نفقه چیست؟
نفقه در لغت به معنی هزینه، خرج و مخارج هر روزه و به طور کلی خرجی تعریف شده است. قانون مدنی نیزدر ماده 1199 در بحث الزام به انفاق نفقه اولاد را بر عهده پدر قرار داده و سپس در ماده 1204 اقدام به تعریف آن در قالب تمثیل پرداخته و آنرا عبارت از : مسکن و البسه و غذا و اثاث البیت به قدر رفع حاجت و با در نظر گرفتن درجه استطاعت منفق. یعنی برای تشخیص میزان نفقه فرزندان به میزان درآمد شخصی که نفقه را پرداخت می کند توجه می شود و متانسب با میزان تمکن مالی او نفقه تعیین می شود.
فرزندان تا چه سنی مستحق نفقه هستند؟
در قانون مدنی سن معینی برای نفقه فرزندان در نظر گرفته نشده است و عرفا مادام که فرزندان دارای شغل و درآمد مشخص نباشند پدر نسبت به پرداخت نفقه فرزند مسئولیت دارد. مطابق ماده ۱۱۹۷ قانون مدنی کسی مستحق نفقه است که ندار بوده و نتواند به وسیله اشتغال به شغلی وسایل معیشت خود را فراهم سازد.ملاک تصمیم گیری قضات در این خصوص است ولی با توجه به عرف فرزندان پسر از ۱۸ سالگی و اتمام دوره سربازی اگر توانایی کار داشته باشد مستحق نفقه نمی باشند ولی در مورد فرزندان دختر رویه این است که اگر دختر مشغول به شغلی نباشد و یا استقلال مالی نداشته باشد، پرداخت نفقه تا زمان ازدواج بر عهده پدر است.
چگونگی مطالبه نفقه فرزند:
در خصوص نحوه مطالبه نفقه فرزندان 2 حالت متصور می باشد:
1. طرح دعوا به صورت مستقل توسط خود فرزند : که در این صورت لازم است فرزند بالغ و رشید باشد.بدیهی است که دربحث نفقه که یکی از بارز ترین مصادیق حقوق مالی می باشد، رشید بودن و فی الواقع سفیه نبودن فرزند، ملاک عمل خواهد بود. لذا باید دانست که تنها بالغ بودن فرزند ( دختر بالای 9 و پسر بالای 15 سال) کافی نخواهد بود.
2. طرح دعوا توسط مادر : در صورتی که طفل تحت حضانت و سرپرستی مادر باشد در این مورد از آنجایی که حضانت طفل با مادر است مادر می تواند به طرفیت منفق(پدر یا جد پدری) به نمایندگی از فرزند خود طرح دعوا نماید.
نحوه دریافت نفقه فرزندان به چه صورت است؟اگر پدر و مادرى از یكدیگر جدا شده باشند و حضانت فرزندان به مادر واگذار شده باشد و پدر در صورت جلسه طلاق، منزل مسكونى اش را به مادر و فرزندان انتقال دهد آیا باز هم پدر مكلف به پرداخت نفقه است؟
اولاً نفقه تنها شامل مسكن نمى شود و امورى چون غذا، اساس منزل، هزینه درمان، لباس و ... نیز نفقه محسوب مى شود. ثانیاً پرداخت نفقه تكلیف قانونى پدر است و مادر ولایتى بر فرزندان ندارد و موضوع حضانت و سرپرستى موضوعى جدا از ولایت است.
ضمانت اجرای مدنی:
ضمانت اجرای مدنی نفقه اقارب این است که مستحق نفقه می تواند برای نفقه آینده به دادگاه رجوع و از این طریق شخصی را که قانون باید به او نفقه دهد مجبور به نفقه دادن کند. طبق ماده ۱۲۰۵ اصلاحی قانون مدنی، در صورتی که الزام به پرداخت نفقه ممکن نباشد، دادگاه می تواند به مقدار نفقه از اموال منفی در اختیار واجب النفقه یا متکفل مخارج او قرار دهد.ماده 12 قانون حمایت خانواده هم در ارتباط با نفقه اولاد مقرر می دارد که دادگاه مبلغی را که برای هر فرزند باید استیفا گردد تعیین و طریقه اطمینان بخشی برای پرداخت آن مقرر می کند. حکم دادگاه، طبق مقررات اجرای احکام، لازم الاجراست و در صورتی که محکوم علیه آن را به میل خود اجرا نکند، با توقیف اموال منقول یا غیر منقول او، حکم نفقه اجبارا اجرا خواهد شد. قانون جدید حمایت خانواد هم مقرر داشته است که دادگاه به درخواست اشخاص واجب النفقه میزان و ترتیب پرداخت نفقه را تعیین می کند و برای وصول نفقه ای که به طور مستمر باید پرداخت شود یک بار تقضای صدور اجرائیه کافی است (ماده ۴۷ و تبصره آن).
نحوه تعیین نفقه فرزند چگونه است؟
رویه به این صورت است که پس از ارائه دادخواست مطالبه نفقه فرزند چنانچه طرفین توافقی در میزان نفقه فرزند نداشته باشند دادگاه موضوع را به کارشناسی ارجاع داده و کارشناس به طور معمول مبلغ نفقه را با توجه به وضعیت احتمالی و نیازهای فرزند مشخص مینماید. میزان نفقه از شخصی به شخص دیگر متفاوت بوده و یکسان نیست و عواملی همچون محل زندگی در شهر های بزرگ و کوچک و سطح تحصیلات، شغل و محل زندگی زوجین در میزان نفقه تأثیر بسزایی خواهد داشت. بنابراین کارشناس در محاسبه میزان نفقه فرزند می بایست تمام عوامل را مد نظر قرار داده و با بررسی مدارکی که از سوی مادر یا قیم ارائه میگردد میزان آن را تعیین کند.
پرداخت نفقه فرزند بعد از فوت پدر با چه کسی است؟
پرداخت نفقه فرزند طبق ماده 1199 قانون مدنی، بعد از فوت پدر يا عدم قدرت او به انفاق به عهده اجداد پدری است با رعايت الاقرب فالاقرب در صورت نبودن پدر و اجداد پدری يا عدم قدرت آنها نفقه بر عهده مادر است. هر گاه مادر هم زنده يا قادر به انفاق نباشد با رعايت الاقرب فالاقرب به عهده اجداد و جدات مادری و جدات پدری واجب النفقه است و اگر چند نفر از اجداد و جدات مزبور از حيث درجه اقربيت مساوی باشند نفقه را بايد به حصه متساوی تأديه كنند. بنابراین همانگونه آنان در صورت فوت فرزند ارث از فرزند میبرند حق حضانت و پرداخت نفقه را نیز قانونگذار بر عهده آنان محول نموده است.
تغییر جنسیت چه آثاری بر ولایت، حضانت و نفقه فرزندان دارد؟
چنانچه پدر یا مادر تغییر جنسیت دهد، وضعیت ولایت و حضانت فرزندان دچار چه سرنوشتی خواهد شد که در این ارتباط دو فرض قابل تصور است:
- تغییر جنسیت مادر به مرد: مادری که تغییر جنسیت داده است، ولایت بر اولاد صغار پیدا نمی کند، مادر به محض تغییر جنسیت، پدر نمی شود بلکه همچنان عنوان مادر بر او اطلاق می شود.
- تغییر جنسیت پدر به زن: در این حالت گرچه دو نظر مبنی بر سقوط و بقای ولایت وجود دارد، لیکن چنانچه تغییر جنسیت اثری سو نسبت به کودک نداشته باشد و به او آسیبی نرساند، دلیلی بر سقوط ولایت وجود ندارد ولی اگر به کودک صدمه وارد کند، می توان حکم به سقوط حق حضانت یا ولایت دارنده حق داد، همان گونه که در قانون مدنی نیز سلب حق ولایت ولی یا عزل وی پیش بینی شده است.
نفقه فرزندان نامشروع:
نفقه فرزندانی که نامشروع یعنی خارج از عقد ازدواج موقت یا رسمی به دنیا آمده اند یکی از مسائل چالش برانگیز است.مسعود مداحیان، کارشناس حقوق؛ عضو انجمن مدافعان حقوق بشر در رابطه با این موضوع معتقد است که پرداخت نفقه از سوی پدر به فرزندی که از راه نامشروع به دنیا آمده نیز ضروری است. بر این اساس اگر چنانچه فرزندی دارای شناسنامه بوده و پدر وی مشخص باشد، پدر موظف است نفقه وی را بدهد.
مجازات عدم پرداخت نفقه:
نپرداختن نفقه فرزند در صورت تمکن مالی نیز جرم محسوب می شود. بر طبق ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده مجازات نپرداختن نفقه افراد واجب النفقه مثل فرزند حبس تعزیری درجه شش (۶ ماه تا ۲ سال حبس) می باشد. البته این جرم از زمره جرائم قابل گذشت است و شروع به رسیدگی در دادگاه مستلزم طرح شکایت از ناحیه شاکی است. طفل چون مستقلا امکان طرح شکایت کیفر ندارد، مادر یا اشخاص دیگر اعلام کننده جرم به دادستان خواهند بود و دادستان در اجرای ماده ۷۰ قانون آیین دادرسی کیفری ابتدا شخصی را به عنوان قیم موقت تعیین خواهد کرد.حتی نپرداختن نفقه فرزندان ناشی از تلقیح مصنوعی و یا کودکان تحت سرپرستی هم مشمول این مجازات می باشد.
