قانون حمایت از اطفال و نوجوانان یکی از لوایح قضایی است که در زمان ریاست سید محمود هاشمی شاهرودی بر قوه قضائیه تدوین شد. این لایحه در ۲۲ اردیبهشت سال ۱۳۸۸ برای ارسال به مجلس شورای اسلامی تقدیم دولت شد. لایحهٔ حمایت از کودکان و نوجوانان در ۱۰ مرداد ۱۳۹۰ با حذف ۵ ماده در کمیسیون لوایح دولت دهم به تصویب رسید و ۲۸ آبان همان سال به مجلس ارائه شد تا این که در سال ۱۳۹۲ لایحه به کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس ارجاع شد. این لایحه در سال ۱۳۹۷ به تصویب مجلس رسید اما پس از آن سه مرتبه با ایراداتی از سوی شورای نگهبان و اصلاحاتی از سوی مجلس مواجه شد. در خرداد ۱۳۹۹ شورای نگهبان سرانجام لایحهٔ حمایت از اطفال و نوجوانان را تصویب کرد. بر اساس این لایحه اعمالی مانند جلوگیری از تحصیل کودکان، تشویق به ترک تحصیل و فرار از مدرسه، آزار عاطفی و سهل انگاری در نگهداری از کودک، برقراری ارتباط با کودکان و نوجوانان در فضای اینترنت و شبکه های اجتماعی به منظور اذیت و آزار آنها، فروش دخانیات به کودکان و بهره کشی از کودکان به عنوان جُرم شناخته می شوند و برای آنها احکامی با جزئیات در نظر گرفته شده است. ذبیح الله خدائیان معاون حقوقی قوهٔ قضائیه تصویب این لایحه را مانعی برای وارد شدن آسیب های اجتماعی به کودکان کار، بی سرپرست و بدسرپرست می داند.
قانون حمايت از اطفال و نوجوانان
فصل اول:
كليات
ماده۱: اصطلاحات به كار رفته در اين قانون، به شرح زیر تعریف می شود:
طفل: هر فرد که به سن بلوغ شرعی نرسیده است.
نوجوان: هر فرد زیر هجده سال کامل شمسي که به سن بلوغ شرعی رسیده است.
- بی توجهی و سهل انگاری: کوتاهی در انجام تکالیفی از قبيل تأمین نیازهای اساسی و ضروری طفل و نوجوان یا وظايف مربوط به حضانت، ولایت، قیمومت، وصایت، سرپرستی، تربیت، نظارت یا مراقبت از آنان توسط والدین، اولیاء یا سرپرست قانونی یا هر شخصی که مکلف به آن است.
- سوءرفتار: هرگونه فعل يا ترك فعل عمدی که سلامت جسمی، روانی، اخلاقی يا اجتماعی طفل و نوجوان را در معرض خطر و آسيب قراردهد؛ از قبيل ضرب و جرح، محبوس كردن، سوءاستفاده جنسی، توهين یا تهديد نسبت به طفل يا نوجوان در صورتی كه جنبه تأديبی نداشته باشد يا قراردادن او در شرايط سخت و غيرمتعارف و یا خودداری از کمک به وی.
- بهرهکشی اقتصادی: به كارگيری غيرقانونی طفل و نوجوان و یا وادارکردن یا گماردن او به كار يا خدمتی که از لحاظ جسمی، روانی، اخلاقی یا اجتماعی با نظر به وضعیت طفل و نوجوان برای وی مضر یا خطرناک باشد.
- معامله: خريد و فروش يا هرگونه اقدام غیرقانونی كه به موجب آن طفل يا نوجوان در ازای پرداخت وجه يا امتياز و ساير موارد در اختيار ديگری قرار میگيرد.
- فحشاء: هرگونه به كارگيری و يا واداركردن طفل و نوجوان در فعاليتهای جنسی برای خود يا ديگری.
- مبتذل: هرگونه محتوا یا تصویری که دارای صحنه یا صور قبیحه باشد.
- مستهجن: هرگونه محتوا اعم از صوتی یا تصویری که به صورت واقعی یا غیرواقعی بیانگر برهنگی کامل زن یا مرد- آمیزش- عمل جنسی یا اندام جنسی انسان است.
- هرزه نگاری: تهيه و توليد هر اثری که محتوای آن بیانگر جذابیت جنسی طفل یا نوجوان مانند برهنگی، آمیزش، عمل جنسی يا اندام جنسی باشد.
- خطر شديد و قريب الوقوع: وضعيتی كه حيات يا سلامت جسمی يا روانی طفل و نوجوان به شدت تهديد و در معرض آسيب قرار گيرد، به نحوی كه مداخله فوری و چاره جویی را ايجاب نمايد.
ماده۲: تمام افرادی كه به سن هجده سال تمام شمسی نرسيده اند، مشمول اين قانون میباشند.
ماده۳: موارد زیر در صورتیکه طفل یا نوجوان را در معرض بزه دیدگی یا ورود آسیب به سلامت جسمی، روانی، اجتماعی، اخلاقی، امنیت و يا وضعیت آموزشی وی قرار دهد، وضعیت مخاطره آمیز محسوب شده و موجب مداخله و حمایت قانونی از طفل و نوجوان میشود:
- بيسرپرستی طفل و نوجوان و يا بی توجهی و سهل انگاری در انجام وظايف قانونی و شرعی نسبت به آنان از سوی هر شخصی كه مکلف به آن است؛
- ابتلای هر يك از والدين، اولياء يا سرپرستان قانونی به بيماری يا اختلالهای رفتاری، روانی یا شخصيتی و يا بيماريهای جسمی واگير صعب العلاج به تشخيص پزشكي قانونی؛
- زندانی شدن هر يك از والدين، اولياء يا سرپرستان قانونی؛
- ابتلاء هر يك از والدين، اولياء يا سرپرستان قانونی به اعتيادهای زيان آور نظير مواد مخدر و روانگردان یا قمار؛
- قوادی و يا دائر يا اداره كردن مراكز فساد و فحشا توسط هر يك از والدين، اولياء يا سرپرستان قانونی و يا اشتهار آنها به فساد اخلاق و فحشا؛
- خشونت مستمر والدين، اولياء، سرپرستان قانونی و يا ساير اعضای خانواده نسبت به يكديگر؛
- عدم اقدام براي ثبت واقعه ولادت یا عدم أخذ اسناد سجلی یا هویتی برای طفل یا نوجوان بدون عذر موجه؛
- بازماندن طفل و نوجوان از تحصيل؛
- طردشدن طفل و نوجوان از سوی خانواده؛
- کمتوانی جسمی يا ذهنی طفل و نوجوان، ابتلای وی به بيماريهای خاص يا اختلال هويت جنسی؛
- نقض قوانین جزائی توسط طفل یا ارتکاب جرم توسط نوجوان و یا استفاده از آنها در فعالیتهای مجرمانه، واردشدن يا واردكردن طفل و نوجوان در فعاليتهايی نظير تكديگری و قاچاق و همچنين اعتياد آنان به مواد مخدر، روانگردان يا مشروبات الكلی؛
- هرگونه وضعیت زیانبار ناشی از فقر شدید، آوارگی، پناهندگی، مهاجرت یا بی تابعیتی؛
- فرار مكرر از خانه يا مدرسه و ترك تحصيل از سوی طفل یا نوجوان؛
- سوءرفتار نسبت به طفل و نوجوان و يا بهره كشی از او.
فصل دوم:
تشكيلات
ماده۴: دفتر حمايت از اطفال و نوجوانان قوه قضائيه به منظور ايجاد زمينه های همكاری با ساير نهادها، تهيه گزارشهای موردی يا ادواری، انجام مطالعات و تحقيقات آماری و اطلاعاتی، پايش و ارزشيابی فعاليتهای دفاتر استانی و شهرستانی در خصوص اجرای اين قانون در قوه قضائيه تشكيل ميشود. واحدی از اين دفتر در حوزه قضائی هر استان و تحت نظر رئيس كل آن حوزه تشكيل و مستقر ميشود.
ماده۵: با تشخيص رئيس قوه قضائيه، در حوزه های قضائی شهرستان و تحت نظر دادستان ساختار و تشكيلات مناسب جهت ايجاد زمينه های همكاری با ساير نهادها و اجرای وظايف زير تشكيل ميشود:
- مداخله فوری قضائی به منظور پيشگيری از بزه ديدگی اطفال و نوجوانان در معرض خطر شديد و قريب الوقوع و يا جلوگيری از ورود آسيب بيشتر به آنان؛
- ارائه مشاوره و معاضدت های حقوقی و تشكيل پرونده شخصيت برای اطفال و نوجوانان در معرض خطر يا بزهديده؛
- ايجاد شرايط مناسب در خانواده برای اطفال و نوجوانان در معرض خطر يا بزهديده و يا معرفی آنان به بهزيستی و يا ساير نهادهای مربوط؛
- تهيه و ارائه گزارش از وضعيت طفل و نوجوان موضوع اين قانون و درخواست اتخاذ اقدامات حمايتی- قضائی از مراجع قضائی صالح؛
- نظارت بر حسن اجرای آراء و تصميمات مرتبط با طفل و نوجوان و همچنین اجرای آراء و تصميمات ارجاعی توسط مقام قضائی و پيگيری و پايش وضعيت وی پس از اجرای رأی يا تصميم و ارزشيابی اقدامات به عمل آمده؛
- تهیه گزارش های موردی یا ادواری و انجام مطالعات و تحقیقات آماری و اطلاعاتی مرتبط با طفل و نوجوان.
تبصره: در هر حوزه قضائی شهرستان مادام كه تشكيلات موضوع اين ماده ايجاد نشده است، وظايف مقرر، تحت نظارت دادستان و توسط داديار آموزش ديده در حوزه اطفال و نوجوانان و در حوزه قضائی بخشها با نظارت رئيس حوزه قضائی انجام ميشود.
ماده۶: دستگاهها و نهادهای زیر، در راستای تحقق اهداف این قانون عهده دار وظايف زير ميباشند:
- سازمان بهزيستي كشور مکلف است:
- با استفاده از مددكاران اجتماعی در قالب فوریتهای خدمات اجتماعی با همکاری شهرداری یا دهیاری و نیروی انتظامی نسبت به شناسايی، پذيرش، حمایت، نگهداری و توانمندسازی اطفال و نوجوانان موضوع این قانون و اعلام موضوعات به مراجع صالح اقدام کند.
- در راستای وظايف قانونی و وظايف مقرر در اين قانون از همكاری و مشاركت تمامی دستگاههای اجرائی موضوع ماده (۵) قانون مديريت خدمات كشوری مصوب ۸/۷/۱۳۸۶ استفاده كند. دستگاههای اجرائی مكلفند در چهارچوب وظایف قانونی خود با سازمان مذكور همكاری كنند.
- نسبت به أخذ و جمعآوري اطلاعات مربوط به وضعيتهاي مخاطره آميز براي اطفال و نوجوانان و انجام اقدامات لازم براي افزايش آگاهی های مردم در اين زمينه اقدام کند.
- نيروي انتظامی جمهوری اسلامی ايران از طریق پلیس ویژه اطفال و نوجوانان مكلف است:
- نسبت به شناسايی اطفال و نوجوانان در وضعيت مخاطرهآميز در موارد مراجعه يا معرفی آنان به نيروی انتظامی يا مواجه شدن با آنان در حين اجرای وظيفه و يا شكايت از آنان، حسب مورد برای معرفی به سازمان بهزيستی كشور يا مراجع قضائی و انجام حمايتهای مورد نياز بر اساس اين قانون یا سایر قوانین مرتبط اقدام كند.
- در مأموريتهای مددكاران اجتماعی و انجام وظایف محوله در اجرای اين قانون، حسب تقاضا جهت تأمين امنيت آنان و نيز اطفال و نوجوانان موضوع مأموريت، اقدام قانونی لازم را به عمل آورد.
- وضعیتهای مخاطره آمیز و جرائم عليه اطفال و نوجوانان بزه دیده را حسب مورد به مراجع ذی صلاح قضائی و سازمان بهزیستی کشور گزارش نماید.
- سازمان زندانها و اقدامات تأمينی و تربيتی كشور مكلف است:
- نسبت به نگهداری جداگانه اطفال از نوجوانان و سایر زندانیان اقدام کند.
- اطلاعات اطفال و نوجوانانی را که در کانون اصلاح و تربیت نگهداری میشوند یا مدت مراقبت آنان تمام شده است و نیازمند حمایت هستند، جهت انجام اقدامات حمايتی به سازمان بهزیستی كشور اعلام كند.
- اطفال و نوجوانانی را كه پدر يا مادر يا سرپرست قانونی آنان در زندان به سر ميبرند، به سازمان بهزيستی كشور معرفی كرده تا برابر مقررات، طفل يا نوجوان نيازمند را حمايت کند.
- وزارت کشور مکلف است:
- با همکاری دستگاههای ذی ربط نسبت به شناسایی اطفال و نوجوانان فاقد اسناد سجلی یا هویتی اعم از اتباع ایرانی و غیرایرانی و معرفی آنان حسب مورد به نهادهای حمایتی، آموزشی، درمانی یا قضائی جهت اقدامات حمایتی اقدام كند.
- از طریق سازمان ثبت احوال کشور با همکاری سایر نهادهای مربوط و با در نظر گرفتن اقامتگاه اشخاص و تغییرات آن هر سال حداقل سه ماه پیش از آغاز سال تحصیلی جدید اسامی و نشانی اطفال و نوجوانان ایرانی و غیرایرانی را که به سن قانونی تحصیل رسیده اند، به تفکیک مناطق به آموزش و پرورش اعلام كند.
- وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مکلف است اقدامات زیر را انجام دهد:
- نظارت مؤثر بر اماکن کار جهت پیشگیری و مقابله با آزار یا بهره کشی اقتصادی از اطفال یا نوجوانان؛
- معرفی اطفال و نوجوانان بزه دیده یا در معرض خطر به نهادهای حمایتی و قضائی؛
- پوشش بیمهای موضوع ماده (۱۴۸) قانون كار مصوب ۲۹/۸/۱۳۶۹ برای نوجوانان بین پانزده تا هجده سال شاغل.
- وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مکلف است اقدامات زیر را انجام دهد:
- تدوین دستورالعملهای بهداشت کار و مراقبت پزشکی برای انطباق شرایط کار نوجوانان با استانداردهای لازم؛
- پذیرش و درمان فوری اطفال و نوجوانان آسیب دیده در تمام مراکز بهداشتی درمانی همراه با ارسال گزارش موارد مشکوک به آزار به مراجع قضائی و بهزیستی؛
- پوشش کامل بیمه سلامت برای تمام اطفال و نوجوانان ساکن ایران.
- وزارت آموزش و پرورش مکلف است اقدامات زیر را انجام دهد:
- اعلام موارد عدم ثبتنام و موارد مشكوك به ترک تحصیل اطفال و نوجوانان تا پایان دوره متوسطه به سازمان بهزیستی كشور و یا دفتر حمایت از اطفال و نوجوانان قوه قضائیه حسب مورد جهت انجام اقدامات لازم؛
- شناسایی، راهنمایی و معرفی اطفال و نوجوانان موضوع این قانون به نهادهای حمایتی و قضائی جهت انجام اقدامات حمایتی لازم؛
- انجام اقدامات لازم جهت ثبت نام و پوشش تحصیلی کامل اطفال و نوجوانان موضوع این قانون تا پایان دوره متوسطه؛
- آموزش مدیران و کارکنان آموزشی و اداری در زمینه حقوق اطفال و نوجوانان.
- سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران در راستای رسالت خود مبنی بر اطلاع رسانی درمورد حقوق اطفال و نوجوانان موظف است اقدامات زیر را انجام دهد:
- تولید و پخش برنامههای منظم برای بالابردن سطح اطلاعات عموم مردم در حوزه حقوق اطفال و نوجوانان؛
- طراحی و ایجاد نظام ردههای سنی و محتوایی آثار و محصولات صدا و سیما در برنامه های مرتبط با اطفال و نوجوانان؛
- همکاری با سایر نهادها و دستگاههای مندرج در این قانون برای تولید آثار و برنامههای علمی، آموزشی و فرهنگی جهت تحقق اهداف این قانون؛
- جلوگیری از تولید، پخش یا تبلیغ هر برنامه یا محصول مضر به سلامت، تربیت، اخلاق، یا سایر حقوق اطفال یا نوجوانان؛
- تدوین و اجرای ضمانت اجراهای اداری و انضباطی برای تهیه کنندگان، مجریان و دست اندرکاران تولید و پخش برنامه های صدا و سیما در راستای اجرای این قانون.
تبصره: آيين نامه اجرائی اين ماده ظرف مدت سه ماه از تاريخ لازم الاجراءشدن اين قانون توسط وزارت تعاون، كار و رفاه اجتماعی و با همكاری ساير دستگاههای مرتبط تهيه شده و به تصويب هيأت وزيران خواهد رسيد.
نحوه مطالبه نفقه فرزندان
