هر آنچه که باید در مورد ماده 84 قانون آیین دادرسی مدنی بدانیم!

ماده 84 قانون آیین دادرسی مدنی، از جمله موادی است که در راستای تحقق دادرسی عادلانه، برخی از حقوق خوانده دعوا را مورد پیش بینی قرار داده و خوانده می تواند، در صورت وجود هریک از موارد مندرج در متن این ماده، نسبت به دعوا، ایراد وارد کند که البته این امر، مستلرم این است که از متن ماده 84 قانون آیین دادرسی مدنی، تفسیر و نکات حقوقی آن، مطلع بود.

متن ماده 84 قانون آیین دادرسی مدنی

با توجه به اینکه متن ماده 84​ قانون آیین دادرسی مدنی، یکی از حقوق خوانده در جلسه اول دادرسی در دعاوی حقوقی را مطرح می کند، پرسشی که اغلب افراد، مطرح می نمایند این است که متن ماده 84 قانون آیین دادرسی مدنی چیست؟ لذا در این بخش از مقاله، قصد داریم، متن ماده 84​ قانون فوق الذکر را ارائه کرده و در تیتر بعدی، تفسیر آن را بگوییم. در متن ماده 84 قانون آیین دادرسی مدنی، در این موارد، "خوانده می‌ تواند ضمن پاسخ نسبت به ماهیت دعوا، ایراد کند:

• دادگاه، صلاحیت نداشته باشد؛

• دعوا بین همان اشخاص، در همان دادگاه یا دادگاه هم عرض دیگری، قبلا اقامه شده و تحت رسیدگی باشد و یا اگر همان دعوا نیست، دعوایی باشد که با ادعای خواهان، ارتباط کامل دارد؛

• خواهان به جهتی از جهات قانونی، از قبیل صغر، عدم رشد، جنون یا ممنوعیت از تصرف در اموال در نتیجه حکم ورشکستگی، اهلیت قانونی برای اقامه دعوا نداشته باشد

• ادعا متوجه شخص خوانده نباشد

• کسی که به عنوان نمایندگی اقامه دعوا کرده، از قبیل وکالت یا ولایت یا قیمومت و سمت او محرز نباشد

• دعوای طرح شده، سابقا بین همان اشخاص یا اشخاصی که اصحاب دعوا، قائم مقام آنان هستند، رسیدگی شده، نسبت به آن حکم قطعی صادر شده باشد؛

• دعوا بر فرض ثبوت، اثر قانونی نداشته باشد، از قبیل وقف و هبه بدون قبض

• مورد دعوا مشروع نباشد

• دعوا، جزمی نبوده، بلکه ظنی یا احتمالی باشد

• خواهان در دعوای مطروحه، ذی‌ نفع نباشد

• دعوا، خارج از موعد قانونی، اقامه شده باشد

بنابراین، وجود هریک از ایرادات مطرح شده در ماده فوق الذکر، این حق را به خوانده دعوا می دهد که ضمن پاسخ دادن به ماهیت دعوای مطروحه، نسبت به دعوا، ایراد شکلی نیز وارد کرده و دادگاه را ملزم به رسیدگی به ایراد مطرح شده نماید.

تفسیر ماده 84 قانون آیین دادرسی مدنی

همانطور که گفتیم، متن ماده 84 قانون آیین دادرسی مدنی، در خصوص ایرادات شکلی ای صحبت می کند که خوانده دعوا می تواند، علاوه بر پاسخ به ماهیت یک دعوا، در خصوص این ایرادات نیز، اعتراض خود را مطرح کرده و بدین ترتیب، دادگاه را ملزم به رسیدگی به ایرادات شکلی مطرح شده نماید. (شایان ذکر است، برخی از این ایرادات را خواهان دعوا نیز می تواند، مطرح نماید، نظیر ایراد رد دادرس و یا عدم احراز سمت نماینده خواهان در پاسخ یا اعتراض به دعوا. در تفسیر ماده 84 قانون آیین دادرسی مدنی، می توان گفت، هر دعوا، باید از لحاظ ساختار و شکل، به درستی مطرح گردد و در غیر این صورت، می توان نسبت به آن، ایراد وارد نمود و مانعی بر رسیدگی ماهوی، ایجاد کرد. در واقع، این ماده، ایراداتی را شامل می شود که می توانند، مانعی دائمی یا موقت، در راه رسیدگی به دعوای مطروحه در دادگاه، ایجاد نمایند و تا زمانی که موانع (در صورت موقتی بودن)، مرتفع نگردند، امکان رسیدگی ماهوی، توسط دادگاه، وجود نخواهد داشت. علاوه بر موارد فوق الذکر، در تفسیر متن ماده 84 قانون آیین دادرسی مدنی، می توان به این موضوع اشاره کرد که برخی از ایرادات، در صورتی که مورد پذیرش دادگاه رسیدگی کننده قرار گیرند، سبب این امر می گردند که پرونده، از یک دادگاه، به دادگاه دیگر، منتقل گردد و یا قرارهایی نظیر قرار عدم صلاحیت و قرار رد دعوا، صادر شوند. در زیر، ایرادات و موانع رسیدگی به دعوا را بر اساس متن ماده 84 قانون آیین دادرسی مدنی، توضیح داده و به اثر هریک، اشاره خواهیم کرد:

• ایراد عدم صلاحیت دادگاه (اعم از ذاتی و یا محلی): با این توضیح که هر دادگاه، باید از حیث نوع و صنف و درجه، صلاحیت ذاتی رسیدگی به موضوع دعوا را داشته باشد و هیچ دادگاهی، نمی تواند، به دعاوی خارج از صلاحیت ذاتی خود، رسیدگی کند. مقصود از صلاحیت محلی نیز، حوزه جغرافیایی ای است که قانون گذار، برای اقامه دعاوی در دادگاه آن حوزه و با توجه به نوع دعوا، پیش بینی کرده است. پذیرش ایراد عدم صلاحیت ذاتی و محلی، سبب صدور قرار عدم صلاحیت می گردد و مانعی موقتی در رسیدگی به دعوا می باشد.

• ایراد امر مطروحه: یعنی دعوای مطرح شده، قبلا در همان دادگاه یا دادگاهی دیگر، میان همین طرفین، مطرح شده و در حال رسیدگی باشد یا اگر همان دعوا نیست، کاملا با دعوای فعلی و ادعای خواهان، ارتباط داشته باشد که پذیرش این ایراد، سبب انتقال پرونده، از یک مرجع، به مرجع دیگر خواهد شد و مانعی موقتی، در رسیدگی به دعوا می باشد.

• ایراد اعتبار امر قضاوت شده: یعنی، دعوای مطروحه، پیش از این، بین همین اشخاص یا وکلا و نمایندگان آن ها، مطرح و رسیدگی شده و در خصوص آن، حکمی قطعی صادر شده است که در صورت پذیرش آن، قرار رد دعوا، صادر می گردد و مانعی دائمی برای رسیدگی به دعوا است.

• ایراد عدم اهلیت خواهان: یعنی، فقدان رشد، بلوغ و عقل، همچنین، ورشکسته بودن، به موجب حکم دادگاه که پذیرش آن، موجب صدور قرار رد دعوا می شود و مانعی موقتی در رسیدگی به دعوا می باشد.

• ایراد عدم توجه دعوا: یعنی دعوا متوجه خوانده فعلی نباشد که پذیرش آن، موجب صدور قرار رد دعوا می گردد و مانعی دائمی در رسیدگی به دعوا می باشد.

• ایراد عدم ترتب آثار قانونی: یعنی، به فرض اثبات دعوا، دعوا فاقد اثر قانونی باشد. نظیر دعاوی راجع به وقف یا هبه که پذیرش آن، موجب صدور قرار رد دعوا می شود.

• ایراد عدم مشروعیت دعوا: یعنی، موضوع دعوا مشروع نباشد که پذیرش آن، سبب صادر شدن قرار رد دعوا می شود و مانعی دائمی در راه رسیدگی به دعوا می باشد.

• ایراد جزمی نبودن دعوا: یعنی دعوا، با احتمال و گمان اینکه حق خواهان، ضایع شده، مطرح گردیده باشد نه قطع و یقین و پذیرش آن، سبب صدور قرار رد دعوا می شود.

• ایراد عدم نفع : یعنی، خواهان، در دعوای مطروحه، ذی نفع نباشد که پذیرش آن، سبب صدور قرار رد دعوا می شود و مانعی دائمی در رسیدگی به دعوا می باشد.

• ایراد طرح دعوا خارج از موعد قانونی: با این توضیح که طرح دعوا، دارای مهلتی معین بوده و نباید خارج از مهلت، اقدام به طرح دعوا کرد و در صورتی که خواهان، پس از انقضای مهلت، اقدام به طرح دعوا، کرده باشد، این ایراد که سبب صدور قرار رد دعوا می شود، قابل طرح است.

• ایراد عدم احراز سمت: در صورتی قابل طرح است که سمت شخصی که به نمایندگی یا وکالت از خواهان، طرح دعوا کرده است، مشخص نباشد و پذیرش آن، سبب صدور قرار رد دعوا می گردد و مانعی موقتی در رسیدگی به دعوا می باشد.

• ایراد رد دادرس: یعنی دادرس پرونده، مشمول موارد مندرج در ماده 91 قانون آیین دادرسی مدنی، مانند داشتن رابطه خویشاوندی تا درجه سه از هر طبقه، با یکی از اصحاب دعوا، ذی نفع بودن و.. باشد که پذیرش آن، سبب صدور قرار امتناع از رسیدگی می گردد.

نکات حقوقی ماده 84 قانون آیین دادرسی مدنی

در قسمت های قبلی مقاله، در خصوص متن و تفسیر ماده 84​ قانون آیین دادرسی مدنی، توضیح دادیم و در تفسیر آن، گفتیم که این ماده، ایراداتی را در بر می گیرد که خوانده دعوا و در برخی موارد، خواهان دعوا می توانند، آن ها را مطرح نموده و بدین ترتیب، مانعی دائمی یا موقت در روند رسیدگی به دعوا، ایجاد کنند. از آنجا که این ماده، دارای نکات حقوقی مهمی است، در این بخش از مقاله، قصد داریم تا نکات حقوقی ماده 84 قانون آیین دادرسی مدنی را بررسی کنیم و توضیح دهیم که هر یک از این ایرادات، چه آثار حقوقی ای خواهند داشت. نکات حقوقی ماده 84 قانون آیین دادرسی مدنی، عبارتند از:

• مستفاد از ماده 90 قانون آیین دادرسی مدنی، تنها در صورتی دادگاه، ملزم است که خارج از ماهیت دعوا، نسبت به ایرادات مطروحه، رای دهد که ایرادات، تا پایان اولین جلسه دادرسی، مطرح شده باشند.

• مستفاد از ماده 87 قانون آیین دادرسی مدنی، ایرادات باید تا قبل از اتمام جلسه اول دادرسی مطرح شوند، مگر اینکه آنچه سبب ایجاد ایراد شده، بعدا حادث گردد.

• مستفاد از ماده 89 قانون آیین دادرسی مدنی، از آثار این ایرادات، می تواند این باشد که منجر به ارجاع پرونده، از یک دادگاه به دادگاه دیگر شوند. با این توضیح که؛ در صورتی که پرونده ای با ارتباط کامل با موضوع دعوای خواهان در دادگاه دیگری وجود داشته باشد، یا همین دعوا با همین اصحاب، در دادگاه دیگری، در حال رسیدگی بوده، پرونده به دادگاه دیگر، ارجاع می شود.

• از دیگر آثار این ایرادات، مستفاد از ماده 89 و 92 قانون فوق الذکر، صدور قرار رد دعوا، قرار عدم صلاحیت و قرار امتناع از رسیدگی است. پذیرش ایراد عدم صلاحیت، سبب صدور قرار عدم صلاحیت و پذیرش ایراد رد دادرس، سبب صدور قرار امتناع از رسیدگی می گردد و ایراداتی مانند عدم اهلیت، بی نفعی و عدم ذی نفع بودن خواهان، منجر به صدور قرار رد دعوا، خواهند شد.