جرقویه یا گرکویه(سرزمین" قو "های مهاجر) منطقه ای در فاصله ۵۲ تا ۱۹۹ کیلومتری جنوب شرقی اصفهان است.گویش مردم این منطقه گویش بومی گرگویه (جرقویه) بوده یا به عبارتی بازمانده زبان پارسیک یا پهلوی ساسانی که این زبان لهجه ای از زبان پهلوی اشکانی به شمار می رفته که در زمان ساسانیان در جنوب ایران رواج داشت. این منطقه چندین شهر و روستا را شامل می شود:شهر نیک آباد. شهر ینگ آباد، شهر نصرآباد، شهر محمدآباد، شهر حسن آباد. روستاها: قارنه، پیکان، آذرخواران، رامشه، سیان، مالواگرد، دستگرد، مبارکه، اسفنداران، حارث آباد، حسین آباد، احمدآباد، یخچال، خارا، گنج آباد، سعادت آباد، مزرعه عرب، حیدرآباد، فیض آبادسیر نام این منطقه در زمان:گرکویه، گرکوا، گرگوِیه، گبرگوِیه، جِرکوه، جِرقوه، جرقویه دربارهٔ نامگذاری این منطقه سه دیدگاه وجود دارد:
- جِرقویه که عربی شده جِرکویه است. جِر در گویش مردم منطقه به معنی زیر و پایین و چون بیشتر مناطق مسکونی در این منطقه در دامنه کوه واقع گردیده است جِرکوه نامیده اند.
- با خشک شدن دریای مرکزی ایران این منطقه که سرزمینی آباد و خرم بوده و از نشانه های آن در روزگار کنونی وجود جنگل های قیچ و تاغ و گز (درخت) و درختان بادام و انجیر و پسته کوهی است؛ از پوشش گیاهی تهی شده و در زمان ساسانی به گرکویه (کوه لخت) معروف می شود.
- گویش مردم این منطقه همان گویش گرکویه ای است که از شاخه گویش های مرکزی ایران و بازمانده زبان پارسی باستان، اوستایی و پهلوی ساسانی است. به همین سبب این سرزمین را گرکویه یعنی جایگاه ستایش نیایش و سرود نامیده اند؛ چراکه گر در زبان اوستایی به چم ستایش ونیایش و سرود است و کوی پسوند جایگاه که با گذشت زمان به جرقویه تغییر یافته است. علی شفیعی نیک آبادی. نگارنده کتاب گرکویه سرزمینی ناشناخته بر کران کویر. وباسپاس از دست اندرکاران تارنما.
موقعیت جغرافیایی شهر جرقویه
منطقه جرقویه با پهناوری نزدیک به ۶۴۵۰ کیلومترمربع است که نزدیک ترین روستای این منطقه به اصفهان روستای قارنه به فاصله ۵۲ کیلومتر و دورترین روستای این منطقه به اصفهان روستای حارث آباد به فاصله ۱۹۹ کیلومتر است. از سوی شمال به مناطق جلگه، بن رود، شهرستان ورزنه، از جنوب به آباده در استان فارس، از غرب به شهرستان شهرضا، از شمال غربی به دهستان براآن جنوبی، از شمال شرقی به تالاب گاوخونی، از شرق به خضرآباد یزد و از جنوب شرقی به شهرستان ابرکوه و از جنوب غربی ایزدخواست در استان فارس متصل می شود.
تاریخچه شهر جرقویه
این منطقه از جمله مناطق ساحلی دریای مرکزی ایران است که یازده هزار سال قبل خشک شده است.ابزارهای مفرغی که در کنار غارهای این منطقه یافت شده حکایت از دوران غارنشینی دارد. روستای قارنه به دست قارن پسر کاوه آهنگر بنا شده است. همچنین در روستای نصرآباد (گیوان) دژی باستانی وجود دارد که به گیو پسر گودرز نسبت می دهند. در روزگار اشکانیان این منطقه پیرو یکی از استان های هجده گانه بود.شهر سبا یا سرا از جمله شهرهای این منطقه بوده که قدمت آن به دوران اشکانیان بازمی گردد که هم اکنون در زیر تلی از ماسه مدفون گردیده است.پیکان نیز از دیگر شهرهای دوران اشکانیان در این منطقه بوده است.در دوران ساسانیان این منطقه قسمتی از استان نیمروز بوده است.نخستین آتشکده ای که در این منطقه ساخته شده آذربرزین نام داشته که ویرانه های آن در کنار روستای آذرخواران باقی است. همچنین یکی از کاخ های تابستانی بهرام گور پسر یزدگرد اول ساسانی در این منطقه بوده است که هم اکنون به پاقصر معروف است.بهرام گور در سال ۴۳۹ میلادی در این منطقه در حالیکه با اسب دنبال گورخر بود در باتلاق گاوخونی فرورفت.از دیگر آثار به جا مانده در این منطقه از زمان بهرام گور دژ بهرام گور و راهدارخانه کوچ کوچی(کوشک کوچک) است که آن را یکی از هفت گنبد بهرام گور می دانند.جاده ابریشم از این منطقه عبور می کرده است که یکی از روستاهای سر راهاین جاده روستای احمدآباد بودهمردم این منطقه توسط محمد حنفیه اسلام آوردند؛ و به کوشش سلطان باباحاجی نماینده صاحب بن عباد شیعه شدند. احداث کاریز و آسیاب های بادی و آبی از جمله اقدامات دیلمیان در پیکان بود.دستجرد در روزگار سلجوقیان مرکزی برای گردهم آمدن دانشمندان علوم دینی بوده است.در دوران آل بویه این منطقه رو به آبادانی رفت. روستاهای باستانی و تاریخی این منطقه عبارتند از قارنه، آذرخواران، سیان، رامشه ،احمدآباد ،پیکان، مالواجرد، دستجرد، خارا، اسفنداران، حارث آباد، مبارکه در زمان قاجار جنگاوران و تفنگداران این منطقه زبانزد بودند به گونه ای که در زمان ناصرالدین شاه به مقابله با ظل السلطان حاکم ظالم اصفهان برخاستند و از دست وی به نزد شاه شکایت بردند. با مقاومت مردم این منطقه در سال ۱۲۹۷ شمسی علی نقی چی و جعفرقلی چرمیهنی و رضا جوزدانی از دزدان معروف ایران دستگیر شدند و به سزای اعمالشان رسیدند.در جریان جنگ ایران و عراق از این منطقه ۲۷۲ کشته، ۲۲۲ اسیر و ۵۲ مفقود شدند.
جاذبه های گردشگری شهر جرقویه
این شهرستان آب و هوایی مناسب، طبیعتی بسیار زیبا و کم یاب دارد و با داشتن جاذبه های گردشگری طبیعی گوناگون، همه ساله پذیرای گردشگرانی از سراسر استان و کشور می باشد.
چشمه و آتشگاه دستجرد جرقویه
در دل کویر منطقه جرقویه علیا در 100 کیلومتری جنوب شرق اصفهان ، چشمه ای پرآب از دل زمین می جوشد و آبگیری بزرگ را دل زمین های کویری ایجاد می کند . بر فراز تپه ای که در مجاورت این چشمه است یک عمارت چهارتاقی تاریخی قرار دارد که گفته می شود مربوط به آتشکده زرتشتیان در دوره گرشاسب پیشدادی در قبل از اسلام بوده است .محل این چشمه مابین دو روستای دستجرد و حسن آباد در منطقه جرقویه علیای اصفهان می باشد .برای دسترسی به این چشمه و چهار تاقی آتشگاه آن باید از اصفهان به سمت زیار و سپس جسن آباد جرقویه حرکت کنید و بعد از رسیدن به حسن آباد به سمت دستجرد که روستایی در مجاورت آن است بپیجید . چشمه را خواهید یافت و چهارتاقی آتشگاه هم مشخص است .عمارت دیگری در روی تپه مجاور چشمه و در نزدیکی چهارتاق آتشگاه قرار دارد که به عنوان جاپای امام رضا شناخته می شود و چون معتقدند امام رضا در مسیر رسیدن به خراسان از این منطقه گذشته اند و در کنار این چشمه استراحت کرده اند ، این عمارت را به یادبود ایشان ساخته اند .این چشمه پرآب موجب سرسبزی مزارع کشاورزی در این ناحیه کویری شده است .
اقامتگاه ارگ محمدآباد
تپه های شنی ریگان
قلعه گلی
خانه تاریخی سرهنگ جرقویه
این بنای تاریخی در قلعه قدیمی واقع شده، که به همت اداره کل میراث فرهنگی استان و همکاری شهرداری به موزه مردم شناسی تبدیل شده . این بنا هم مانند سایر ابنیه تاریخی، سردر و هشتی ورودی داره و یه حیاط بزرگ که دور تا دورش رو اتاقها محصور کرده. این بنای تاریخی در سال 1384 با شماره 14221 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده. از مشخصه بارز این بنای تاریخی استفاده از در و پنجره های چوبی مشبک با شیشه های رنگیه .
و در پایان...
شهرستان جرقویه از شمال با شهرستان های ورزنه و هرند، از شمال غربی با شهرستان اصفهان، از غرب با شهرستان شهرضا، از جنوب با شهرستان آباده استان فارس و از شرق با شهرستان های اردکان و میبد استان یزد همسایه است.امیدواریم از خواندن این مطالب لذت ببرید با ساعد نیوز همراه باشید.
معرفی شهر زیبای خداآفرین
