کارگر از نگاه قانون کار
به استناد ماده ٢ قانون کار، کارگر کسی است که به هر عنوان در مقابل دریافت حق السعی اعم از مزد، حقوق، سهم سود و سایر مزایا به درخواست کارفرما کار می کند. با تـوجه به عبـارت کسـی است در ماده فوق، تکلیف روشن است که کارگر یک شخص حقیقی است و شخص حقوقی مانند مؤسسات و شرکت ها به هیچ عنوان کارگر تلقی نمی گردند و مشمول این ماده قانون نمی شوند. در واقع این مـوضوع قائم بر شخص بودن کارگر را مشخص می کند چرا که شخص حقیقی در واقع همان انسان طبیعی است که می تواند موضوع حق و تکلیف واقع شود. موضوع دیگر در شناسایی کارگر عبارت به هر عنوان در ماده مذکور است. این عبارت عام بودن مفهوم کارگر را می رساند. با در نظر گرفتن این نکته متوجه خواهیم شد که انجام تمامی کارها از قبیل یدی یا فکری جزو فعالیت کارگری محسوب می شود و عناوینی مانند دکتر یا مهندس تأثیری در شمول یا شامل نشدن این ماده به آنها ندارد. به طور مثال یک نفر پزشک که برای یک بیمارستان فعالیت دارد یا در مؤسسه پژوهشی یا کارخانه تولیدی کار می کند کارگر تلقی شده و مشمول این ماده است. با این تفاسیر باید گفت: هر فرد کار خود را با هر عنوان شغلی در مقـابل دریـافت عـوض (همان مزد) تحت تبعیت و دستور کارفرما انجام دهد تحت پوشش قانون کار قرار می گـیرد مـگر اینکه از شـمول قانون به نحوی مستثنی باشد.
تعهدات کارگران در مقابل کارفرمایان
کارگران در مقابل کارفرمایان، دارای تعهداتی می باشند که در ادامه به مهم ترین آنها اشاره شده است.
- اجرای شخصی کار: طبیعت و ماهیت خاصی که در روابط کار وجود دارد و نیز وجود قرارداد کار که انجام کار از سوی کارگر قائم بر شخص محسوب می شود ایجاب می کند که کارگر کار مورد نظر را به طور شخصی انجام دهد. ماده 1 آیین نامه های انضباطی کار در کارگاه ها، هرگونه کوتاهی در انجام وظایف محوله و یا هر گونه فعل یا ترک فعل که موجب نقض آیین نامه های انضباطی کارگاه، بروز اختلال و بی نظمی در روند طبیعی کار، کاهش کمی و کیفی تولید و خدمات، افزایش ضایعـات، ضرر و زیان و… را فراهم کند، قصور نامیده می شود. در نتیجه می توان گفت که این قصور که در نتیجه بی دقتی و عدم رعایت حسن انجام کار از سوی کارگر به وجود آمده است، موجب شده که از سمت کارفرما در مراجع ذیصلاح قابل مطالبه و پیگیری باشد.
- مراعات امانت: در مورد مراعات امانت دو نکته رعایت امانت در اجرای کار و امانت داری نسبت به اشیایی که به مناسبت کار در اختیار کارگر قرار می گیرد، مورد توجه بسیاری قرار گرفته است.
- اجرای دستور های کارفرما: عنوان به درخواست در ماده 2 قانون کار، در بدو استخدام و شروع رابطه کارگری و کارفرمایی است و پس از آن کارگر در برابر دریافت مزد و حقوق، باید تحت نظارت و مـدیریت شـخص کـارفـرما وظایف محوله خود را به درستی انجام دهد. این رابطه ایجاب می کند که کارگر دستور های طرف مقابل را اجرا کند و این موضوع از تعهدات بارز کارگران به شمار می رود. کارگر نه تنها باید دستور های شخص کارفرما را اجرا کند، بلکه در واحد های بزرگ، کسانی نیز که در مقام مدیر قسمت یا سر کارگر و… به کارگر نظارت دارند حق دارند در حدود صلاحیت خود به عنوان نماینده کارفرما به کارگر دستور دهند.
- رعایت مقررات انضباطی کارگاه: آئین نامه انضباطی مجموعه مقرراتی است که در چارچوب قانون کار و مقررات در کارگاه ها متناسب با شرایط و اوضاع و احوال کارگاه توسط کارفرما تهیه شده و پس از تایید واحد تعاون، کار و رفاه اجتماعی محل توسط کمیته انضباط کار به مورد اجرا گذاشته می شود.
طبق مـاده 27 قانون کار، دو دلیل عمده بیان شده برای اخراج کارگر یکی قصور در انجام وظایف محوله و دیگری نقض آئین نامه های انضباطی کارگاه پس از تذکرات کتبی است.
شرح وظایفی که کارگر ساده ملزم به انجام آن است
با توجه به اینکه یک کارگر در چه شغلی دقیقا مشغول به کار است وظایف مختلفی دارد اما صرف نظر از مهارت های فنی ویژه هر کار، یک کارگر موظف به رعایت موارد زیر است:
- استفاده از لوازم ایمنی ویژه هر کار
- رعایت قوانین ایمنی و بهداشتی حین کار
- اطلاع دادن خطر موجود در محیط کار به سرپرست کارگاه و یا کارفرما
- انجام دادن سر وقت وظایف
وضعیت استخدام و بازار کار شغل کارگر ساده
یک کارگر می تواند در تمام مراکز و شرکت ها، کارخانه ها و کارگاه ها، رستوران ها و انواع مراکز تهیه غذا و قهوه خانه ها با عناوین مختلف استخدام شود.
برخی از عناوینی که به کارگران اطلاق می شود، موارد زیر هستند:
- ظرف شوی
- سبزی پاک کن
- باربری
- کارگر ساختمانی
- کارگر تولیدی
- کارگر انبار
- کارگر کارخانه
- کارگر تهیه غذا
- کارگر میوه فروشی
متناسب با اینکه یک کارگر در چه شرکت یا مرکزی مشغول به کار می شود ساعت کاری متفاوتی دارد. به عنوان مثال ساعت کار کارگرانی که در مراکز تهیه غذا و یا کارخانه و کارگاه استخدام می شوند، مطابق قوانین آن مجموعه و گاهی به صورت شیفتی و تمام وقت است. از سوی دیگر، ساعت کار کارگران آزاد مثل کارگران ساختمان، متغیر و منعطف است. درشرایطی که شغل کارگری جزو مشاغل سخت، خطرناک و طاقت فرسا به حساب می آید، اما بسیاری از کارگران مانند کارگران فصلی و یا روزمزد عموما بیمه نیستند.
مهارت ها و دوره های آموزشی مورد نیاز شغل کارگر ساده
گر چه یک کارگر ساده نیاز خاصی به گذراندن دوره های ویژه علمی و عملیاتی ندارد اما آشنایی با برخی موارد که در ادامه به آنها اشاره کرده ایم برای یک کارگر ضروری است:
- آشنایی با قوانین بهداشتی
- آشنایی با قوانین ایمنی
- توانایی بالا رفتن از ارتفاع
حقوق کارگر، حق السعی، مزد
به استناد ماده ٣۴ تمامی دريافت های قانونی که کارگر به اعتبار قرارداد کار اعم از مزد يا حقوق، کمک عائله مندی، هزينه های مسکن، خواروبار، اياب و ذهاب، مزايای غير نقدی، پاداش افزايش توليد، سود سالانه و نظاير آنها دريافت می کند را حق السعی می نامند. با توجه به اينکه قرارداد کار عقدی است معوض و کارگر به ازای دريافت حق السعی و مزد برای کارفرما فعاليت بدنی يا فکری انجام می دهد. به همين خاطر مزد ازجمله شرايط کار است و اين موضوع از موارد مهم محدوديت اراده و تنظيم قرارداد کار است، چرا که به هيچ عنوان طرفين نمی توانند در خصوص تعيين ميزان مزد کمتر از حداقل قانونی توافق نمايند و اگر اين توافق صورت پذيرد توافق مذکور معتبر نبوده و جای خود را به حداقل قانونی مبنا خواهد داد. در اين ماده مزد را به معنای عام (حق السعی) عنوان نموده است. مزد به معنای عام (حق السعی) يک واژه است که قانونگذار به خاطر اينکه بتواند تمامی دريافت های کارگر را در قبال کار انجام شده مختصر نمايد از اين واژه که جميع دريافت های ماهيانه کارگران است استفاده نموده است. کـمـک عائله مندی مبلغی است که طبق شرايط خاص در مقابل عائله مندی توسط کارفرما به بيمه شده پرداخت می شود.
تبعیت کارگر از کارفرما بر اساس قانون کار
در قسمت قبل به توضیح معنا و مفهوم کارگر بر اساس قانون کار پرداخته شد ؛ با این حال شناخت دقیق از مفهوم مذکور به منظور بهره مندی از حمایت های قانونی، باید جنبه های مختلف این موضوع مورد بررسی قرار گیرد که عبارت است از تبعیت کارگر از کارفرما. با عنایت به ماده 2 قانون کار که اصطلاح به درخواست کارفرما و دریافت حق السعی را به کار برده است، می توان گفت کارگر شخصی است که نیروی کار خود را به درخواست کارفرما در اختیار وی قرار داده و در قبال انجام آن کار، حق السعی یا مزد دریافت می دارد. بنابراین در خصوص تبعیت کارگر از کارفرما می توان دو نوع تبعیت حقوقی و تبعیت اقتصادی در خصوص کارگر در نظر گرفت که عبارتند از :
- تبعیت حقوقی کارگر از کارفرما: به دلیل اینکه اداره و مالکیت کارگاه در اختیار کارفرما قرار دارد، پس از اینکه کارگر در کارگاهی استخدام گردید، تحت الشعاع مالکیت و مدیریت کارفرما قرار می گیرد و بر این اساس، کارگر موظف است طبق دستورالعمل ها و درخواستهای کارفرما اقدام به انجام کار نموده و وظایف کاری خویش را به نحو احسن انجام دهد؛ در غیر این صورت ممکن است در قبال عدم انجام یا سوء عملکرد کارگر آثار و پیامدهایی برای وی به وجود آید که از جمله آنها می توان به اخراج کارگر اشاره نمود که این مفهوم بیانگر تبعیت حقوقی کارگر از کارفرما ( انجام کار به دستور کارفرما ) میباشد.
- تبعیت اقتصادی کارگر از کارفرما: از آن جهت که هدف از انجام کار توسط کارگر، دریافت مزد یا بهای مناسب در قبال انجام کار است، کارفرما باید حقوق کارگر و مزایای مربوط به کار را به وی بپردازد. پرداخت مزد کارگر توسط کارفرما همراه با ضمانت های اجرایی مهمی در این خصوص می باشد و حتی حداقل حقوق کارگران نیز همه ساله توسط دولت تعیین می شود و کارفرما موظف به رعایت این حداقل ها در پرداخت به کارگر می باشد که این توضیح بیانگر تبعیت اقتصادی کارگر از کارفرما ( لزوم پرداخت مزد به کارگر ) می باشد.
