتمان مشروط است. ما همین طور نگفتیم که حمایت می کنیم. بلکه این حمایت بر اساس یک سری برنامه هایی بوده است که آقای روحانی در کتابچه منتشر شده دولت شان ارائه داده بودند. نهادینه سازی عدالت در جامعه، کم کردن فاصله طبقاتی، سامان دهی دستمزدها اساس این حمایت بوده است. البته عملکرد دولت یک چیز دیگری جز برنامه ای است که آقای روحانی ارائه داده بود. حمایت ما مشروط بوده است.

ما در آن زمان طبیعتاً حمایت مان بر اساس شرایط موجود در سپهر سیاسی بوده است. به هر صورت، آقای روحانی در آن زمان تنها کاندیدایی بوده که برخی شرایط مد نظر حزب را داشته است. ما عملکرد دولت ها را بررسی می کنیم و طبیعتاً دولت آقای روحانی هم مورد آسیب شناسی قرار خواهد گرفت. دولت دوم آقای روحانی از مسیر ترسیم شده بسیار دور شد و عملکرد ضعیفی داشت. حمایت حاما آگاهانه و مشروط بوده است و طبیعتاً این حمایت تا زمانی معتبر است که شرایط ترسیمی مد نظر قرار می گیرد.

یک دست شدن حاکمیت یک تهدید است نه فرصت/ این یک دست شدن حاکمیت خطر ایجاد شکاف در داخل حاکمیت را در پی دارد.

ساعد نیوز: یکی از کاندیداهای پوششی آقای رئیسی طی اظهار نظر گفته است که لازم بود، 10 سال کشور به صورت یکدست اداره شود تا احزاب خودشان را بازسازی کنند. نظرتان درباره این اظهارنظر چیست؟

دکتر احمد حکیمی پور: این اظهارنظر کاملاً غیرکارشناسی است. تجربه نشان داده است که یک دست بودن حاکمیت همیشه تهدید است نه یک فرصت. این یک دست بودن باعث می شود که در داخل خود حاکمیت شکاف هایی به وجود آید. قدرت حاکمیت تحلیل می رود. رقیب یک نعمت است باعث می شود مهارت ها و استعدادهای شما شکوفا شود. هر زمان در مجلس یا شورای شهر این یک دستی به وجود آمده، عملکرد ضعیف بوده است. شما شورای چهارم شهر تهران را با شورای دوم که دست اصولگرایان بود و شورای پنجم که دست اصلاح طلبان بود مقایسه کنید؛ طبیعتاً عملکرد شورای چهارم که ترکیب متوازن با حضور گروه ها و احزاب متفاوت را داشت، بهتر بود.

بنابراین، حرفی که آقای قاضی زاده هاشمی زده است، حرف منطقی نیست. احزاب مخالف حزب حاکم به عنوان ناظر باعث می شوند که رفتار کارگزاران منطقی تر باشد. اجزاب با استفاده از ظرفیت های قانونی می توانند از هدر رفت منابع کشور پیشگیری کنند.

آقای رئیسی باید اول به صورت روشن، تابلوی سیاسی و حزبی خودش را مشخص کند/ ایجاد کانال تعامل منطقی و قانونی با احزاب اقلیت می تواند زمینه را برای رشد و توسعه سیاسی مهیا کند.

ساعد نیوز: چه پیشنهاداتی برای دولت آقای رئیسی دارید؟

دکتر احمد حکیمی پور: پیشنهاد من این است که آقای رئیسی، سازمان سیاسی خودش را مشخص کند. ایشان نباید بی تابلو بمانند. ایشان اعلام کرده اند که من به صورت مستقل به کارزار انتخابات وارد شده ام و قرار است رئیس جمهور کل ایران باشد. اما در واقعیت این طور نیست، یک سازمان سیاسی مشخص ایشان را حمایت کرده و به هر صورت در انتخابات پیروز شده اند. این حق مردم است که این سازمان سیاسی و حامیان دولت آقای رئیسی را بشناسند. باید مشخص شود که این دولت با کدام عقبه کارشناسی و عقبه سیاسی وارد عرصه شده است تا پرسش و پاسخ به صورت مستقیم صورت گیرد. ما درباره جبهه اصلاحات هم همین مشکل را داشتیم. باید جامعه بداند که چه حزب و تشکیلاتی و چه تفکری، یک رئیس جمهور را بر روی کار آورده است.

وقتی این حزب و تشکیلات مشخص شد، احزاب باید زمینه تعامل با این تیم کارشناسی و سیاسی را داشته باشند. نیازی نیست که آقای رئیسی یا سخنگوی ایشان بیایند پاسخگو باشند. این تیم کارشناسی و تشکیلاتی حامی باید از برنامه ها دفاع کند. یک رابطه منطقی و عقلانی باید حاکم شود تا از طریق کانال های قانونی و کم تنش این دیالوگ برقرار شود. امروز متأسفانه شاهد تخریب رقیب هستیم و این برای جامعه بدآموزی دارد. توسعه سیاسی مستلزم برقرار کانال ارتباطی منطقی بین حزب حاکم و احزاب اقلیت است.

دکتر شهرام فتاحی : کارنامه سیاست خارجی دولت دوازدهم و چشم اندازهای دیپلماسی فعال