گاهی حیا به عنوان کم رویی معرّفی می شود و بار ضدّ ارزشی کم رویی به آن تحمیل می شود. حتّی ممکن است فرد را نسبت به رفتاری که ناشی از حیا و نه کم رویی است متنفّر کند. مثلاً ممکن است به دختر جوانی که از ارتباط با جنس مخالف، خودداری می کند برچسب کم رویی زده شود، حال آن که این رفتار ناشی از حیاست، نه کم رویی.بنابراین، باید مرز میان این دو را تشخیص داد تا از اشتباه جلوگیری شود. برای این کار نخست باید کار بد و زشت را به درستی شناخت تا کارهای خوب، قبیح به نظر نرسند. بدین منظور هم باید ملاک شرع و قانون را شناخت و هم ملاک های عرفی را.
در صورت شناخت صحیح کار بد و ناشایست و کار خوب و شایسته، تشخیص دادن حیا از کم رویی آسان می گردد و مغالطه و اشتباه اندازی در آن، راه پیدا نمی کند. در این صورت کارهایی که مطابق حیاست، کم رویی ارزیابی نمی شوند و کارهایی که مطابق کم رویی هستند حیا ارزیابی نمی گردند.
حیا چیست؟
حيا يكي از مهم ترين صفات نفساني است كه تأثير فراواني بر حوزه هاي مختلف زندگي اخلاقي ما دارد. نقش بارز اين تأثير، بازدارندگي است.«حيا» در لغت به مفهوم شرمساري و خجالت است كه در مقابل آن «وقاحت» و بي شرمي قرار دارد. در فرهنگ عالمان اخلاق، حيا نوعي انفعال و انقباض نفساني است كه موجب خودداري از انجام امور ناپسند در انسان مي گردد و منشأ آن ترس از سرزنش ديگران است
حیا یک نوع احساس خجالت طبیعی و سالم است که در آن فرد احساس حقارت نمی کند و گاهی انرژی مثبتی برای حرمت نفس اش به حساب می آید. حیا به معنای شرم داشتن از ارتکاب محرمات و مذمومات است و عاملی برای رعایت شئونات اخلاقی فردی و اجتماعی ، جلوگیری از تکبر و غرور و تلاش برای بهتر شدن است. حیا از نظر شرعی و عقلی و عرفی برای زن و مرد پسندیده است. گاهی حیا به جای کم رویی به کار گرفته می شود و بار ضدّ ارزشی کم رویی بر آن حمل می گردد و ممکن است فرد را نسبت به رفتاری که ناشی از حیا و نه کم رویی است متنفّر سازد.حیا یک حالت فعال نفس است و در حیا انسان بر قوای خود تسلط دارد و خود اداره کننده و فعال است به بیان دیگر قدرت خویشتن داری امری است ارادی و ارزشمند و در دین به عنوان یک ارزش شناخته شده است.
کم رویی چیست؟
به ناتوانی در برقراری ارتباط با دیگران، احساس شرم در هنگام صحبت کردن با دیگران و پنهان کردن نیازها و احساسات واقعی خود کم رویی و خجالت می گویند. فرد خجالتی در روابط عاطفی، روابط کاری و ارتباط با دیگران دچار مشکل می شود و احساس بدی دارد و حس می کند که در هنگام حضور در دیگران، خودِ واقعی اش باشد.کمبود اعتماد به نفس، شکل گرفتن تصویر ضعیف و نادرست از خود، فکر کردن زیاد به خود و سخت گیری، تلقین غلط ازدلایل خجالت و کمرویی است.
تفاوت حیا و کم رویی چیست؟
حیا با خجالت فرق دارد زیرا خجالت گاه به امور غیر مذموم و حتی واجبات نیز تعلق می گیرد و به شرک خفی مبدل می شود مثلا شرم از انجام غسل ، شرم از خواندن نماز در اجتماعات، شرم از باحجاب بودن ، شرم از عدم برقراری ارتباط با جنس مخالفحیا به خودداری از انجام دادن کارهای قبیح و انجام کارنیک می گویند امّا کم رویی، خودداری از انجام دادن کار نیک و انجام دادن قبیح است. اگر کسی به خاطر دیگران و در مقابل آنان آنچه را نیک است ترک کند، کم رویی نامیده می شود.
کمرویی یک حالت انفعال روانی است که در آن انسان منفعل بوده و تحت تاثیر عامل بیرونی قرار می گیرد ولی حیا یک حالت فعال نفس است و در حیا انسان بر قوای خود تسلط دارد و خود اداره کننده و فعال است. حیا در دین به عنوان یک ارزش شناخته شده است و کمرویی خجالت کشیدن در انجام امور دین مذموم است و نشان از ضعف ایمان می باشد.کمرویی پدیده ای است کاملا غیر ارادی و ناخوشایند و حکایتگر ناتوانی و معلولیت اجتماعی شخص است. بنابراین، باید مرز میان این دو را تشخیص داد تا از اشتباه جلوگیری شود.
تشخیص حیا و کم رویی و 4 اصل کم رویی
برای تشخیص حیا و کم رویی باید فعل قبیح را به درستی شناخت و ملاک شرع را در مورد فعل قبیح مورد توجّه قرار داد تا کارهای نیک قبیح ارزیابی نشوند. همچنین باید ملاک عُرف را مورد توجّه قرار داد و قبیح عرفی را نیز شناخت. در قبیح عرفی لازم است اموری مورد پذیرش قرار گیرند که مخالف شرع نباشند. باید فعل نیک را نیز با معیار شرع و عرف به خوبی شناخت تا قبیح ارزیابی نشوند. اگر فعل قبیح و فعل نیک را بشناسیم، تشخیص حیا از کم رویی آسان می گردد و دیگر کارهایی که مطابق حیاست، کم رویی ارزیابی نمی شوند.برای تشخیص کم رویی از حیا در ادامه با چهار مفهوم اصلی کمرویی آشنا شوید:
فعل نیک
موضوع شرم در بحث حیا، فعل قبیح بوده و شخص باحیا از انجام دادن فعل قبیح خودداری می کرد؛ امّا در این جا موضوع کم رویی«فعل نیک» است که تفاوت حیا و کم رویی در آن نهفته است. شخص باحیا از انجام دادن فعل قبیح شرم می کند و لذا کارش یک ارزش محسوب می شود؛ امّا فرد کم رو از فعل نیک شرم می کند و لذا کارش ضدّ ارزش به شمار می رود. در برخی روایات از دو واژه «خیر» و «حق» استفاده شده است. شرم از (اِبراز) حق کم رویی است. وقتی رسول خدا از علی علیه السلام خواست تا یکی از فضایل خود را برای ابوبکر و عمر بیان کند، ایشان خجالت کشید و گفت:«أستحیی یا رسول اللّه؛ شرم دارم، ای رسول خدا!» رسول خدا به ایشان فرمود:«حَدِّثهُما إنَّ اللّه َ لایَستَحیی مِنَ الحَقِّ. به آنان بگو خداوند از آنچه حقّ است، شرم نمی کند.»
فرد کم رو
فرد کم رو به دلیل ویژگی هایی که دارد، هنگام مواجهه با «فعل نیک» از حاضران شرم می کند و دست می کشد. در کم رویی، صحبت از این نیست که شخص اعتقادی به درست بودن فلان عمل ندارد؛ بلکه بحث از این است که فلان کارِ درست را به خاطر دیگران، ترک می کند و انجام دادن آن را در جمع آنان نادرست می پندارد. ممکن است شخص کم رو در وضعیت دیگری به انجام دادن آن کار مبادرت کند؛ ولی اکنون و در حضور این جمع قادر به انجام دادن آن نیست. بنابراین علّت ترک فعل نیک بی اعتقادی فرد نسبت به آن نیست؛ بلکه علّت آن ناتوانی فرد در انجام دادن کارهایی است که ممکن است برخلاف خواست دیگران باشد.
حضور و نظارت
وقتی کم رویی شکل می گیرد که افرادی حضور داشته باشند و از دیدگاه آنان کار مورد نظر، قبیح شمرده شود و یا تصوّر شود که انجام دادن این کار نزد آنان قبیح است. کسی که اهل عبادت است، در جمع عبادت کنندگان به راحتی وظایف عبادی خود را انجام می دهد؛ امّا در جمع افرادی که موافق آن نیستند، ممکن است برای انجام دادن همین کار با مشکل روبه رو شود اما با وجود تمسخر و آزار و اذیّت دیگران دست از کار خود نکشد، چنین فردی کم رو نیست. افرادی که کم رو نیستند، از هیچ سرزنشی نمی ترسند. بنابراین وجود مخالفت و حضور مخالفان ، موجب کم رویی نمی شود و ضعف و ناتوانی فرد در تحمّل فشار روانی حاضران و مخالفت های آنان است که موجب کم رویی می شود.
باز داری و خودداری
اگر انسانی که ضعف شخصیت دارد بخواهد کار مثبتی انجام دهد، ولی فرد یا افرادی حضور داشته باشند که آن کار را نپسندند و او را بر این کارْ سرزنش کنند، و یا اگر خود فرد، انجام دادن فلان کار درست را نزد آنان قبیح بداند، در چنین فضایی انصراف از انجام دادن کار و خودداری از آن به وجود می آید. در بحث حیا مسئله ای به نام «مهار کردن نفس» وجود دارد؛ ولی در این جا چنین تعبیری صحیح نیست. در کم رویی حضور دیگران سبب مهار شدن نفس نمی شود؛ بلکه عاملی برای آزادی نفس امّاره می گردد. در کم رویی بازدارندگی هست؛ امّا کنترل نفس نیست.
آیا خجالتی بودن نوعی اختلال است؟
افراد خجالتی از اعتماد به نفس پایینی برخوردارند و به خاطر همین موضوع، فکر می کنند اگر در یک جمع صحبت کنند، مورد تمسخر قرار می گیرند یا کسی به صحبت های آنها توجه نمی کند. خجالتی بودن در حالی اختلال محسوب می شود که هم مانع پیشرفت فرد شود و هم او را ناراضی کند. در غیر این صورت در کشورهای شرقی و از جمله جامعه ما درجاتی از خجالتی بودن پسندیده است به عنوان مثال اینکه در جوامع غربی تماس چشمی مستقیم تشویق می شود در حالی که در جوامع شرقی این نوع نگاه گاهی بی ادبی محسوب می شود و با توجه به فرهنگ متفاوت است.
علل احتمالی خجالتی بودن و خجالت کشیدن
یک لیست از مشکلاتی که می تواند علت مستقیم خجالت باشد از این قرار است ، توجه داشته باشید که یکی یا بیشتر ازهر کدام از این عوامل می تواند منجر به بروز خجالت شود.
- عدم اعتماد به نفس:عزت نفس پایین یا عدم اعتماد به نفس، می تواند مغز را به تلاش برای محافظت از فرد با استفاده از خجالت کشیدن وادار کند. ببا خودتان بگویید چرا اعتماد به نفس من کم است؟!
- کمپلکس نقصان:احساس ناتوانی می تواند منجر به خجالت شود. فرد احساس بی ارزشی کرده، بیش از حد تمایل به عرض اندام و یا برقراری ارتباط با مردم ندارد.
- کمال گرایی:کمال گرایی می تواند منجر به بروز خجالت شود. فرد انتظار دارد همه چیز را در حد کمال انجام دهد و ممکن است در نهایت کمتر صحبت کند و بنابراین خجالتی می شود.
- فقدان مهارت های اجتماعی:هنگامی که یک فرد مهارت های اجتماعی مناسب نداشته باشد، در برابر دیگران خود را سرکوب می کند و ممکن است دچار اشتباه شود، زیرا هیچ چیزی برای گفتن پیدا نمیکند. ببینید که چگونه باید مهارت های اجتماعی را در خود بهبود بخشید.
- مشکلات تصویر درونی از خود:هر نوع فکر منع کننده، می تواند منجر به خجالت شود.از آنجا که مسائل مربوط به تصویر خود می تواند منجر به خود سرکوبگری یا خودسانسوری در کنار دیگران گردد. می تواند همزمان منجر به خجالت زدگی نیز شود.
- ترس از مردم:گذشته ای بد یا خانواده ناکارآمد می تواند منجر به مشکلات بسیاری، مانند؛ ترس از صمیمی شدن با افراد و یا ترس از مردم شود.این مشکلات همچنین باعث بروز خجالت می شوند.
تفاوت بین انسان با حیا و انسان خجالتی
تفاوت هایی که باعث متمایز شدن شخص خجالتی از شخص با حیا میگردد؛ عبارتند از:
- حیا مخصوص کسانی است که برای خود ارزش قائلند و طالب کرامت و شرافت می باشند اما خجالت کشیدن نوعی نقص تلقی می شود و افراد خجالتی نمی توانند حرفشان را بزنند، وظایفشان را به خوبی انجام دهند.
- خجالت غالباً به عنوان یک صفت مذموم محسوب می¬شود اما حیا مانند سایر صفات اخلاقی و حالات روانی، فی حد نفسه متصف به خوبی و بدی نمی شود و بستگی به این دارد که تا چه اندازه با مصالح انسان و اهداف اخلاقی تناسب داشته باشد.
- فرد با حیا برای خدشه دار نشدن شخصیتش از انجام افعال مذمومه خودداری می کند اما فرد خجالتی چون می خواهد آبرو و کرامتش محفوظ باشد، وقتی احساس می کند دیگران به ضعف و عیب او پی برده اند، دچار حالت خجالت می شود.
راه درمان کم رویی
یکی از مهم ترین کار ها برای درمان کم رویی این است که شخص کم رو کار های خودش را تحت نظر بگیرد تا متوجه شود دقیقا چه جاهایی خجالت می کشد. برای ریشه یابی خجالت و کم رویی می توانید از یک دفترچه استفاده کنید و هربار که از انجام کاری خجالت کشیدید آن کار را یادداشت کرده و در مقابل آن علتش را بنویسید. بنویسید که چرا از انجام آن خجالت می کشید. اگر انجام دهید چه اتفاقی خواهد افتاد بعد از مدتی می بینید که انجام آن فاجعه نخواهد بود. باعث می شود ترس های تان را بهتر بشناسید.
رفع خجولی و صحبت با دیگران
در مورد خجالت از سخنرانی مشخص است که فرد از صحبت با دیگران یا درجمع خجالت می کشد. برای رفع خجولی می توانید با کارهای خیلی ساده شروع کنید مثلا اگر حتی از صحبت کردن پشت تلفن خجالت می کشید می توانید به 118 زنگ بزنید و صحبت کنید تا کم کم صحبت با افراد ناشناس برای شما عادی شود. در محل های عمومی مثل مترو یا ایستگاه تاکسی و… با افراد ناشناس سر صحبت را باز کنید. برای این کار اول لبخند بزنید و بعد درباره یک مسئله روزمره نظر بدهید. یا سوال بپرسید. انجام ورزش های گروهی :یکی از کارهایی که می تواند در رفع خجولی موثر باشد شرکت در ورزشهای گروهی است.
سعی کنید در یکی از ورزش های گروهی شرکت کنید. اگر امکان حضور دز کلاس های ورزشی را ندارید می توانید در ورزش صبح گاهی پارک نزدیک خانه تان شرکت کنید. نقش بازی کنید:قدرت تجسم و ذهن ناخودآگاه را دست کم نگیرید. مغز انسان نمی تواند بین نقش بازی کردن یا حتی تصور کردن و واقعیت تمایز قائل شود. مغز تشخیص نمی دهد که واقعا اتفاق افتاده یا تصور بوده. از این خصوصیت استفاده کنید. نقش کسی را بازی کنید که از صحبت در جمع و سخنرانی خجالت نمی کشد و به راحتی از عهده آن بر می آید. ابتدای کار از مدت زمان کوتاه شروع کنید حتی در حد یک یا دو جمله.
تست روانشناسی/ چقدر خجالتی و کم رو هستید؟
