تکه چسبانی یا کلاژ یکی از تکنیک های زیبای هنرهای دستی است. پیشینه تکه چسبانی را می توان تا صدها سال پیش دنبال کرد. این تکنیک در بسیاری از هنرهای دستی از جمله صنعت فرش بافی رواج پیدا کرده است. فرش چهل تکه یا تکه دوزی شده در ابتدا فقط با فرش های دستباف ساخته می شدند. به این صورت که در ابتدا منتخبی از فرش هایی که برای تکه دوزی انتخاب شده اند، در قالیشویی شسته و رنگرزی می شوند، در مرحله بعد فرش ها با دقت و مهارت خاصی برش داده می شوند و سپس با دوختن تکه های مختلف فرش های باکیفیت دستباف به یک دیگر، ترکیبی خوش رنگ و خوش طرح ساخته شده و برای استحکام بیشتر آن را با چرم آستر می کردند. دوختن آستر به فرش علاوه بر افزودن دوام کار باعث عدم سر خوردن فرش روی سرامیک و زمین می شود.اگر می خواهید دکوراسیونی مدرن و تک داشته باشید و در عین حال روح فضای ایرانی دکوراسیون خانه خود را حفظ کنید، انتخابی بهتر از فرش چهل تکه براش شما وجود نخواهد داشت. هر قطعه ای که یک فرش چهل تکه را تشکیل داده است داستانی را در دل خود داشته، طرح و نقشه ای متفاوت داشته و در نهایت به طور یکپارچه در کنار دیگر برش ها با نهایت سلیقه کار گذاشته شده است.
فرش چهل تکه چیست؟
فرش کلاژ یا فرش چهل تکه ، فرش دستبافی است که از گردآوری و به هم بافتن 40 تکه جداشده از فرش های عمدتاً قدیمی و آسیب دیده ، به وجود می آید. هنر فرش چهل تکه صرفاً به بریدن تکه ها و سرهم بندی دوباره آن ها نیست؛ انتخاب طرح ها و نحوه چیدن آن ها در کنار یکدیگر ، به دست یک کارشناس کار بلد رقم می خورد و انتخاب ها به گونه ای است که فرشی پر مفهوم و زیبا متولد می شود.
هر یک از این تکه ها می تواند از اقلیم متفاوتی باشد و درنهایت این ذوق طراح ایرانی است که از کنار هم نشاندن نقش های متفاوت ، هنر جدیدی خلق می کند. در نتیجه ، هرچه فرش های استفاده شده از فرهنگ و اقلیم های بیشتری جمع آوری شده باشند ، فرش کلاژ دستباف نهایی نفیس تر است. اما دلیل آن چه می تواند باشد؟
فرش های دستباف ایرانی با توجه به فرهنگ ، هنر ، خلاقیت و مهارت بافنده آن ، طرح و نقش های متفاوتی دارند. در هر اقلیم با توجه به مواد اولیه و مواد طبیعی موجود برای تهیه رنگ ، تفاوت های زیادی در نتیجه به وجود می آید.
برای مثال ، در مناطقی که عصاره آلبالو و حشره قرمز دانه ، شاه توت ، ریشه روناس و حتی نوعی صدف دریایی به نام صدف ارغوان در دسترس باشد ، ساکنین به رنگ قرمز بیشتری دسترسی دارند؛ در نتیجه عمده پارچه ها و فرش ها دارای نقش هایی به رنگ قرمز هستند.
این برای مناطق دیگر و مواد اولیه تولید رنگ آن ها به شکل دیگری است؛ در جایی رنگ سبز در هنر فرش بافی پررنگ تر است و در جای دیگر آبی ، قهوه ای یا زرد.
انواع فرش های چهل تکه
دو معیار در دسته بندی انواع فرش های چهل تکه داریم که به خوبی می توانند بیانگر ویژگی آن ها باشند. فرش های چهل تکه بسته به نوع بافنده به دو نوع فرش کلاژ دستباف و فرش کلاژ ماشینی تقسیم می شوند.
با وجود اینکه فرش های چهل تکه در ابتدا همگی از نوع دستباف بودند ، مشاهده استقبال بسیار خوب جهانی از این هنر فرش بافی باعث شد تا بسیاری به فکر تولید نوع ماشینی و ارزان تر بیفتند. بنابراین ، فرش کلاژ ماشینی نیز به بازارها آمدند و اکنون آنچه در بازار می بینیم ، عمدتاً از نوع ماشینی هستند.
اگر به پشت فرش های چهل تکه نگاهی بیندازید ، متوجه می شوید که در اغلب آن ها از آستر چرم یا جاجیم برای زیباسازی پشت فرش استفاده شده است. به این ترتیب ، از این منظر نیز فرش های چهل تکه به سه نوع فرش کلاژی پشت چرم ، فرش کلاژی پشت جاجیم و فرش کلاژی بدون آستر دسته بندی می شوند.
استفاده از این آسترها علاوه برافزایش زیبایی فرش، موجب عدم سرخوردن فرش بر روی پوشش سرامیکی یا پارکت ها می شود که نکته کاربردی پراهمیتی است.
فرش های چهل تکه دستباف
فرش های چهل تکه دستباف از الیاف طبیعی ساخته شده اند، از مواد شیمیایی در ساخت آن ها استفاده نشده و تماما مزایای دیگر فرش های دستباف را دارند. این فرش ها پرز کمی می دهند و با خرید و استفاده از آن ها روز به روز بر ارزش فرش افزوده می شود. فرش چهل تکه درجه یک از ترکیب فرش های دستباف کرمان، کاشان، تبریز و قم ساخته می شود. این فرش ها، یکی از کالاهای محبوب اروپاییان هستند. اشخاص اروپایی معمولا در برخورد با این گونه فرش ها ارزش و بهایی فوق العاده به آن می بخشند و مانند کالایی مقدس از آن نگه داری می کنند.
نحوه تولید فرش چهل تکه دستباف
برای تولید فرش های چهل تکه ابتدا فرش های مختلف با نقش و نگارهای گوناگون را در قالیشویی جمع آوری می کنند. پس از شسته و خشک شدن فرش های مذکور نوبت به رنگرزی آنها می رسد. توجه داشته باشید که در این مرحله فرش ها در حد معینی در رنگ و موادی که باعث تثبیت آنها می شود، قرار می گیرند. همچنین به یاد داشته باشید رنگ هایی که در رنگرزی فرش ها مورد استفاده قرار می گیرند، طبیعی هستند.
پس از اینکه مرحله رنگرزی هم به اتمام رسید، نوبت به برش دادن فرش ها می رسد تا در نهایت تکه فرش های گوناگون در کنار یکدیگر قرار گرفته و یک فرش کلاژ یا همان چهل تکه را تشکیل دهند.
نکته جالبی که در رابطه با اینگونه فرش ها وجود دارد و حتما هم باید رعایت شود، این است که تکه های مختلف که از فرش های گوناگون بدست آمده اند باید با ریتمی خاص در کنار یکدیگر قرار بگیرند. به عبارت دیگر نوعی هماهنگی باید بین تکه ها برقرار شود تا در نهایت فرش بدست آمده یکپارچه و منسجم به نظر برسد. بدیهی است که این کار تنها به وسیله متخصصان خبره در این زمینه امکان پذیر خواهد بود. چون همانطور که به نظر می رسد، انجام چنین کاری ساده نخواهد بود.
فرش های چهل تکه ماشینی
همانطور که در سال های اخیر بافندگان فرش های ماشینی پیشرفت روزافزونی در بافت انواع نقوش با تراکم متفاوت و با کیفیت را داشته اند؛ به دلیل محبوبیت فرش چهل تکه ، اقدام به بافت این سبک فرش را نیز کرده اند و فرش هایی با طرح و رنگ مدرن و امروزی فوق العاده جذابی را روانه بازار کرده اند.
همانطور که در تصاویر زیر مشاهده می کنید، در فرش های مدرن ماشینی با الهام از سبک چهل تکه، فرش های مدرن با رنگبندی جذاب و تماشایی بافته شده است که مناسب اتاق خواب، اتاق کودک و نمونه هایی با رنگ بندی کلاسیک تر مناسب فضای پذیرایی در منازل است.
نحوه تولید فرش چهل تکه ماشینی
همانطور که پیش تر گفته شد، به تازگی فرش چهل تکه ماشینی نیز تولید و آماده عرضه برای فروش می شوند. اما باید بدانید که نحوه تولید فرش های چهل تکه ماشینی با نمونه های دستباف آن کاملا متفاوت است.
در نمونه های دستباف اینگونه فرش ها گفتیم که تکه های مختلف از فرش های گوناگون را با مهارتی خاص در کنار یکدیگر قرار می دهند. اما در نمونه های ماشینی طرح و نقش فرش های چهل تکه را به صورت نقشه فرش بافی در آورده و مابقی کارهای تولید آن به دست ماشین های بافندگی سپرده می شود. به بیان واضح تر در فرش های چهل تکه ماشینی شاهد تکه های متعدد نیستیم. بلکه فرش یکدست دارای طرح چهل تکه است.
از نکات مهم پیرامون فرش چهل تکه ماشینی نخ مورد استفاده در آن است. برای بافت و تولید اینگونه فرش ها از نخ پلی پروپلین هیت ست شده که از جمله الیاف مصنوعی مرغوب و با کیفیت بشمار می رود، استفاده می شود بنابراین خیالتان از لحاظ کیفیت جنس آن می تواند راحت باشد.
همچنین به یاد داشته باشید که بافت فرش های چهل تکه به صورت ماشینی بسیار آسان تر از دستباف آن خواهد بود. چرا که طراحی نقشه فرش و انتخاب نقش و نگارهایی که با هم هماهنگ باشند، بسیار راحت تر از این چیدن و تثبیت کردن آنها کنار یکدیگر خواهد بود. در نتیجه این موضوع در قیمت نهایی نیز نمود پیدا خواهد کرد. بدیهی است که بافت فرش هایی با این سبک در صنعت فرش ماشینی نوعی پیشرفت و خلاقیت بشمار می رود.
مقایسه فرش کلاژ دستباف با فرش کلاژ ماشینی
دست طراحان در فرش های ماشینی بازتر است؛ چون به جای استفاده از گزینه های موجود ، نقش های جدیدی خلق می کنند. با این حال ، ارزش فرش های چهل تکه دستباف بیشتر است و شکوه و فرهنگ غنی تری را در دل خود جای داده است.
در هیچ یک از مراحل ساخت فرش کلاژ دستباف برخلاف کلاژ ماشینی ، از دستگاه دوخت استفاده نمی شود و محصول نهایی کاملاً کار دست است. تکه های به کار رفته در فرش کلاژ دستباف ، از رنگ طبیعی و الیاف غیر پلاستیکی ساخته شده اند؛ که این برای بسیاری از فرش های کلاژ ماشینی صادق نیست.
فرش کلاژ در میان اروپاییان و به ویژه مسیحیان ، طرفداران خاص خود را پیداکرده است. این فرش ها علاوه بر زیبایی و فرهنگ های که در خود جای داده اند ، با عدد 40 مقدس برای مسیحیان هماهنگی خاصی دارند. در بسیاری از ادیان مانند دین مسیحیت ، چهل نشان کثرت و عددی مقدس است.
بنابراین ، فرش چهل تکه نیز می تواند مفهوم دل نشینی برای آن ها ایجاد کند. اگرچه در بازارهای ایران بیشتر فرش کلاژ ماشینی دیده می شود؛ اما فرش کلاژ دستباف به دلیل زیبایی و کیفیت بالا ، طرفداران بیشتری دارد.
ویژگی های فرش دورو ابریشم را بشناسیم
