بیشتر مراسم های آیینی و جشن هایی که در گذشته در تابستان برگزار می شد در ستایش مقام آب و کشاورزی بود. یکی از معروف ترین مراسم هایی که در تابستان هر سال و در ایران باستان برگزار می شد، مراسم “چله تابستان” بود، مراسمی که در یک روز خاص برگزار شده و هدف آن شکرگزاری به خاطر داشتن محصولی پر برکت در تابستان بود. مردم باستان معتقد بودند که شادی و نشاط موافق میل خداوند بوده و خداوند می خواهد مردم شاد و سرزنده باشند، به همین دلیل نیز به هر بهانه ای در طول سال جشن های متعدد برگزار کرده و خدا را شکر می گفتند. پس از مراسم نوروز، مراسم چله تموز از جمله مهم ترین مراسم های آیینی ایران باستان است.
چله تابستان چیست؟
چشن “چله تابستان” که به آن “چله تموز” نیز گفته می شود، دقیقاً در چهلمین روز تابستان هر سال برگزار شده و در آن بلندترین روز سال را جشن می گیرند. چله تابستان مانند شب چله (شب یلدا) که بلندترین شب سال است از اهمیت ویژه ای نزد ایران باستان برخوردار بوده و به همین دلیل نیز هر ساله در ۱۰ مرداد جشنی برپا می شود. تموز در اصل گرم ترین روز سال است که در آن “چله بزرگ” برگزار می شود. با توجه به اینکه طبیعت به عنوان پایه و اساس ساختار برگزاری جشن ها در فصول مختلف سال است و در این روزها بیشتر کشاورزان محصول خود را برداشت می کنند، جشن چله تابستان یا جشن طولانی ترین روز سال مصادف با برداشت محصول بوده و مردم برای سپاسگزاری به درگاه خداوند این جشن را برپا می کنند. اگر فرض بگیریم که علت برگزاری جشن اول تابستان همان شکرگزاری برای برداشت محصول باشد، بنابراین می توان نتیجه گرفت که این جشن به زمان یکجانشینی و شروع دوران کشاورزی در ایران برمی گردد.
چله بزرگ و کوچک تابستان
گاه شماری تقویم سنتی ایران از وجود چهار چله در سال حکایت دارد. دو چله بزرگ و کوچک در زمستان که به ترتیب از اول دی تا ۱۰ بهمن و از ۱۰ تا ۳۰ بهمن در نظر گرفته می شد. تموز یا چله بزرگ تابستان از اول تیر تا ۱۰ مرداد ماه است و چله کوچک تابستان از ۱۰ تا ۳۰ مرداد طول می کشد.
معنی تموز
تموز معانی مختلفی دارد اما در زبان فارسی به ماه چهارم سال و اول تابستان که هوا گرم و سوزان است “تِموز” گفته می شود. تموز در گویش خراسان جنوبی و گناباد به معنی ماه اول تابستان است. در مورد تموز داستان های افسانه ها و داستان های بسیاری گفته شده و تا به حال حدود ۶ نظریه مختلف در مورد تموز مطرح شده است. از خدای مرگ و زندگی، خدای کشاورزی حاصلخیزی و خدای خورشید را به تموز نسبت داده اند؛ اما قدیمی ترین متن موجود که در آن تموز بکار رفته در اصل متن “حماسه گیلگمش” است.
مراسم زرتشتیان در پیرنارکی یزد
امروزه زرتشتیان در تاریخ ۱۲ تا ۱۶ مرداد، جشنی مشابه چله تابستان در زیارتگاه پیر نارکی برگزار می کنند و به نیایش اهورامزدا می پردازند. پیر نارکی یکی از قدیمی ترین زیارتگاه های زرتشتیان ایران است که در ۲۰ کیلومتری مهریز قرار دارد. برخلاف سایر مراسم زرتشتیان، این آیین نه تنها جنبه مذهبی دارد، بلکه با جشنواره های شاد فرهنگی، هنری و ورزشی همراه است. به عبارتی، در طول پنج روزی که این مراسم برگزار می شود، مسابقات مختلفی از جمله نقاشی، شعر، عکس، خوشنویسی و مسابقات ورزشی برای علاقه مندان در نظر گرفته شده است. طبق یک روايت تاريخی، در عصر ساسانيان و هنگام حمله اعراب به ايران، تنها شاهزاده پارس يعنی ناز بانو، به سمت كوه ناركی می رود و از خداوند ياری می طلبد و ناگهان از ديده ها پنهان می شود. پس از این ماجرا، پير ناركی مورد احترام زرتشتيان قرار می گیرد. از آنجا كه اين ماجرا بين روزهای ۱۲ تا ۱۶ مرداد ماه يا از روز مهر تا روز ورهرام رخ داده است، پيروان آيين زرتشت هر سال آن را گرامی می دارند و گرچه برنامه های این جشن از دوازدهم کلید می خورد، مراسم اصلی در روز ۱۶ مرداد برگزار می شود.
مراسم چله تابستان
مراسم چله تابستان در شهرهای مختلف کشور به مناسبت طولانی ترین روز سال یعنی اول تیر ماه برگزار می شود. چله تابستان که به آن چله تموز نیز گفته می شود در واقع از روزی شروع می شود که خورشید برای چند ثانیه بیشتر در آسمان مانده و روز را طولانی تر می کند. چله تابستان مصادف با زمان برداشت محصول است و با توجه به اینکه در ایران باستان مردم تحت عناوین مختلف مراسم جشن برپا کرده و از شکرگزاری می کردند، چله تابستان نیز برای شکرگزاری از برداشت محصول در نظر گرفته شد. از مهم ترین رسومی که در این مراسم اجرا می شود این است که چند مرد با کلاه و لباس مخصوص به دور آتش می چرخند و هم زمان با آن ها نوازنده های محلی موسیقی مربوط به این آیین را می نوازند. وقتی که روز به نیمه می رسد و خورشید شروع به غروب کردن می کند نوبت روشن کردن آتش فرامی رسد. وقتی که آتش شعله ور می شود مردم هنوز باهم اشعاری را می خوانند. بعد از پایان شعرخوانی به یکدیگر سال نو را تبریک می گویند. در نهایت در کنار آتش به دعاکردن و ستایش اهورامزدا می پردازند.
سخن آخر
از آن جایی که ایرانیان از همان ابتدا مردمان شاد و سرزنده ای بودند به دنبال هر فرصتی برای برگزاری جشن و دورهمی می گشتند. آنها به دلایل مختلفی مثل جمع آوری محصولات کشاورزی، تغییر فصول و یا حتی هر تغییر کوچک و بزرگی که در زندگی شان رخ می داده آن را گرامی می داشتند و به احترام آن جشنی برپا می کردند. یکی از این جشن هایی که در ایران باستان باشکوه برگزار می شده است اما امروزه به دست فراموشی سپرده شده جشن چله است. دلایل مختلفی برای برگزاری جشن چله ذکر شده است که از آن می توان به سپاسگزاری از نعمت های خداوند پس از برداشت محصول و همین طور اهمیت طولانی ترین روز سال اشاره کرد. هرساله 10 مرداد جشن چله تابستان در برخی از شهرها مثل بیرجند و گناباد، زیارتگاه پیر نارکی یزد، مناطقی از کرمانشاه و حتی اقامتگاه کویری متین آباد کاشان برگزار می شود.
جذاب ترین فستیوال های موسیقی جهان
