غدیر خم چیست و چه فلسفه ای دارد؟
فلسفه عید سعید غدیر خم چیست؟
عید غدیر از بزرگ ترین اعیاد شیعیان است. بنابر روایات در روز هجدهم ذی حجه سال دهم هجرت، پیامبر اکرم(ص) به دستور خدا امام علی(ع) را به مقام خلافت و امامت منصوب کرد. واقعه غدیر در سفر حجة الوداع سال دهم هجری و در سرزمین غدیر خم روی داد. در احادیث شیعه تعابیری هم چون عیدُاللهِ الاکبر (بزرگ ترین عید الاهی)، عید اهل بیت محمد(ص)، و اشرف الاعیاد (والاترین عید) برای این روز به کار رفته است. شیعیان در سراسر جهان این روز را گرامی داشته و جشن می گیرند. روز عید غدیر در ایران تعطیل رسمی است.
معنی لغوی غدیر
از مجموع معانی مختلفی که در فرهنگ های عربی برای غدیر ذکر کرده اند می توان تعریف زیر را به دست آورد: غدیر، آبگیر و محل پست طبیعی زمین است که آب باران یا سیل در آن جمع می شود و معمولاً آب آن تا فصل گرما نمی ماند.
جمع کلمه ی غدیر به ۴ صورت می آید: غُدر، غُدًر، أغدرُه، غُدَران. درباره ی علت نام گذاری«آبگیر» به «غدیر» که صفت مشبهه است، به دو جهت ذکر کرده اند :
۱٫ به معنای اسم مفعول از «مُغادَرَه؛ رفتن و باقی گذاشتن» و منظور آن است که سیل، آبگیر را پر می کند و آن را با آبش رها می کند و می رود.
۲٫ به معنای اسم فاعل از «غَدْر؛ حیله و مکر» حیله گر. منظور آن است که آبگیر با آب فراوانی که دارد، هنگام شدت احتیاج، آبش تمام می شود.
معنی اصطلاحی غدیر
در مسیر سیل هایی که در غرب عربستان از سمت شرقی تا دریای سرخ ادامه می یابد، آبگیرهای متعددی وجود دارد که با عبور سیل در هنگام بارندگی، آب در آن ها باقی می ماند و برکه هایی را تشکیل می دهد که مردم منطقه تا مدت ها از آب آن استفاده می کنند.این برکه ها که در عربی«غدیر» نامیده می شود-در آن سرزمین خشک، ارزش فوق العاده ای دارد و بعد از باران، آب ذخیره ی آن مورد استفاده مسافران قرار می گیرد.
معنی خم چیست؟
به معنای پاکیزگی است. قلب مخموم یعنی دلی پیراسته از حسد، شاید آبی که در آن جمع می شود پاکیزه و شایسته نوشیدن بود.همچنین گردهمایی حجاج در بازگشت از سفر معنوی حج، در آن مکان، بدین مناسبت بوده که در منطقه لبریز از نعمت حیات (آب) و پالوده از هرگونه آلودگی، برترین نعمت الهی یعنی ولایت به مردم عرضه شود و آنان نیز با پیراسته جانی آن را بپذیرند و هرگز حسدورز نباشند.
یاقوت در معجم البلدان از زمخشری نقل کرده است:
«خم» نام مرد رنگرزی بوده که آبگیر بین مکه و مدینه به او نسبت داده شده است و سپس از صاحب مشارق نقل می کند که گفته است: «خُم » اسم مجموعه درختانی در آنجاست و در آن آبگیری است که به خُم نسبت داده می شود.
جریان غدیر خم چیست؟
در سال دهم قمری، پیامبر(ص) عازم حج شد. این حج که در آخرین سال عمر ایشان انجام شد، بعدها حجة الوداع نام گرفت. به مسلمانان اطلاع دادند پیامبر(ص) چنین تصمیمی دارد تا برای حج آن سال آماده شوند. مسلمانان زیادی برای همراهی با پیامبر(ص)، در مدینه جمع شدند. ایشان در ۲۵ ذی القعده از مدینه خارج و راهی مکه شد. امام علی (ع) نیز که از رمضان همان سال به جنگ با کفار منطقه مذحج در یمن رهسپار شده بود، پس از پیروزی و گردآوری غنائم، به دستور پیامبر(ص) برای انجام اعمال حج به مکه آمد.
پس از اتمام حج، مسلمانان از مکه خارج شدند و در ۱۸ ذی الحجه به منطقه خمّ رسیدند. غدیر خم مکانی میان مکه و مدینه و در فاصله دو میلی (۵ کیلومتر) جُحفه بود و راه هایی از آن جدا می شد زمانی که کاروان حج پیامبر(ص) به این منطقه رسید، جبرئیل فرشته وحی، آیه تبلیغ و آیۀ ۳ همین سوره را بر حضرت نازل و ایشان را مأمور به ابلاغ ولایت علی بن ابی طالب(ع) کرد. کاروانیان به دستور حضرت توقف کردند. دیگران نیز به آنان پیوستند. پس از نماز ظهر، منبری آماده کردند و حضرت خطبه ای خواند و در آن به مردم گفت که خیلی زود از میان آنان خواهد رفت. ایشان همچنین درباره دو چیز گرانبهایی که در میان آنان به امانت نهاده است (ثقلین) و نیز درباره ولایت و ا.ولویت خویش بر مؤمنان سخن گفت. آنگاه دست علی(ع) را بالا برد و فرمود: «هر کس من مولای (سرپرست) اویم، علی (ع) مولای (سرپرست) اوست». سپس در حق دوستان علی(ع) دعا و در حق دشمنانش نفرین کرد در این هنگام، حسان بن ثابت از حضرت اجازه گرفت و شعری در وصف این واقعه سرود و بعد از آن خلیفه دوم این مسئله را به امام علی(ع) تبریک گفت.
خطبه مشهور غدیر
حضرت محمد (ص) پس از اقامه نماز ظهر خطبه مشهور غدیر را بر امت مسلمان ایراد کردند. در زیر به مطالعه این خطبه تاریخی و ارزشمند می پردازیم:
«حمد و ستایش مخصوص خداوند است و از او یاری می خواهیم و به او ایمان داریم و از شر نفس هایمان و زشتی های کردارمان، به او پناه می بریم... خداوند لطیف و خبیر مرا خبر داد که من به زودی (به سوی او) فرا خوانده می شوم و (دعوت او را) اجابت خواهم نمود... من پیش از شما در کنار حوض (حوض کوثر) حاضر می گردم و شما در کنار آن بر من وارد می گردید، پس بنگرید که پس از من چگونه درباره ثقلین رفتار می کنید؛ ثقل اکبر کتاب خداست... و ثقل دیگر، عترت من است...»
سپس رسول خدا(ص)، دست علی(ع) را بلند نمود تا مردم او را ببینند و فرمود:
«ای مردم، آیا من از خود شما، به ولایت [سرپرستی] شما سزاوار تر نیستم؟ مردم پاسخ دادند: آری، ای رسول خدا. حضرت فرمود: خداوند ولی من است و من ولی مؤمنین ام و من به خود شما، به ولایت [سرپرستی] شما سزاوار ترم. پس هر کس که من مولای اویم، علی مولای اوست.» رسول خدا(ص) سه بار این جمله را تکرار کرد و فرمود: «خداوندا، دوست بدار و سرپرستی کن هر کسی را که علی را دوست دارد و او را مولای خود بداند و دشمن بدار هر کسی را که او را دشمن می دارد و یاری نما هر کسی را که او را یاری مینماید و به حال خود رها کن هر کس را که او را وا می گذارد.» سپس خطاب به مردم فرمود: «حاضران این پیام را به غایبان برسانند.»
سه حدیث معتبر در باب حادثه غدیر خم
رسول خدا(ص) فرمود : «روز غدیرخم برترین عیدهای امت من است و آن روزی است که خداوند بزرگ دستور داد که در آن روز، برادرم امام علی(ع) را به عنوان پرچمدار امتم منصوب کنم تا بعد از من، مردم توسط او هدایت شوند و آن روزی است که خداوند در آن روز، دین را تکمیل و نعمت را بر امت من تمام کرد و اسلام را به عنوان دین برای آنان پسندید.»
امام صادق(ع) می فرماید: «روز غدیرخم عید بزرگ خداست. خدا پیامبری مبعوث نکرده، مگر اینکه این روز را عید گرفته و عظمت آن را شناخته و نام این روز در آسمان، روز عهد و پیمان در زمین، روز پیمان محکم و حضور همگانی است.»
امام رضا(ع) فرمود: «روز غدیر در میان اهل آسمان مشهورتر است تا میان اهل زمین... اگر مردم ارزش این روز را می دانستند، بی تردید فرشتگان در هر روز ده بار با آنان مصافحه می کردند.»
همچنین از اهل سنت روایت شده که هر کس روز ۱۸ ذی الحجه را روزه بگیرد، خداوند ثواب روزه شصت ماه را برای او می نویسد.
منابع معتبر در باب غدیر خم
- الغدیر، علامه امینی
- عبقات الانوار فی امامة الائمة الاطهار (حدیث الغدیر)، میر حامد حسین کنتوری لکنهویی
- غدیر در آیینه کتاب، محمد انصاری
- چهارده قرن با غدیر، محمدباقر انصاری
- همگام با پیامبر در حجة الوداع، حسین واثقی
- الغدیر و المعارضون، سید جعفر مرتضی عاملی
- الغدیر فی الإسلام، محمدرضا فرج اللّه حلفی نجفی
- شرح و تفسیر خطبه پیامبر اکرم در غدیر خم، سید محمدتقی نَقَوی