فضای رعب و وحشتی که در اروپا بعد از حمله روسیه به اوکراین حاکم شده است، باعث توسعه ناتو گردید. اضافه شدن دو عضو جدید اروپایی به ناتو در کوتاه مدت اهداف آمریکا را تأمین می کند.
ساعدنیوز: پروتکل الحاق سوئد و فنلاند به ناتو به امضاء رسید و 30 عضو ناتو قرار است که این پروتکل را در کشورهای متبوع خودشان نیز طی فرایندی قانونی به تأئید و تصویب برسانند. کانادا بلافاصله این پروتکل را تصویب کرد و رهبران اروپایی و آمریکایی از این رویداد بسیار استقبال کردند. با توجه به این که این دو کشور، 1300 کیلومتر مرز مشترک با روسیه دارند، و با توجه به این که بحران اوکراین و جدیت روسیه در امن سازی محیط نزدیک خودش با پیشگیری از ایجاد تهدیدهای امنیتی جدید، این یارگیری جدید ناتو با علم به تلافی احتمالی از سوی روسیه با چه اهدافی صورت گرفته است؟
رحمت الله شریفی نیارق: یکی از اهداف ناتو از این اقدام در واقع عمل کردن به استراتژی پیمان آتلانتیک شمالی است؛ استراتژِی توسعه که ناتو بعد از فروپاشی شوروی در پیش گرفته است. ناتو خواستار گسترش قلمرو جغرافیایی خودش است. در این مدت و پیرو همین استراتژی، اعضای ناتو دو برابر شده است. هرچند کشورهایی که در این مدت به عضویت ناتو درآمده اند به لحاظ سرزمینی و وزن سیاسی بزرگ نیستند ولی واقعیت این است که با این استراتژی، ناتو توانسته است تا تعداد واحدهای عضو خودش را دو برابر کند. به لحاظ جغرافیایی نیز، ناتو توانسته در اراضی شوروی سابق پیش برود و به نزدیکی مرزهای سرزمین فدراسیون روسیه برسد.
اما هدف یا عامل دومی که در واقع باعث تعجیل کشورهای اروپایی در پیوستن به ناتو شده است، در واقع استراتژی ایالات متحده آمریکا است. آمریکا همیشه به دنبال این بوده است که کشورهای اروپایی را بترساند و در ناتو متمرکز کند. به همین دلیل، در این سالها تلاش کرده است تا روسیه را به عنوان دشمن بزرگ اروپا ترسیم کند. حدود 10 سال پیش زمانی که کشورهای اروپایی با روسیه مناسبات بسیار نزدیک و گرمی داشتند، و اروپایی ها با روسیه بر روی سرمایه گذاری های مشترک و توسعه روابط همکاری می کردند، هیچ یک از کشورهای اروپایی روسیه را دشمن اروپا تلقی نمی کرد. به طوری که، وقتی آمریکا تصمیم داشت تا سامانه دفاع موشکی خودش را در لهستان مستقر سازد، برخی از کشورهای اروپایی معتقد بودند که هیچ تهدیدی از سمت شرق متوجه اروپا نیست، بنابراین نیازی به این موشک ها وجود ندارد. آمریکا در جواب این کشورها گفت که این موشک ها برای مقابله با موشک های دوربرد ایران در لهستان مستقر می شود!
آمریکا همواره تلاش داشته است تا اروپایی ها را در ناتو فعال کند. در واقع، این استراتژی آمریکا است که از حوادث بزرگ در صحنه بین الملل در جهت اهداف خودش سؤاستفاده کند. به طور مثال، در جریان حملات یازدهم سپتامبر که با سه فروند هواپیما به برج های دوقلو در نیویورک و نیز بخشی از ساختمان پنتاگون حمله شد، چند صد انسان کشته شد و ساختمان های دوقلو فروریخت و بخشی از ساختمان پنتاگون نیز تخریب شد. اما قربانیان این حادثه در مقایسه با حوادثی که در دهه های اخیر رخ داده است و منجر به مرگ میلیون ها انسان شده است، عدد بزرگی نبود. اما بعد از این حادثه آمریکا چه کرد؟ کل دنیا را بسیج کرد؛ فضایی را ایجاد کرد که کشورهای مختلف دنیا عمدتاً در اروپا طوعاً یا کرهاً شروع به همکاری با ایالات متحده آمریکا کردند. بسیاری کشورها فضای هوایی خودشان را به روی جنگنده های آمریکا گشودند. فضا طوری بود که در منطقه خود ما، ارمنستان و قرقیزستان فضای هوایی خودشان را در اختیار آمریکا قرار دادند. همه این اقدامات به نام #مبارزه_با_تروریسم صورت گرفت.
پیرو این تحولات، آمریکا در هر کشوری که خواست، صاحب پایگاه نظامی شد و عملیات های گسترده ای عموماً در خاورمیانه برای جنگ با تروریسم صورت گرفت. عراق اشغال شد؛ افغانستان به اشغال آمریکا درآمد و جنایت های فرآوانی در منطقه به اسم مبارزه با تروریسم رخ داد. اما تروریسم در منطقه از بین نرفت؛ بلکه خود آمریکا، داعش را به وجود آورد، و جان میلیون ها نفر را گرفت! علیرغم اشغال افغانستان، آمریکا نتوانست در این کشور به حضور خودش ادامه دهد؛ اما همین حضور بیست ساله هم منجر به نابودی برخی کشورها در منطقه شد و استقلال بسیاری کشور مثل لیبی به خطر افتاد. بنابراین، ایالات متحده آمریکا همیشه به دنبال سؤاستفاده از فرصت ها جهت پیگیری اهداف خودش است. در مورد بحران اوکراین هم دقیقاً همین کار را کرد.
فضای رعب و وحشتی که در اروپا بعد از حمله روسیه به اوکراین حاکم شده است، باعث توسعه ناتو گردید. اضافه شدن دو عضو جدید اروپایی به ناتو در کوتاه مدت اهداف آمریکا را تأمین می کند. امروز فضاسازی آمریکا وضعیت را به گونه ای پیش برده است که کشورهایی که ده سال پیش، اعتقادی به ناتو نداشتند و حتی برخی رهبران اروپایی از مرگ ناتو سخن می گفتند و زمانی آقای مکرون خواستار تشکیل ارتش مشترک اروپایی می شد، به عضویت در ناتو مایل شده اند! فضا به گونه ای است که حتی کشورهایی که زمانی علاقه ای به توسعه ارتش یا هزینه کردن در تجهیزات نظامی را نداشتند، امروز خواستار خرید تسلیحات جدید هستند. به طور نمونه، آلمان صدها میلیارد دلار برای خرید تسلیحات از آمریکا تخصیص داده است!
پول حاصل از این خرید تسلیحاتی به جیب آمریکا واریز خواهد شد! تسلیحات خریداری شده یا برای نابودی اروپا به کار خواهد رفت؛ یا مثل تسلیحاتی که کشورهای عربی از آمریکا خریداری کرده اند، در انبارها خواهد پوسید! برنده این میل تزایدی به خرید سلاح آمریکا است و نتیجه نهایی آن هم احیای اقتصاد ورشکسته ایالات متحده آمریکا است. فشار روانی ای که آمریکا بعد از حمله روسیه به اوکراین ایجاد کرده است، در واقع یکی از اصلی ترین عوامل تعجیل فنلاند و سوئد برای عضویت در ناتو بوده است.
اگر در مرزهای طولانی این کشورها با روسیه، تجهیزاتی نظامی مستقر شود که برتری موشکی روسیه را در آن منطقه به چالش بکشد، واکنش نظامی روسیه دور از انتظار نخواهد بود.
ساعدنیوز: با توجه به نهایی شدن عضویت فنلاند و سوئد، به دلیل قرار داشتن این کشورها در محیط نزدیک فدراسیون روسیه، ممکن است شاهد اقدامات تلافی جویانه ای از سوی مسکو باشیم. آیا امکان دارد که روسیه در تلافی این اقدام تحریک کننده ناتو، اقدام میدانی جدیدی را کلید بزند؟
رحمت الله شریفی نیارق: من فکر نمی کنم که صرف عضویت این کشورها در ناتو، باعث حمله روسیه به آنها شود. پیشتر کشورهایی در حوزه بالتیک مثل لتونی و لیتوانی هم عضو ناتو شده بودند و این عضویت فقط عضویتی اسمی بود و به همین دلیل اقدامی میدانی علیه این کشورها صورت نگرفت. این کشورها اجازه ندادند تا ناتو تجهیزات نظامی اش را در خاک این کشورها مستقر کند یا پایگاهی نظامی در این کشورها احداث نماید. برخلاف لهستان که تجهیزات نظامی ناتو در آن مستقر شده است.
سوئد و فنلاند می دانند که اگر تجهیزات نظامی ناتو و یا پایگاه ناتو در داخل خاک این کشورها مستقر شود، روسیه این کار را تلافی خواهد کرد. اگر در مرزهای طولانی این کشورها با روسیه، تجهیزاتی نظامی مستقر شود که برتری موشکی روسیه را در آن منطقه به چالش بکشد، واکنش نظامی روسیه دور از انتظار نخواهد بود. همان طور که آقای پوتین هم اشاره کرد، اگر تحرکی نظامی بر علیه روسیه صورت بگیرد، مسکو جواب متناسب را خواهد داد.
اما من معتقدم که چنین اتفاقی نخواهد افتاد و روسیه نیز علاقه ای به آغاز یک حمله نظامی جدید ندارد. علیرغم این که کشورهای اروپایی با این تحرکات سیاسی خواهان به چالش کشیدن روسیه هستند؛ روسیه در اوکراین به اعتقاد من، به اهداف خودش دست یافت. تصرف شرق اوکراین یکی از این اهداف بود. شرق اوکراین به لحاظ امنیتی و نظامی برای روسیه بسیار مهم بود. منطقه جنوب و سواحل اوکراین در دریای سیاه به تصرف روسیه درآمده است؛ جز منطقه جنوب غربی اودسا در نزدیکی مرز مولداوی؛ اگر این منطقه را هم تصرف کنند، روسیه به یک پیروزی استراتژیک دست یافته است و سلطه کامل بر دریای سیاه خواهد داشت. اوکراین بعد از حمله روسیه دیگر یک قدرت تکنولوژیک و صنعتی نیست؛ پیشتر اوکراین در زمینه هوا و فضا، صنعت، کشاورزی یک کشور برجسته محسوب می شد. خاک حاصلخیز این کشور و صنایع شیمیایی آن زبانزد عام و خاص بود. اوکراین جایگاه خودش را در این زمینه ها از دست داده است.
بعد از تسلط روسیه بر دریای سیاه، این کشورهای اروپایی هستند که آشفته می شوند و به لحاظ دفاعی آسیب پذیر خواهند شد. البته این موضوع از زمان جدایی کریمه کلید خورده بود و با تصرف جنوب اوکراین این اتفاق کامل شد. دریای سیاه اکنون به جلونگاه روسیه تبدیل شده است. روسیه در تلاش است تا جنگ در اوکراین را تا زمستان ادامه دهد و با آغاز فصل سرما، اروپایی ها هستند که تاوان زیاده خواهی آمریکا را خواهند داد.
امروز اگر اروپا، روسیه را به سخره گرفته و با آمریکا همکاری می کند، و ناتو را بر علیه منافع روسیه گسترش می دهد، باید در زمستان منتظر یک وضعیت نیمه یخ زده باشد!
ساعدنیوز: پس اصلی ترین چالش روسیه برای اروپا با آغاز فصل سرما خودش را عیان خواهد کرد؟
رحمت الله شریفی نیارق: بله؛ درست است که آمریکا با فضاسازی و ایجاد روسیه هراسی در اروپا، به اهداف کوتاه مدت خودش دست یافته است. اروپایی ها با طرح آمریکا، یک بار دیگر در ناتو فعال شدند و ناتو نیز دو عضو جدید گرفت. بودجه های سنگین نظامی تصویب شد و در ظاهر همه این ها به ضرر روسیه تمام خواهد شد. اما باید میان اهداف کوتاه مدت و بلند مدت تمایز قائل شویم. در بلندمدت روسیه دست بالا را خواهد داشت.
اروپایی ها به شدت نیازمند انرژی روسیه هستند. با شروع فصل سرما، این اروپا است که دچار چالش بزرگی خواهد شد. هنوز روسیه صادرات گاز و نفت را به اروپا متوقف نکرده است. اروپا به 200 میلیارد متر مکعب گاز نیاز دارد. 60 درصد از این 200 میلیارد متر مکعب توسط روسیه تأمین می شود و الباقی آن از کشورهایی مانند الجزایر و سایر نقاط در قالب گاز مایع تأمین می شود. اگر روسیه در فصل زمستان، شیر گاز اروپا را ببندد، چه کسی این گاز را تأمین خواهد کرد؟ ایجاد یک خط جدید انتقال گاز به اروپا حداقل به 3 سال زمان نیاز دارد. انتقال گاز مثل انتقال نفت نیست و زمانبر است و به زیرساخت های زیادی نیاز دارد. لوله کشی باید انجام شود، به این خطوط باید گاز اولیه تزریق شود و کلی پروسه زمانبر دیگر! آمریکا گفته است که با تکنولوژی جدید شیل، گاز مایع را به اروپا انتقال خواهد داد! قطعاً با توجه به حجم بالای مورد نیاز اروپا، این کار شدنی نیست. هیچ کشور دیگری نمی تواند در زمینه تأمین گاز اروپا، به تنهایی جایگزین روسیه شود! حتی ایران و قطر هم اگر گاز خود را به اروپا صادر کنند، نهایتاً بتوانند 10 میلیارد متر مکعب گاز به اروپا برسانند!
توجه داشته باشید که این حجم از گاز فقط برای تأمین گرمایش منازل استفاده نمی شود؛ بسیاری از نیروگاه های اروپایی با گاز کار خودشان را پیش می برند؛ خصوصاً در آلمان! بنابراین، با قطع گاز، برق هم قطع خواهد شد! و اروپا دچار یک بحران جدی خواهد شد. کارخانه های اروپایی هم با همین گاز نیاز انرژی شان را تأمین می کنند. امروز اگر اروپا، روسیه را به سخره گرفته و با آمریکا همکاری می کند، و ناتو را بر علیه منافع روسیه گسترش می دهد، باید در زمستان منتظر یک وضعیت نیمه یخ زده باشد! آلمان در تابستان در زمینه تأمین آب گرم برای منازل با مشکل روبروست؛ آب گرم در این کشورها در نیروگاه ها تأمین می شود! در زمستان این آب چطور گرم خواهد شد؟ این یک سؤال بسیار جدی است. رکود اقتصادی، تعطیلی صنایع، بیکاری و موج اعتراضات و نارضایتی های اجتماعی، اروپا را ضعیف و ضعیف تر خواهد کرد.
من معتقدم که آمریکا با برنامه ریزی دقیق در تلاش است تا اروپا را تحقیر و تضعیف کند. به تعبیری، آمریکا احساس می کرد که اروپا دُم درآورده است و آقایی آمریکا را در اقتصاد به چالش می کشد! یورو درآورده؛ روابط اش را با چین گسترش می دهد و خواهان تشکیل ارتش مشترک مستقل از ناتو است! بنابراین با افزایش تنش ها و ایجاد بحران در شرق اروپا، چالش جدیدی برای این قاره ایجاد شد و اروپایی ها چاره ای جز نزدیکی به آمریکا نداشتند. البته با افزایش نارضایتی های اجتماعی در اروپا، احزاب و افرادی در این کشورها به روی کار خواهند آمد که چاره کار را در تعامل بهتر با روسیه خواهند دید.
اروپا، روسیه بزرگ و قدرتمند را برنمی تابد و از تمام ابزارهای خود برای ساقط کردن روسیه بهره می برد و هیچگاه روسیه را به عنوان بخشی از اروپا قبول نداشته است و عامل تنش ها دقیقاً همین رویکرد غیریت گرایانه اروپا نسبت به روس ها است.
ساعدنیوز: آیا معتقدید که این روسیه نبوده است که اروپا را به چالش کشیده، بلکه این اروپا است که روی خوش به روسیه نشان نداده و با همراهی با آمریکا عملاً چاره ای جز حمله به اوکراین برای روسیه باقی نگذاشته است؟
رحمت الله شریفی نیارق: من شخصاً معتقدم که روسیه به دنبال جنگ با اروپا نبوده است. بلکه همیشه خواهان این بوده است که اروپا، این کشور را به عنوان بخشی از اروپا بپذیرد! هیچگاه اروپا به این خواسته روسیه روی خوش نشان نداده است. اگر تاریخ روسیه را مرور کنیم، پیش از شوروی، روسیه هرگز در اروپا دخالت نظامی نکرده است. اما در مقابل اروپایی ها تا جایی که ممکن بوده، برای روسیه طرح و برنامه چیده اند. لهستان در قرن 17 با ساقط کردن ایوانوف ها، شاهزاده خودش را در آنجا مستقر کرد! پطر کبیربرای همگرایی بیشتر با اروپا، پایتخت خودش را به نزدیک ترین نقطه اروپا انتقال داد و تلاش کرد تا با اصلاحات فرهنگی در این کشور، بیش از پیش به سمت اروپایی شدن برود! ولی اروپایی ها چه کردند؟ ناپلئون به روسیه حمله کرد.
انقلاب بلشویکی در روسیه بر اساس یک ایده اروپایی شکل گرفت؛ آلمان ها لنین را با قطار به سن پترزبورگ فرستادند تا تزارها را ساقط کند! استالین در جنگ جهانی دوم به قراردادی که با اروپایی ها منعقد شده بود، اعتماد کرد و در نهایت این اعتماد به قیمت جان 20 میلیون انسان تمام شد. ده ها سال تا زمان خورشچف روس ها روزانه 600 گرم نان سیاه را به عنوان سهمیه دریافت می کردند! گورباچف از در دوستی با اروپا درآمد و خواهان تشکیل خانه مشترک اروپایی شد! جواب این حسن اعتماد، فروپاشی شوروی و پیمان نظامی ورشو بود! در مقابل، ناتو گسترش یافت و حتی بعد از تشکیل روسیه جدید! غربی ها به فتنه افکنی در روسیه ادامه دادند. با ایجاد تفرقه در داخل خاک روسیه، داغستان و چچن را به خاک و خون کشیدند!
اینها طرفداری از روسیه نیست بلکه خوانش واقعیت های تاریخی است. اروپا، روسیه بزرگ و قدرتمند را برنمی تابد و از تمام ابزارهای خود برای ساقط کردن روسیه بهره می برد و هیچگاه روسیه را به عنوان بخشی از اروپا قبول نداشته است و عامل تنش ها دقیقاً همین رویکرد غیریت گرایانه اروپا نسبت به روس ها است.
اصرار ترکیه برای ماندن در ناتو به دلیل انزوای این کشور در منطقه و نیاز آن به متحدان در زمان بروز منازعات در مرزهایش است. ترکیه به جز ایران، متحد دیگری در منطقه ندارد.
ساعدنیوز: موضع ترکیه درباره عضویت فنلاند و سوئد در ناتو نیز قابل تأمل است. علیرغم اصرار اردوغان بر مخالفت آنکارا با عضوگیری جدید، شاهد امضای پروتکل الحاق این دو کشور به ناتو با امضای اردوغان بودیم. نظرتان در این خصوص چیست؟
رحمت الله شریفی نیارق: ترکیه یک عضو مهم ناتو است. بزرگترین ارتش زمینی ناتو متعلق به ترکیه است. اردوغان در ابتدای مطرح شدن ایده عضویت سوئد و فنلاند در ناتو، سر و صدای زیادی به پا کرد و گفت که ما با این موضوع مخالفیم ولی در نهایت خیلی زود از موضع خودش پائین آمد و پروتکل را امضاء کرد. این موضوع باعث تبدیل اردوغان به یک مضحکه در میان مخالفانش شده است که "او زود تسلیم می شود!"
دلیل این موضوع هم خیلی روشن است. ناتو یک باشگاه اروپایی مسیحی است و ترکیه مسلمان در این باشگاه جایگاهی ندارد! حتی من معتقدم اگر امپراطوری عثمانی هنوز پابرجا بود، باز با آن وسعت و قدرت، اروپایی ها به آن روی خوش نشان نمی دادند. شاید زمان شوروی، عضویت ترکیه در ناتو برای اروپایی ها مهم بود، ولی امروز مهم نیست. شاید تسلیم شدن اردوغان هم ربط دارد به این موضوع که در صورت مخالفت، به او در خروج را نشان داده اند!
ترکیه معتقد است که طبق اساسنامه ناتو دشمن هر یک از کشورهای عضو باید دشمن تمام اعضاء تلقی شود، ولی در خصوص پ ک ک کردهای جدایی طلب ترکیه این موضوع رعایت نمی شود! ترکیه می گوید که ما با دشمنان اعضای دیگر دشمنی می کنیم ولی متقابلاً از دشمنان ترکیه در کشورهای عضو ناتو حمایت می شود! ترکیه معتقد است که گروه پ ک ک یک تجزیه طلب است که باعث به خطر افتادن تمامیت ارضی این کشور و کشته شدن بسیاری از شهروندان ترکیه شده است. اما اروپایی ها زیر بار این مسأله نرفتند و در نهایت ترکیه تسلیم شد.
اصرار ترکیه برای ماندن در ناتو به دلیل انزوای این کشور در منطقه و نیاز آن به متحدان در زمان بروز منازعات در مرزهایش است. ترکیه به جز ایران، متحد دیگری در منطقه ندارد. ترکیه با اکثر کشورهای منطقه منازعات سرزمینی دارد. به همین دلیل به شدت نیازمند ناتو است. آمریکا در جریان منازعه یونان و ترکیه، طرف یونان را می گیرد. آمریکا در یونان 6 پایگاه نظامی جدید زده است و جزایر یونان در دریای اژه که تنها دو کیلومتر با مرز ترکیه فاصله دارند، برخلاف خواست ترکیه به حالت نظامی درآمده اند و این یک تهدید سرزمینی برای آنکارا محسوب می شود. داد و فریاد ترکیه هم به جایی نمی رسد.
ترکیه هیچ راهی ندارد و به تصمیم ناتو گردن می نهد. در سوریه نیز قبلاً همین موضوع را تجربه کرده بود. خواستار اعلام فضای پرواز ممنوع از سوی ناتو بود ولی این کار انجام نگرفت! ترکیه سیستم پدافند هوایی ندارد و آسمان خودش را با اف 16 کنترل می کند! سامانه پاتریوت را به ترکیه ندادند و ترکیه در تلافی آن، اس 400 خریداری کرد ولی این سامانه در انبار است و ناتو اجازه نصب آن را نداد!
ترکیه برای خرید اف 35، حدود یک میلیارد دلار به آمریکا داد ولی آمریکا اف 35 ها را نداد! ترکیه خواستار جایگزینی اف 16 و بازسازی اف 16 های موجود شده است و این تصمیم هم موکول به اعلام نظر کنگره و سنای آمریکا شده است و همگی پروسه زمانبری دارد که هدفش تضعیف ترکیه می باشد. به نظر می رسد با این شرایط، وضعیت ترکیه از این بهتر نخواهد شد مگر نیروهای جدیدی بیایند و تصمیماتی را اتخاذ کنند که معادلات به نفع ترکیه تغییر کند.
** سرویس اندیشه، خبرنگار: دکتر بیت الله ندرلو
پروژه عضویت فنلاند و سوئد در ناتو جنگ روانی غرب علیه روسیه است
