تابعیت، یکی از مهم ترین مباحثی است که در حقوق هر کشوری، از جمله حقوق ایران، به آن پرداخته شده و در حقوق مدنی کشور ما، تاثیر بسیاری بر قواعد و ضوابط حاکم بر احوال شخصیه و حقوق ارثیه و تکالیفی که فرد در قبال دولت متبوع خود دارد، خواهد داشت، به ویژه زمانی که فردی، از تابعیت مضاعف یا دوگانه، بهره مند باشد.
Multiple citizenship یا تابعیت دوگانه که در اغلب کشورهای جهان، بحث آن، مطرح بوده و بسیاری از افراد خواهان آن هستند، شرایط دریافت و روش های دریافت مخصوص به خود، همچنین، مزایا و معایب بخصوصی دارد که هر فرد خواهان این امر، باید از آنها، آگاه باشد.
تابعیت مضاعف، به این معنا است که فردی، به صورت قانونی، با رعایت شرایط دریافت تابعیت دوگانه و استفاده از روش هایی نظیر ازدواج و تولد فرزند در کشورهای دارای سیستم خاک یا سرمایه گذاری، شهروند دو کشور باشد، از حقوق شهروندی، در هر دو کشور، برخوردار بوده و بتواند، هم زمان، از پاسپورت هر دو کشور، بهره مند گردد.
در پاسخ به این پرسش که تابعیت مضاعف چیست؟ لازم به توضیح است که در عالم حقوق داخلی و بین الملل، دو مفهوم تابعیت و ملیت، مطرح هستند؛ ملیت، به واسطه تولد شخص یا والدین او، در یک کشور خاص، به وی اختصاص می یابد، تا آخر عمر، همراه فرد بوده و قابل تغییر نیست.
اما مفهوم تابعیت، به رابطه معنوی، سیاسی و حقوقی ای اطلاق می گردد که سبب ارتباط شخص، به دولتی معین و مشخص شده و به سبب این ارتباط، حقوق و تکالیفی برای فرد و حقوق و تکالیفی برای دولت متبوع، ایجاد می گردد.
از لحاظ قانون داخلی اغلب کشورها و در قواعد حقوق بین الملل، امکان ترک تابعیت و اخذ تابعیت کشوری دیگر، همچنین، امکان حفظ تابعیت و درخواست تابعیت مضاعف یا دوگانه Multiple citizenship، به روش های مختلف، نظیر عقد نکاح و باقی مواردی که در تیتر بعدی خواهیم گفت، وجود دارد.
Multiple citizenship یا تابعیت دوگانه که در اغلب کشورهای جهان، بحث آن، مطرح بوده و بسیاری از افراد خواهان آن هستند، به این معنا است که فردی، هم زمان و به صورت قانونی، شهروند دو کشور باشد، از حقوق شهروندی، در هر دو کشور، برخوردار بوده و بتواند، هم زمان، پاسپورت هر دو کشور را داشته باشد که این امر، مزایا و معایب و روش ها شرایط دریافت مخصوص به خود، را دارد .
شرایط و روش های دریافت تابعیت مضاعف، پرسش اغلب افرادی است که تمایل دارند، پاسپورت کشور دیگری را نیز داشته و به این واسطه، بسته به کشوری که پاسپورت آن را اخذ می کنند، از مزایا و حقوق شهروندی در آن کشور، بهره مند گردند. روش های دریافت و شرایط تابعیت دوگانه در هر کشور، قواعد مخصوص به خود را دارد.
برخی کشورها، به هیچ وجه به تابعیت مضاعف، اعتقادی نداشته و یا در خصوص آن، محدودیت و قواعد بخصوصی دارند و بعضی کشورها، آن را صرفا به اشخاص شهروند کشورهای خاص یا صرفا به اشخاصی با موقعیت های خاص، نظیر بازیگران یا سیاستمداران مشهور، اعطا می نمایند و نه به یک شخص عادی.
روش های و شرایط تابعیت دوگانه به طور کلی عبارتند از:
اقامت دائم و پذیرش تابعیت، توسط کشوری که فرد، در آن، اقامت دائم گرفته است: با این توضیح که در برخی کشورها، در صورتی که فردی، حق اقامت دائم در آن کشور را داشته باشد، پس از طی مدت زمانی مورد نظر آن کشور، به عنوان مثال، 4 سال در کانادا، می تواند واجد شرایط دریافت تابعیت دوگانه گردد و با طی کردن مراحلی، تابعیت مضاعف، اخذ کند.
ازدواج: نظیر اینکه یک زن خارجی معتقد به تابعیت مضاعف با یک مرد خارجی از کشور دیگر که در قانون خود، به تابعیت مضاعف اعتقاد دارد، ازدواج نمایند و قواعد ازدواج با اتباع بیگانه، رعایت گردد.
تولد فرزند در خاک یک کشور: مقصود، تبعیت از سیستم تابعیت خاک است. به عنوان مثال، فرض کنیم که سیستم تابعیت آلبانی، سیستم خون و سیستم تابعیت ایالات متحده، سیستم خاک است، حال، چنانچه شخصی که پدر وی، متولد آلبانی است، در ایالات متحده و خارج از آلبانی به دنیا بیاید، دارای تابعیت مضاعف و دوگانه آلبانی (اروپایی)، آمریکایی خواهد بود.
خرید ملک: خرید یک ملک، با حداقل ارزشی که کشور هدف برای اخذ تابعیت، تعیین می کند، از دیگر راه های اخذ و دریافت تابعیت دوگانه است.
سرمایه گذاری: با این توضیح که فرد، به میزان و مبلغی که کشور هدف برای اخذ تابعیت، تعیین می کند، در آن کشور، سرمایه گذاری کرده و بدین ترتیب، موفق به اخذ تابعیت آن کشور، به عنوان تابعیت مضاعف می گردد. این امر، بیشتر به دلیل رونق اقتصادی دولت ها، توسط اشخاص خارجی، صورت می پذیرد.
پس از توضیح چیستی، روش ها و شرایط تابعیت دوگانه، با توجه به اینکه داشتن پاسپورت و تابعیت دوگانه کشوری دیگر، توامان، از مزایا و معایب ویژه ای بر خوردار است، در این بخش از مقاله، قصد داریم، در خصوص مزایا و معایب تابعیت دوگانه، توضیح دهیم.
البته، در خصوص مزایا و معایب تابعیت مضاعف، باید این امر را در نظر داشت که در زیر، به طور اجمالی و صرف نظر از کشورها به طور خاص، به این مزایا و معایب، اشاره خواهد شد و باید مد نظر قرار داد که در هر کشور، بسته به قوانین آن، فرد ممکن است با مزایا و معایب متفاوتی مواجه گردد که اطلاع از آن ها، با کمک گرفتن از یک وکیل مهاجرت یا متخصص این امر، میسر می باشد.مزایا و معایب تابعیت دوگانه، عبارتند از:
استفاده از امکانات و خدمات آموزشی بیشتر، همانند شهروندان آن کشور، به صورت رایگان (در صورتی که شهروندان نیز برای آن خدمات، هزینه نپردازند)
بهره مندی از امکانات پزشکی و بهداشتی هر دو کشوری که فرد، تابعیت آن ها را دارد، همانند سایر شهروندان با همان هزینه و بسته به نوع بیمه فرد
مشمول قواعد مالکیت هر دو کشور بودن
اخذ پاسپورت کشور دوم و بهره مندی از مزایایی نظیر سفر به نقاطی که با پاسپورت تابعیت اولیه، نیاز به اخذ ویزا داشت
امکان بهره مندی از خدمات شغلی و استخدام، بدون اینکه برای این امر، نیاز به دریافت ویزای کاری باشد.
در صورت تعارض قوانین کشورهایی که فرد، تابعیت آن ها را دارد، مواردی نظیر احوال شخصیه و حقوق ارثیه، افراد دارای تابعیت دوگانه، دچار مشکل خواهند شد.
در مبحث مالیات، فرد باید، در هر دو کشور اقدام به پرداخت مالیات نماید.
در مواردی که خدمت سربازی، در هر دو کشور، الزامی و اجباری باشد، این امر، فرد را با مشقت و سختی انجام این کار، برای دو مرتبه، مواجه خواهد کرد.
عدم امکان اشتغال فرد، به برخی از مشاغل امنیتی و سیاسی.
در نظر داشتن قوانین هر دو کشور، در تمامی اعمال و رفتارهایی که از فرد، سر می زند.
تابعیت فرزندان مادر ایرانی و دریافت شناسنامه ایرانی با این دلیل، قواعد و ضوابط مخصوص به خود را دارد.
در بررسی وضعیت و شرایط دریافت تابعیت مضاعف در حقوق ایران و حقوق بین الملل، باید به این نکته توجه داشت که از منظر حقوق بین الملل، ایجاد تابعیت مضاعف، به علت خلا قانونی بین المللی و عدم وجود وحدت رویه کشورهای مختلف در این باره و همچنین، وجود نداشتن یک سازمانی بین المللی، برای سر و سامان دادن به مسئله تابعیت مضاعف، شکل گرفته است.
همین امر، سبب شده که در عالم حقوق بین الملل، نظریاتی نظیر نظریه عدم مسئولیت، اعمال اولین تابعیت، ترجیح تابعیت، تابعیت موثر یا فعال و... شکل بگیرد و در نهایت، در حال حاضر، آنچه از رویه قضایی بین المللی استنباط می شود این امر است که؛
حل و فصل دعاوی مربوط به تابعیت مضاعف، در اکثر موارد به دیوان های داوری سپرده می شود و در اغلب پرونده ها، راه حلی که دیوان های داوری انتخاب کرده اند، اینگونه بوده که از میان تئوری ها، بیشتر تئوری تابعیت موثر یا فعال و در برخی موارد، عدم مسئولیت، در مقام حل و فصل اختلافات، مورد استناد قرار گرفته است.
تئوری عدم مسئولیت، معتقد است که داشتن تابعیت مضاعف، می تواند سبب محرومیت فرد، از حمایت های سیاسی و حکومتی شود، چرا که با توجه به ماده 4 کنوانسیون 1930 ژنو،"هیچ دولتی نمی تواند به نفع یکی از اتباعاش در مقابل دولت دیگری که وی نیز آن شخص را تبعه خود می داند، مبادرت به حمایت سیاسی کند؛ به عبارت دیگر، هیچ کس را نمی توان در مقابل دولت متبوع او حمایت کرد."
نکته مهم و قابل توجه اینکه، در حقوق ایران، بر اساس اصل 41 قانون اساسی که مقرر می دارد"تابعیت کشور ایران، حق مسلم هر فرد ایرانی و دولت نمی تواند از هیچ ایرانی سلب تابعیت کند، مگر به درخواست خود او یا در صورتی که به تابعیت کشور دیگری درآید." تابعیت مضاعف، پذیرفته شده نیست.
در واقع، کشور ایران، در خصوص اتباع خود، به تابعیت مضاعف، اعتقادی ندارد و در صورتی که شخص، تابعیت کشوری دیگر را اخذ نماید، تابعیت ایرانی را از دست خواهد داد، هر چند در عمل، بسیاری از افراد، به تابعیت کشورهای دیگر درآمده ولیکن، تابعیت ایرانی خود را از دست نداده اند. مستفاد از ماده 988 قانون مدنی، هیئت وزرا، باید خروج از تابعیت افراد متقاضی این امر را اجازه دهد.
ماده 976 قانون مدنی، در خصوص اشخاص و به طور غیر مستقیم روش هایی که به واسطه آن ها، فردی را تبعه ایران می داند، تعیین تکلیف می نماید. مستفاد از این ماده، هر شخصی که پدر او ایرانی باشد، صرف نظر اینکه در خارج یا در داخل ایران متولد شده باشد؛ هر شخصی که در ایران متولد، اما، والدین او نامعلوم هستند؛ هر شخصی که در ایران، از والدینی که یکی از آن ها ایرانی است، متولد شده باشد.
هر شخصی که پدر وی، دارای تابعیت خارجی بوده، لکن خود او، در ایران متولد شده باشد و بلافاصله بعد از اینکه به سن 18 سال رسید، حداقل یک سال تمام دیگر در ایران اقامت کند؛ هر زنی که شوهری ایرانی اختیار نماید و هر شخص ساکن ایرانی که تابعیت خارجی وی، مسلم نباشد، تبعه ایران خواهد بود.
تابعیت مضاعف یکی از مسائل مهم وحقوق بین الملل و حقوق مدنی در ایران است که بسیار در اولویت قرار دارد. دلیل انتخاب تابعیت دوم یا تابعیت مضاعف از سوی افراد شرایط اقتصادی، ازدواج در کشور دیگر و یا تولد فرزند و مهم ترین و اصلی ترین عامل سرمایه گذاری در کشور دیگر است.اخذ تابعیت مضاعف و تابعیت دوم باید از شرایط قانونی انجام شود در غیر اینصورت تابعیت دوم مورد تایید نخواهد بود. برای اخذ تابعیت دوم یا مضاعف باید از طریق وکیل مهاجرت و یا متخصص در این زمینه کمک بگیریدتا بتوانید کار خود را به انجام برسانید. امیدواریم این مطلب برای کسانی که قصد اخذ تابعیت مضاعف و تابعیت دوم را دارند، مفید و موثر واقع شود.
