حکم تلفظ اشتباه در نماز چیست؟ 

بر هر انسان مکلفی واجب است که تلفظ صحیح نماز را بیاموزد و بنا بر فتوای بسیاری از فقها، تلفظ ناصحیح به طور عمد، باعث ابطال نماز می شود. تلفظ اشتباه حمد و سوره باعث ابطال نماز می شود و اگر سهوا تلفظ درست ادا نشود، نماز صحیح است.

حکم تلفظ اشتباه در نماز

بر اساس دیدگاه امام خمینی (ره)، حضرت آیت الله خامنه ای و اکثر فقها و مراجع تقلید، تلفظ اشتباه سوره ها و دیگر اذکار نماز اگر سهوی و در اثر غفلت باشد موجب ابطال نماز نمی شود. همچنین اگر فرد بعد از خواندن نماز متوجه اشتباه خود بشود، لازم نیست آن نماز را قضا یا تکرار کند. البته برخی مراجع مانند آیت الله شبیری زنجانی، آیت الله مکارم شیرازی و آیت الله فاضل لنکرانی به جا آوردن قضا نماز در این مورد را بنابر احتیاط مستحب لازم دانسته و برخی دیگر مانند آیت الله اراکی، آیت الله صافی گلپایگانی و آیت الله نوری همدانی بنا بر احتیاط واجب لازم می دانند.

در صورتی که این اشتباه به عمدی بوده یا با علم به تلفظ اشتباه همراه باشد، نماز فرد مورد قبول نیست. به طور کلی بر همه مکلفین واجب است که تجوید و ادای درست الفاظ در اعمال واجب را یاد بگیرند. در واقع قرائت درست، به زبان آوردن دقیق کلمات است و قرائت قلبی مصداق آن نیست. البته در این مورد استثنایی وجود دارد، کسانی که دچار معضلات تکلم از جمله لالی یا لکنت زبان هستند و همچنین کسانی که توانایی یادگیری تلفظ درست ارکان نماز را به هر دلیلی ندارند، باید به میزان توانایی و استطاعت خود این آداب را رعایت کنند.

لزوم قرائت صحیح الفاظ

قرائت صحیح الفاظ سوره ها و دیگر ارکان نماز، وجه مهمی در صحت و پذیرش نماز در درگاه خداوند متعال دارد. این مهم فارغ از اینکه در روایات و متون فقهی بسیار توصیه شده است، ازنظر معنا شناختی ارکان نماز نیز حائز اهمیت است. این تفاوت معنا شناختی را می توان با چند مثال بیشتر تبیین کرد:

اگر حرف "ح" به صورت "ه" تلفظ شود، معنای عبارت را کاملا دگرگون می کند. در ادامه به چند مورد از این تغییرها اشاره خواهد شد.

الرحمن الرحیم یعنی بخشنده و مهربان، اما الرهمن الرهیم به معنای مرهم گذار است.

الحمد یعنی ستایش، اما الهمد به معنای هلاکت است.

صمد یعنی بی نیاز، اما سمد به معنای متحیر ایستاده است.

از این دست موارد می توان مثال های متعددی را یافت. در چنین مواردی با تلفظ اشتباه یک حرف، معنای آن لغت و به تبع آن یک عبارت تغییر می کند. البته نکته قابل توجه آن است که افرادی که در قرائت صحیح الفاظ ناتوانند، به طور مثال کسانی که دچار لکنت زبان هستند، از این قاعده مستثنی هستند.

شک در تلفظ صحیح کلمات

اگر کسی در تلفظ صحیح یکی از اذکار یا سوره ها شک کند، سه حالت کلی وجود دارد:

اگر فرد وارد رکن بعدی شده باشد، نباید به شک اعتنایی کند.

اگر فرد هنوز در حال ادای همان رکنی است که به آن شک کرده، باید آن آیه یا عبارت را مجددا به نحو صحیح تلفظ کند.

اگر فرد پس از خواندن نماز به صحت تلفظ و خواندنش شک کند، نباید به آن اعتنا کند.

اشتباه در تلفظ تشهد

به طور کلی اشتباه خواندن الفاظ تشهد یا زیاد خواندن آن براساس نظر امام خمینی (ره)، آیت الله خامنه ای و آیت الله مکارم شیرازی اگر سهوی باشد، نماز را باطل نمی کند، اما فرد باید در ادامه و نمازهای بعدی آداب آن را رعایت کند. البته در مورد فراموش شدن تشهد طبق نظر برخی از مراجع از جمله آیت الله سیستانی، سجده سهو الزامی است. مراجعی مثل آیت الله خامنه ای و آیت الله مکارم شیرازی نیز بنا بر احتیاط واجب سجده سهو را الزامی می دانند.

اجوبه الاستفتائات

س 458: نمازی که قرائت آن بلند خوانده نشده باشد، چه حکمی دارد؟

ج: بر مردان واجب است که حمد و سوره را در نمازهاى صبح و مغرب و عشا بلند بخوانند. اگر سهواً يا جهلاً آهسته بخوانند نماز صحيح است، ولى اگر از روى عمد باشد، نماز باطل است.

س 459: آیا اگر قصد خواندن قضای نماز صبح را داشته باشیم باید آن را بلند بخوانیم یا آهسته؟

ج: واجب است که قرائت حمد و سوره در نمازهاى صبح و مغرب و عشا چه ادا باشد و چه قضاء در هر حالى بلند باشد، حتى اگر قضاى آنها در روز خوانده شود، و اگر عمداً بلند خوانده نشود، نماز باطل است.

س 460: می‏دانیم که یک رکعت از نماز متشکل از نیت، تکبیرةالاحرام، حمد، سوره، رکوع و سجده است، و از طرف دیگر در نماز ظهر و عصر و رکعت سوم نماز مغرب و رکعت سوم و چهارم نماز عشا آهسته خواندن واجب است. ولی در نماز جماعتی که از رادیو و تلویزیون مستقیماً پخش می‏کنند، مشاهده می‏شود که امام جماعت ذکر رکوع و سجده رکعت سوم را بلند می‏خواند. با توجه به اینکه آن رکوع و سجده دو جزء رکعتی هستند که آهسته خواندن در آن واجب است، این مسأله چه حکمی دارد؟

ج: وجوبِ بلند خواندن در نمازهاى مغرب و عشا و صبح و وجوبِ آهسته خواندن در نماز ظهر و عصر، مختص به قرائت حمد و سوره است. همانگونه که وجوب آهسته خواندن در غير از دو رکعت اول نماز مغرب و عشا، فقط مخصوص قرائت حمد يا تسبيحات در رکعت سوم و چهارم است. ولى در ذکر رکوع و سجده و تشهد و سلام و ديگر ذکرهاى واجب در نمازهاى پنجگانه، مکلّف بين آهسته يا بلند خواندن مخيّر است.

س 461: اگر شخص بخواهد علاوه بر هفده رکعت نماز واجب روزانه، هفده رکعت نماز قضاء احتیاطی هم بخواند، آیا قرائت دو رکعت اول و دوم نمازهای صبح و مغرب و عشا را باید بلند بخواند یا آهسته؟

ج: در وجوب جهر و اخفات در نمازهاى واجب فرقى بين نماز ادا و قضا وجود ندارد، هرچند نماز قضا احتياطى باشد.

س 462: می‏دانیم که کلمه «صلاة» به حرف «تاء» ختم می‏شود ولی در اذان «حیّ علی الصلاة» با «هاء» گفته می‏شود، آیا این صحیح است؟

ج: ختم لفظ صلوة به هاء، هنگام وقف اشکال ندارد، بلکه متعيّن است.

س 463: با توجه به نظر حضرت امام(قدّس‏سرّه) در تفسیر سوره مبارکه حمد مبنی بر راجح بودن لفظ «ملک» بر «مالک»، آیا هنگام قرائت این سوره مبارکه، احتیاط در قرائت به هر دو صورت در نمازهای واجب و غیر واجب، صحیح است؟

ج: احتياط در اين مورد اشکال ندارد.

س 464: آیا صحیح است که نمازگزار هنگام خواندن «غیر المغضوب علیهم» آن را بدون عطف فوری، با وقف بخواند و سپس «ولا الضالین» را قرائت نماید؟ آیا در تشهد وقف بر «محمد»(صلی الله علیه وآله) در جمله «اللهّم صلّ علی محمد» و سپس قرائت عبارت «آل محمد» صحیح است؟

ج: وقف و فاصله تا مقدارى که به وحدت جمله ضرر نزند، اشکال ندارد.

س 465: استفتاء زیر از حضرت امام(قدّس‏سرّه) شده است: با توجه به تعدد اقوال در تلفظ «الضاد» در علم تجوید، شما به کدام قول عمل می‏کنید؟ امام(قدّس‏سرّه) در پاسخ نوشته‏اند: شناخت مخارج حروف بر اساس نظرات علمای تجوید، واجب نیست، بلکه باید تلفظ هر حرفی به صورتی باشد که نزد عُرف عرب صدق کند که آن حرف را ادا کرده است. سؤال ما این است که اولاً: عبارت «نزد عرف عرب صدق کند که آن حرف را ادا کرده است» به چه معنی است؟ ثانیاً: آیا قواعد علم تجوید هم همانند قواعد علم صرف و نحو از عرف و کلام عرب استخراج نشده است؟ در این صورت چگونه می‏توان قائل به جدایی آن دو از ریشه خود شد؟ ثالثاً: اگر برای کسی از طریق معتبر یقین حاصل شود که حروف را هنگام قرائت از مخارج صحیح خود ادا نمی‏کند و یا به طور کلی حروف و کلمات را صحیح تلفظ نمی‏نماید و زمینه مناسبی برای یادگیری از جمیع جهات دارد، مثل این که استعداد خوبی و یا فرصت مناسبی برای فراگیری این علم دارد، آیا واجب است در حد استعداد سعی در آموختن قرائت صحیح نماید؟

ج: ملاک در صحّت‏ قرائت، موافقت آن با نحوه قرائت اهل لغتى است که قواعد تجويد از آنها گرفته شده است. بنا بر اين اگر اختلاف نظرات علماى تجويد در کيفيت تلفظ يکى از حروف ناشى از اختلاف آنان در فهم نحوه تلفظ اهل لغت باشد، مرجع حل اختلاف، خود عرف اهل لغت است. ولى اگر اختلاف نظرات آنان ناشى از اختلاف خود آنان در کيفيت تلفظ باشد، مکلّف در انتخاب هر يک از آن اقوال مخيّر است. کسى که قرائت خود را صحيح نمى‏داند، بايد در صورت تمکن براى يادگيرى قرائت صحيح اقدام نمايد.

س 466: کسی که از ابتدا و یا بر حسب عادت قصد خواندن سوره فاتحه و اخلاص را داشت و «بسم الله الرحمن الرحیم» را گفت ولی سهواً سوره را تعیین نکرد، آیا باید از اول، سوره معیّنی را قصد نماید و بعد «بسم الله الرحمن الرحیم» را قرائت کند؟

ج: اعاده «بسم الله الرحمن الرحيم» واجب نيست، بلکه مى‏تواند براى خواندن هر سوره‏اى به آن اکتفا کند.

س 467: آیا ادا کامل الفاظ عربی در نماز واجب است؟ آیا اگر کلمات به صورت عربی صحیح و کامل تلفظ نشود، نماز محکوم به صحّت‏ است؟

ج: واجب است که همه ذکرهاى واجب نماز از قبيل قرائت حمد و سوره و غير آنها به طور صحيح قرائت شود و اگر نمازگزار کيفيت صحيح تلفظ کلمات عربى را نمى‏داند، واجب است که ياد بگيرد و اگر قادر به يادگيرى نيست، معذور است.

س 468: آیا بر قرائت قلبی در نماز یعنی گذراندن کلمات در قلب بدون تلفظ آنها، قرائت صدق می‏کند یا خیر؟

ج: عنوان قرائت بر آن صدق نمى‏کند و در نماز واجب است که کلمات تلفظ شوند، به طورى که قرائت بر آن صدق کند.