دولت سیزدهم در حالی مرداد ماه بر سر کار خواهد آمد که مردم به دلایل مختلف اعم از فشار تحریم ها و سؤتدبیرها در شرایطی بسیار دشوار زندگی می کنند. همه گیری کرونا و روند رو به رشد مرگ و میر در کشور به دلیل عدم دسترسی آسان به واکسن و انجام واکسیناسیون عمومی به خاطر فشارهای تحریمی و مداخله آمریکا، بر دشواری های موجود افزوده است. نسخه اقتصاد منهای سیاست به نظر در این شرایط نسخه ای بی اساس و از درون پوچ است. شرایط اقتصادی در صورتی بهبود می یابد که دولت بتواند در عرصه سیاست خارجی، اهداف ترسیم شده و نیز منافع ملی را پشتیبانی و حمایت کند. به همین دلیل، تیم سیاست خارجی دولت سیزدهم باید تیمی بسیار قوی و کاردان و کاربلد باشد. امروز در منطقه شاهد بحران های بسیاری هستیم. بحران جنگ یمن، بازسازی سوریه، تنش های روزافزون در لبنان، اختلافات شدید میان گروه های عراقی و تفرقه افکنی آمریکا در عراق و در این اواخر، زخم کهنه دهن باز کرده افغانستان! افغانستان به نبردگاه جدید برای نیروها و بازیگران فعال خارجی و منطقه ای تبدیل شده است. سرنوشت افغانستان می تواند تأثیر مستقیمی در امنیت ملی ایران و نیز امنیت نیروهای مقاومت در منطقه داشته باشد. به همین دلیل، رویکردی فعال و مبتنی بر دوربینی و حزم باید مبنای تصمیماتی باشد که در چند هفته آتی توسط تیم جدید سیاست خارجی کشور اتخاذ خواهد شد. بسیاری از صاحبنظران، بر این عقیده هستند که رویکردهای منطقه ای و جهانی در عرصه سیاست خارجی باید بر اساس واقعیت های موجود انتخاب شود تا بهترین نتیجه را برای منافع ملی به همراه داشته باشد. پیگیری حقوق ملت از طریق احیای برجام و نیز آزادسازی منابعی که به ناحق و بافشار دولت آمریکا ضبط گردیده، از دیگر اولویت های مهم سیاست خارجی دولت سیزدهم است. برای بررسی بیشتر موضوع به سراغ یکی از تحلیلگران برجسته مسائل روابط بین الملل و سیاست خارجی رفته ایم. دکتر حشمت الله فلاحت پیشه نماینده ادوار هفتم، هشتم و رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم و استاد روابط بین الملل دانشگاه علامه طباطبائی در تهران است. توجه مخاطبان ساعد نیوز را به مطالعه این مصاحبه اختصاصی دعوت می کنیم:
توسعه اقتصادی در داخل باید مسبوق به تنش زدائی در خارج باشد/ نیروهایی باید در تیم سیاست خارجی دولت سیزدهم اعم از وزارت خارجه و شورای امنیت ملی به کار گرفته شوند که در عمل و نظر معتقد به تنش زدائی هستند نه تنش زائی.
ساعد نیوز: با توجه به شرایط خاص کشور به لحاظ تحریمی و مسائل و چالش های مختلف منطقه ای و بین المللی، خصوصاً روند دشوار مذاکرات وین و انتقال قدرت به دولت جدید، بفرمائید تیم سیاست خارجی و در رأس آن، وزیر امور خارجه دولت سیزدهم باید حائز چه ویژگی هایی باشد؟
دکتر حشمت الله فلاحت پیشه: به نام خدا. من شخصاً معتقدم که که توسعه اقتصادی در داخل مستلزم تنش زدائی در خارج است. تیم سیاست خارجی دولت سیزدهم اعم از وزیر امور خارجه و تیم اش و نیز رئیس شورای عالی امنیت ملی باید در عمل و نظر معتقد به تنش زدائی باشند نه تنش زائی. استفاده از کسانی که سابقه تنش آفرینی در عرصه سیاست خارجی کشور در کارنامه دارند، در مقطع کنونی مؤثر نیست. این تنش زدائی هم باید در عرصه سیاست منطقه ای با کشورهای عربی در اولویت قرار بگیرد و هم در عرصه بین المللی و روابط دو جانبه. این سیاست باید بر تمام میزهای روابط دوجانبه در وزارت خارجه کشور حاکم باشد. امروز شاهد تنش جدیدی در منطقه هستیم؛ پیشروی مرموز طالبان، شرایط را پیچیده تر کرده است. تیم سیاست خارجی باید طوری عمل کند که روند احیای برجام به نتیجه برسد و منابع فریز شده ایران در خارج از کشور آزاد شده و وضعیت اندکی سامان بگیرد.
طبق گزارش اخیر آقای دکتر ظریف در کمیسیون امنیت ملی، گام های مثبتی در راستای برداشتن تحریم ها و احیای برجام برداشته شده است/ انتظار می رود دولت سیزدهم این موضوع را با جدیت دنبال کند.
ساعد نیوز: به نظرتان آیا دولت بایدن، اراده ای حقیقت برای رفع تحریم ها و بازگشت به برجام را دارد؟
دکتر حشمت الله فلاحت پیشه: من اعتقاد دارم که تیم سیاست خارجی بایدن، به احیای برجام علاقه دارد. درست است، دولت بایدن تلاش کرد تا از طریق ادامه دادن سیاست فشار حداکثری ترامپ از جمهوری اسلامی ایران امتیاز بگیرد. ولی آنچه امروز ما شاهد آن هستیم و گزارش آقای دکتر ظریف در کمیسیون امنیت ملی هم آن را تأئید می کند، این است که دولت باید مایل است که در شاکله تحریم ها تجدید نظر بکند و بخش اعظمی از تحریم ها برداشته خواهد شد و این یک گام مثبت برای شکست شاکله تحریم ها است و به نظر می توان انتظار احیای برجام را داشت.
جمهوری اسلامی ایران می تواند کانون همکاری منطقه ای و پرهیز از خشونت و مبارزه با تروریسم در منطقه باشد.
ساعد نیوز: منطقه در حال حاضردر شرایط بسیار خاصی به سر می برد. جنگ یمن حالت فرسایشی به خود گرفته و خروج آمریکا از افغانستان، بحران منطقه را عمیق تر کرده است. به نظرتان دولت جدید نسبت به منطقه باید چه سیاست هایی را اتخاذ کند؟
دکتر حشمت الله فلاحت پیشه: معتقدم امروز در منطقه شاهد سه نسخه از کنش گری منطقه ای هستیم. یکی کنش مبتنی بر مداخله و تنش زائی است. نسخه ای که عربستان در یمن و برخی کشورها در سوریه دنبال می کنند. نسخه دیگر، نسخه ترویج خشونت و تروریسم است که نسخه مد نظر طالبان در افغانستان است. چمهوری اسلامی در چنین شرایطی باید سردمدار نسخه سوم یعنی دیپلماسی همکاری منطقه ای و پرهیز از ایجاد تنش و مبارزه با تروریسم باشد. با این نسخه اخیر می توان امید داشت که صلحی پایدار و شرایطی آرام در منطقه با ابتکار جمهوری اسلامی ایران برقرار شود.
طالبان، به زودی ماهیت خشن خودش را آشکار خواهد کرد/ هدف از سیاست جدید طالبان در اجتناب از خشونت، نیروگیری و به شماره انداختن نفس دولت مرکزی است/ آینده وحشتناکی در انتظار افغانستان است/ موج سنگین مهاجران و آوارگان افغان در راه است
ساعد نیوز: موضع خاص کنونی کشورمان در خصوص مسأله افغانستان را آیا به مصلحت کشور می دانید یا نه؟ برخی متخصصان بر این باور هستند که متزلزل شدن دولت مرکزی افغانستان، بحران های اقتصادی و اجتماعی فرآوانی را در داخل کشور ایران به دلیل حضور احتمالی سیل عظیمی از مهاجران در پی خواهد داشت. نظرتان در این مورد چیست؟
دکتر حشمت الله فلاحت پیشه: معتقدم طالبان هنوز ماهیت اصلی خودش را نشان نداده است. طالبان، طالبان سال 73 نیست. این طالبان، تجربه های فرآوانی کسب کرده است. خودش را اهل گفتگو نشان می دهد و گفتگوهای بی نتیجه ای را پیش می برد. عدم استفاده از خشونت در مقطع فعلی توسط طالبان برای زمینه سازی جهت نیروگیری است. با همین راهبرد و با پیشروی مرموزش 4 گوشه سرحدات افغانستان را به دست گرفته و با این کار، نفس دولت افغانستان به شماره افتاده است. تمام معابر مرزی به اشغال طالبان درآمده است و جاده های ترانزیتی مختل شده اند. عملاً دولت مرکزی به بیرون از افغانستان دسترسی ندارد. طوری شده است که شهرها بدون مقاومت تسلیم طالبان شوند. من معتقدم در آینده ای نه چندان دور، ما چهره خشن و واقعی طالبان را خواهیم دید. آمریکا با اقداماتی که در افغانستان کرده، عملاً نیروی هوائی افغانستان را از کار انداخته است. پرنده های کوچک نیروی هوایی افغانستان، بدون حمایت لجستیکی ارتش آمریکا نمی توانند عملیات انجام دهند و همین موضوع باعث پیشروی بیشتر نیروهای طالبان در داخل خاک افغانستان شده است. نکته دیگر درباره اقدامات طالبان در داخل خاک افغانستان و شهرهای اشغالی، این است که کارهایشان را با فشار بر بزرگان منطقه و شهرهای اشغالی پیش می برند.
بیانیه کمیسیون فرهنگی امارت اسلامی افغانستان درباره نکاح اجباری دختران با مجاهدین طالب توسط طالبان رد شد ولی گزارشات میدانی حاکی از آن است که طالبان این کار را با فشار بر بزرگان طوایف و منطقه ها و ولایات پیش می برد. به طوری که اموال و املاک کسانی که با طالبان همکاری نمی کنند ضبط می شود و دختران توسط بزرگان منطقه به اجبار با طالب ها ازدواج می کنند. استفاده از عوامل محلی برای زیر فشار گذاشتن اقوام غیرپشتون از طریق اسکان افراد هم مسلک طالبان که از پاکستان به افغانستان کوچانده شده اند پیگیری می شود. یکی از سیاست های اصلی طالبان در این دوره، اصلاح جمعیتی افغانستان است. ازبک ها، تاجیک ها و شیعیان را زیر فشار قرار می دهند. کشورهای مختلف سیاست ها و منافع خودشان را دنبال می کنند به طور مثال، ترکیه بیشتر روی دفاع از ترکمن ها و ازبک ها در داخل خاک افغانستان تأکید دارد. پاکستان حامی اصلی طالبان در عرصه اطلاعاتی است. جمهوری اسلامی ایران تلاش کرد تا میزبان گفتگوهایی باشد که اساساً بی نتیجه هستند. طبیعتاً موج سنگینی از مهاجران و آوارگان افغان وارد ایران خواهد شد و این حرف درستی است و ما به حق باید نگران این موضوع باشیم. به هر صورت، آینده وحشتناکی در انتظار افغانستان است.
نمی توان بحران افغانستان را به تقابل هند و پاکستان تقلیل داد/ نقش دولت مرکزی و فساد و هدررفت منابع بین المللی در افغانستان را نمی توان انکار کرد/ راهبرد همکاری منطقه ای برای حل مسأله افغانستان مؤثر است/ گسترش حوزه نفوذ در افغانستان راهبرد درستی نیست
ساعد نیوز: در مسأله ی افغانستان، بازیگران بسیاری در صحنه آرایی نقش دارند. به نظر می رسد که پاکستان، صحنه آرای اصلی و بلامنازع در روزهای اخیر است. ورود هند به این صحنه با توجه به کمک نظامی اخیر به دولت مرکزی افغانستان، وضعیت را دشوارتر ساخته است. نظرتان در این خصوص چیست؟
دکتر حشمت الله فلاحت پیشه: تقلیل بحران افغانستان به تقابل پاکستان و هند به نظر درست نیست. کشورهای مختلفی در این بحران نقش دارند. آمریکا، ترکیه و امارات از جمله کشورهایی هستند که در این بحران نقش دارند. واقعیت این است که نباید نقش دولت مرکزی افغانستان را در به وجود آمدن این بحران دست کم بگیریم. فرصت سوزی و فساد گسترده در دولت مرکزی افغانستان یکی از عوامل اصلی به وجود آمدن بحران کنونی است. 135 میلیارد دلار کمک های مالی برای آبادی افغانستان و ساختن جامعه مدنی در دالان فساد و چالش قدرت در افغانستان هرز رفت و گم شد. همین عاملی بود برای تشدید بحران در داخل افغانستان. طالبان از سه منبع اصلی مالی حمایت می شود. یکی از صندوق های خیریه عربی است که سلفی ها اسپانسر اصلی آن هستند؛ دیگری از طریق مداخله در فرایند قاچاق و در نهایت، سهم شان از گمرکات. وقتی دولت مرکزی کل مسأله تأمین امنیت داخلی افغانستان را به آمریکا محول کرد و خودش را مشغول درگیری های قدرت نمود، چنین عملکرد ضعیفی نیز انتظار می رفت.
بنابراین، فروکاستن بحران افغانستان به تنش میان هند و پاکستان کار درستی نیست. عربستان و امارات به دنبال یمنی سازی افغانستان هستند. من به امارات هشدار می دهم که اگر افغانستان را دچار بحرانی از جنس یمن بکند، بلاشک این آشوب آفرینی دامن خود این کشور را هم خواهد گرفت. ایران در مسأله افغانستان باید به صورتی فعال تر عمل کند. رویکرد کنونی مطلوب نیست. مذاکرات فرمایشی در این مورد جواب نمی دهد. ما باید یک راهبرد مشخص و روشن در این حوزه داشته باشیم. در غیراینصورت، باید منتظر موج مهاجران و آواره گان باشیم. بی تفاوت بودن به مسأله افغانستان با منافع ملی ایران، سازگار نیست.
به نظر من، رفته رفته در افغانستان، خشونت علنی تر خواهد شد. همان طور که گفتم، بزرگان طوایف و منطقه ها را مجبور کرده اند تا دختران بالای 15 سال را به عقد مجاهدین طالب درآورند. پیگیری سیاست گسترش حوزه نفوذ در افغانستان، کمکی به روند صلح و پایداری در این کشور نمی کند. همان طور که شاهد هستیم، ترکیه همین روند را در پیش گرفته و با به کارگیری نیروهای جبهه النصره و ازبک ها در تلاش است تا همین حوزه نفوذ خودش در میان ترکمن ها را حفظ کند. همکاری منطقه ای با شرکت تمام نیروها و کشورهای همسایه می تواند راهبرد خوبی برای حل مسأله افغانستان باشد.
یکی از زمینه های بحران افغانستان همین درگیر کردن چین در یک میدان جدید برای هرز رفتن انرژی رقیب توسط آمریکا است/ طالبان طراحی افسران اطلاعاتی آمریکا در کویته پاکستان است/ حضور این افسران اطلاعاتی همچنان به صورت نامحسوس ادامه خواهد داشت.
ساعد نیوز: برخی بر این عقیده هستند که آمریکا به صورتی حساب شده از افغانستان خارج شده تا برای رقیب، یعنی چین، در مرزهایش بحران ایجاد کند. به طوری که بخشی از نیروی چین صرف حل این بحران شود تا آمریکا در رقابت با چین فرصت جلو افتادن را داشته باشد. آیا چین واقعاً قصدی برای حضور در افغانستان دارد و اصلاً این تحلیل با واقعیت های میدانی سازگار است؟
دکتر حشمت الله فلاحت پیشه: من اعتقاد دارم که نقش آمریکا در این بحران آفرینی فعال نبوده است. درست است که یکی از زمینه هایی که آمریکا در تلاش است تا برای چین بحران آفرینی کند، بحث مسلمانان سینکیانگ است. آمریکا نمی خواهد هژمونی چین قویتر از هژمونی کنونی اش شود. ولی آمریکا از افغانستان به صورت فعال خارج نشد بلکه فرار کرد. بعد از کشته شدن کلی سرباز آمریکایی در افغانستان، آمریکا به این نتیجه رسید که باید از افغانستان فرار کند. تفاوتش با فرار از ویتنام این بود که یک سری گفتگوهایی را به صورت سرپوش با طالبان طراحی کرد تا این فرار خیلی برجسته نشود.
گروه طالبان در سال 73 در کویته پاکستان با مشورت افسران اطلاعاتی آمریکا و با مشارکت عربستان و امارات پایه گذاری شد. این گروه به 2500 مدرسه دینی پاکستان وصل شد و همچنان این ارتباط اطلاعاتی وجود دارد و این افسران آمریکایی در تلاش هستند تا با خط دهی به طالبان برای رقبائی مثل چین و ایران مشکل ایجاد کنند. طبیعتاً خروج نظامی آمریکا از افغانستان به معنای پایان عملیات اطلاعاتی در صفوف طالبان نیست.
دکتر شهرام فتاحی : سونامی مهاجران افغان در راه است/ حمایت از طالبان خلاف تمام ارزش هایی است که هویت ما را می سازند
