فرت به چه قسمتی از گیتار گفته می شود؟

فرت های ابتدایی کمی با فرت هایی که ما امروزه می شناسیم، متفاوت بودند. این فرت ها که به “bar fret” مشهور هستند، به شکل یک میله با سطح مقطع چهارگوش بودند که سطح رویی آن کمی گرد شده بود. برای کار گذاشتن آن ها در فینگربورد، می بایست شیارهایی به قطر فرت ها کنده می شد و فرت ها درون آن شیارها فرو می رفت.

این نوع فرت ها را می توان در گیتارهای آکوستیک وینتج، به ویژه گیتارهای مارتین خیلی قدیمی مشاهده کرد. مارتین، در دوره ای، فرت گیتارهایش را نیز خود تولید می کرد، ولی به تدریج، در دهه ی سی میلادی، bar fret را از دور خارج کرد.

بار فرت ها هنوز هم به منظور تعمیرات گیتارهای وینتج در بازار موجود هستند. حتی عده ای از نوازندگان، به دلیل ظاهر و حس وینتجی بار فرت ها، این نوع فرت را ترجیح می دهند و از آن ها در گیتارهای خود استفاده می کنند.

مشخصه فرت :

فرتها را معمولا بر اساس سه اندازه پهنا یا عرض فرت ، ارتفاع فرت ، و ضخامت ساق آن اندازه گذاری میکنند . در عکس زیر میتوانید مشاهده کنید که منظور از این اندازه ها دقیقا کدام قسمت از فرت میباشد.

عرضه فرت

فرتها معمولا به دو صورت عمده شاخه ای و یا بصورت فله ای و رول تولید میشوند . معمولا فرتهای شاخه ای دارای ابعاد دقیقتر و استاندارد تری نسبت به فرتهای رول هستند و به همین دلیل دارای قیمت بالا تری نیز میباشند . فرتهای رول معمولا بر اساس وزن در بسته های ده کیلویی فروخته میشوندکه اما برخی شرکتها برای مصارف پاینتر انها را در بسته بندی های کوچک (به اندازه یک ساز ) برش داده و عرضه میکنن. اما فرتهای شاخه ای بصورت متری بسته بندی و فروخته میشوند . البته فرتهای رولی یک مزیت دیگری نیز دارند و ان داشتن قوس میباشد . همانطور که میدانید سطح دسته گیتار دارای یک قوس میباشد و به هیچ وجه کاملا تخت نیست . لذا وقتی از فرتهای رولی استفاده میکنیم فرتها پس از برش دارای یک قوس نزدیک به قوس دسته میباشند و این امر جاگذاری فرت را بسیار راحتر میکنند. اما در استفاده از فرتهای شاخه ای داشتن دستگاه خم کن فرت از ضروریات میباشد . با استفاده از این دستگاه میتوان قوس دلخواه متناسب با دسته را روی فرت ایجاد کرد . فروشگاه اینترنتی سازابزار تخصصی ترین فروشگاه لوازم جانبی و تجهیزات سازسازی انواع فرتها را در بسته بندی های مختلف با توجه به نیاز مشتریان عرضه میکند.

جاگذاری فرت گیتار روی دسته :

جاگذاری فرت گیتار روی دسته ساز هنگام ساخت ساز انجام میشود . اگر شما یک گیتار دارید و تعدادی از فرتهای ان از جای خود خارج شده اند باید این کار را به یک سازنده ساز بسپارید زیرا جاگذاری فرت که در اصطلاح سازسازی به ان فرت کوبی نیز میگویند یکی از مراحل مهم در ساخت گیتار بشمار میاید و انجام ان بدون داشتن تجربه کافی سبب اسیب رساندن به ساز میشود .

برای جاگذاری فرتها ابتدا توسط اره های نازی که ضخامت خط برش ان هم اندازه با ضخامت ساق فرت میباشد روی دسته در محل های مشخص شیار ایجاد میکنند و سپس فرتها را به اندازه عرض دسته برش میدهند و چنانچه فرت صاف باشد قوس مورد نظر را روی ان ایجاد کرده و بعد ساق فرت را درون شیار قرار داده و با یک چکش کائوچویی به ارامی روی فرت ضربه میزنند تا فرت در داخل شیار محکم شود . خارها و زایده های ایجاد شده روی ساق فرت سبب میشود فرت در جای خود محکم قرار گیرد و براحتی خارج نشود . سپس توسط انبر خاصی اضافه های فرت را که ممکن است از بغل دسته بیرون زده شود را قطع میکنند.

سایز فرت ها

به عنوان یک نوازنده، شما باید همواره یک نکته را در نظر داشته باشید؛ با وجود اینکه اکثر فرت های امروزی T-fret هستند، ولی همه آن ها با هم مشابه نیستند. قله یا Crown فرت ها با هم تفاوت دارد و این امر باعث ایجاد تفاوت در حس گیتار می شود. حتی برخی بر این عقیده اند که تفاوت شکل و اندازه ی Crown، در صدای ساز نیز تأثیرگذار است.

قله های بلند، باعث ایجاد حسی مشابه فینگربوردهای scalloped می شوند. در این حالت نوازنده می تواند انگشتان دست چپ خود را زیر سیم بیندازد و بِندهای دقیق تر و راحت تری انجام دهد. از طرفی این فرت ها می توانند مثل سرعت گیر خیابان های تهران عمل کنند. ضمناً اگر نوازنده بیش از حد روی سیم ها فشار وارد کند، ممکن است نت ها از کوک خارج شوند.

ازاین رو، فرت های بلند و پهن از فرت های بلند و باریک بهتر هستند و احساس سُر بودن بیشتری در دست چپ ایجاد می کنند. این مسئله یکی از دلایلی است که نوازندگان راک و شرِدِرها، فرت های بلند و پهن را ترجیح می دهند.

به صورت سنتی، فندر فرت های باریک تری از گیبسون در گیتارهایش کار می گذارد. ازاین رو وقتی شما از فروشندگان قطعات گیتار مثل Allparts UK یا Stewart-MacDonald خرید می کنید، در مورد سایز و ابعاد فرت ها توضیحاتی به شما ارائه می شود تا شما بسته به نوع و عادت های نوازندگی خود، دقیق ترین انتخاب را انجام دهید.

یک سری جنبه های فنی نیز در انتخاب فرت ها مهم هستند. مثلاً اندازه های tang یا تیغه فرت ها باید متناسب با اندازه عرض و عمق شیارهای روی فینگربورد باشد تا هنگام قرار دادن فرت ها، مشکلی ایجاد نشود. اگر قطر تیغه ها کمتر از شیارهای روی فینگربورد باشد، فرت ها داخل شیارها محکم نشده و به بیرون سُر می خورند و اگر قطر تیغه ها بیشتر از شیارها باشد، فرت ها به دسته گیتار فشار آورده و آن را به عقب خم می کند یا به اصطلاح، به دسته حالت backbow می دهند.

خصوصیت های صدایی

در دهه ۵۰ میلادی، نوازندگان جَز، فرت های بسیار کوتاه را ترجیح می دادند. در آن دوران که بِند کردن نت ها خیلی رواج نداشت، Les Paul Custom تحت عنوان تبلیغاتی “The Fretless Wonder” به بازار عرضه شد. بنابراین استفاده از فرت های کوتاه که تقریباً حسی نزدیک به Fretless ارائه می کردند، برای اجرای موسیقی آن دوران ایده ای منطقی به حساب می آمده است؛ ولی نوازندگی گیتار متحول می شود و گیتارهای وینتج با فرت های بسیار کوتاه، دیگر جوابگوی نوازندگی راک و بلوز نبودند. نگرش نوازندگان نسبت به فرت ها هم دچار تغییر می شود.

نقل شده که استیوی ری وان (Stevie Ray Vaughan) بر این عقیده بوده که فرت های چاق وچله، باعث تولید صدایی چاق وچله می شوند. حتی گفته می شود که وی فرت های گیتار بیس را جایگزین فرت های گیتارش کرده بوده است. در این که فرت های بزرگ تر ارائه کننده درگیری بیشتر انگشتان با سیم و در نتیجه کنترل بیشتر هستند شکی نیست، ولی آیا واقعاً فرت ها در صدای ساز هم تأثیرگذار هستند؟

با فرض این که همه فرت ها روی فینگربرد با یکدیگر از لحاظ ارتفاع مساوی شده باشند (Fret Leveling) و قله های آن ها به خوبی گرد شده باشد (Fret Crowning)، مساحت نقطه تماس سیم ها و فرت ها، بدون در نظر گرفتن عرض crown، یکسان خواهد بود. البته این امر در طول زمان و با ساییده شدن فرت ها تغییر خواهد کرد و به علت خورده شدن نوک فرت ها، سطح تماس فرت با سیم افزایش می یابد. این فرایند می تواند از طراوت و وضوح صدا بکاهد. به عبارت دیگر، صدای گیتار نرم تر می شود و از روشنی و شفافیت آن کاسته می شود.

عقیده دیگری هم هست که می گوید هرچه چگالی فرت ها زیادتر باشد، به چگالی دسته گیتار افزوده می شود؛ و خب، جرم بیشتر مساوی است با صدای حجیم تر. ولی این ها همه اختلافات صدایی بسیار ظریفی هستند که فقط بدون اتصال گیتار به امپ و به صورت آنپلاگد احتمال شنیده شدنشان می رود. به هرحال آنچه در انتخاب فرت ها در درجه اول بسیار مهم است، احساسی است که زیر انگشتان دست چپ حس می شود و نه تُن.

جنس فرت ها

گرچه در برخی موارد از فلز برنج برای ساخت فرت استفاده می شود، ولی به صورت معمول فرت ها از فلزی به نام نقره ی نیکلی (nickel silver یا German silver) ساخته می شوند. لازم به ذکر است که علی رغم اسم این فلز، در آن از ترکیب نقره خبری نیست. nickel silver یا German silver، در واقع آلیاژی است از ترکیب مس و نیکل. همین و بس.

میزان ترکیب این دو فلز، معمولاً توسط سازندگان فرت کمی بالا و پایین می شود، ولی در کل، درصد این ترکیب معمولاً حدود ۱۸ درصد نیکل برای دوام و استحکام و حدود ۸۰ درصد مس برای ایجاد نرمی و قابلیت پولیش شدن است. برای مثال مواد تشکیل دهنده ی فرت های Jescar NS، ترکیب ۶۲ درصد مس، ۱۸ درصد نیکل و ۲۰ درصد روی است.

برخی از نوازندگان، نسبت به نیکل آلرژی دارند؛ در این موارد، فرت های فولاد ضدزنگ (stainless steel) می توانند مد نظر قرار بگیرد. فولاد ضدزنگ، فلزی بسیار سخت است و ابزارهای کار، روی آن با کمی دشواری کار می کنند. ازاین رو عملیات یکسان سازی (Fret Leveling)، شکل دهی (Fret Crowning) و جلادهی (Fret Dressing) این فرت ها، کار فیزیکی بیشتری را می طلبد و به همین دلیل، ری فرت کردن با فرت های stainless steel، پر هزینه تر است.

نقاط قوت فرت های فولاد ضدزنگ، سطح تماس بسیار صیقلی و نرم برای بِند کردن سیم ها و حفظ جلا و درخشش به صورت نامحدود است. در ضمن، فولاد آن قدر مقاوم است که احتمالاً دیگر هرگز به عملیات تعویض فرت نیازی نیست.

ولی از طرفی هم به واسطه همین استحکام فولاد، این فلز می تواند سیم ها را زودتر فرسوده کند. برخی از نوازندگان هم بر این عقیده اند که فرت های stainless steel، کمی روشنی و شفافیت به صدا می افزاید.

یک انتخاب دیگر فرت های Jescar EVO gold است. این فرت ها از آلیاژی که برای اشخاص آلرژیک به نیکل ترکیب شده ساخته می شوند. گفته می شود که این آلیاژ از نیکل سخت تر است و طول عمر بالایی دارد، ولی کار روی آن ها به سختی فولاد ضدزنگ نیست.

مثل دیگر اجزاء تشکیل دهنده ی گیتار، انتخاب فرت ها هم یک امر سلیقه ای است؛ ولی وقتی که فرت مناسب با سایز مناسب و جنس مناسب را پیدا کنید، می تواند تأثیر به سزایی روی نوازندگی شما بگذارد.

اشتباهات رایجی که گیتاریست ها مرتکب می شوند کدامند؟