هدف از معامله کردن مخصوصا در معاملات معوض ، به دست آوردن مال یا خدماتی است . برای مثال در قرارداد خرید و فروش ما در ازاء پرداخت پول مالک خانه ، اتومیبل یا هر چیز دیگری که قابل خرید و فروش باشد ، می شویم . اصل در معامله این است که کالایی که ما تحویل می گیریم یک سری صفات و ویژگی های مشخص داشته باشد مثلا اینکه کالا سالم باشد . بنابراین کالایی که معیوب است مورد نظر ما نیست و در صورتی که اینطور باشد معامله با قصد و نیت ما برای معامله کردن در تعارض است . به وجود عیبی در کالا که به ما اختیاری این را می دهد که بتوانیم معامله را ادامه ندهیم ، خیار عیب می گویند . از این رو در این محتوا به بررسی اینکه خیار عیب چیست و راه های جبران آن از جمله حق فسخ ناشی از خیار عیب و دریافت ارش بابت عیب می پردازیم.
خیار عیب چیست؟
ماده 422 قانون مدنی درباره اینکه خیار عیب چیست می گوید : " اگر بعد از معامله ظاهر شود که مبیع معیوب بوده ، مشتری مختار است در قبول مبیع با اخذ ارش یا فسخ معامله " . مفهوم عیب را در گفت و گوهای خود زیاد شنیده ایم . دکتر کاتوزیان در تعریف عیب می گوید : " نقصی است که از ارزش کالا یا انتفاع متعارف آن بکاهد " .در واقع طبق قانون اگر کالای خریداری شده دارای نقصی باشد که استفاده از آن را غیر ممکن کند یا به واسطه عیب ، ارزش مال کمتر شده باشد، مشتری از خیار عیب برخوردار است . یعنی مشتری بخاطر عیبی که در کالا هست دو راه حل دارد :
یا معامله را فسخ کند یا مابه التفاوت مال سالم و ناقص را دریافت کند که در اصطلاح حقوقی به آن ارش می گویند. البته برای اعمال خیار عیب باید شرایطی را در نظر داشت : اولا اینکه مشتری از وجود عیب ناآگاه باشد یعنی اگر عیب دیده هم می شود ، مشتری متوجه آن نشود باز هم خیار عیب صورت می گیرد . دوم اینکه عیب باید در زمان انعقاد عقد وجود داشته باشد . سوما اگر قرارداد منعقد شود ولی هنوز کالا به مشتری تحویل داده نشده است ، عیبی در کالا رویت شود ، باز هم مشتری حق فسخ خواهد داشت. تشخیص عیب بر حسب عرف و عادت تعیین می شود بنابراین ممکن است عیب در زمان و مکان های مختلف متفاوت باشد .
چگونگی کاربرد خیار عیب
در مواردي که کالاي مورد معامله عرفاً معيوب باشد، خريدار مي تواند قرارداد را فسخ کند يا مال مورد معامله را با تمام شرايط از جمله با عيب موجود در آن، بپذيرد و ما به التفاوت قيمت کالاي سالم و کالاي معيوب (اَرش) را از فروشنده دريافت کند. به حق فسخ معامله در صورت وجود عيب در مورد معامله، اصطلاحاً «خيار عيب» مي گويند.
زمان ثبوت خیار عیب برای طرفین قرارداد
به موجب ماده 423 قانون مدنی، انتقال گیرنده مال معیوب در صورتی می تواند به این خیار استناد کند که مال تَملیک شده به او در زمان امضای قرارداد تَملیکی معیوب و دارای عیب و نقص ظاهری یا پنهانی باشد. همچنین، از دیگر شروط ثبوت این خیار به نفع انتقال گیرنده این است که او در زمان امضای قرارداد از وجود عیب و نقص در مال تملیک شده بی اطلاع باشد. اگر از زمان امضای قرارداد تا تحویل مال به انتقال دهنده در آن عیب و نقصی به وجود بیاید نیز باعث ثبوت این خیار می شود. همچنین از مهمترین شرایط ثبوت خیار عیب در قانون مدنی این است که انتقال گیرنده در زمان امضای قرارداد تَملیکی نسبت به عیب و نقص ظاهری یا غیر ظاهری مال تملیک شده بی اطلاع باشد.
آیا خیار عیب فوری است ؟
حق فسخی که به واسطه این خیار برای انتقال گیرنده مال معیوب ایجاد خواهد شد باید فوراً و بدون تاخیر اعمال شود. باید بگوییم که فوریت اعمال حق فسخ یک مفهوم عرفی است و محدوده زمانی مشخصی را نمی توان برای آن در نظر گرفت. به عبارت دیگر، انتقال گیرنده مال معیوب در اولین فرصت مناسب باید نسبت به اعمال حق فسخ اقدام کند. بنابراین، انتقال گیرنده پس از آن که از عیب و نقص مال تملک شده اطلاع پیدا کرد باید در اولین فرصت مناسب نسبت به اعمال حق فسخ خود اقدام کند.
مورد معامله در خیار عیب
مورد معامله می تواند عین معین یا کلی در معین و یا کلی فی الذمه باشد. عیب در مبیعی جاری می شود که عین خارجی و یا کلی در معین باشد که به میزان مبیع فرد سالم در آن وجود ندارد در صورتی که مبیع، کلی فی الذمه باشد و پس از تسلیم فردی از افراد کلی مبیع معیوب در آید خریدار می تواند آن را پس داده و فروشنده را مجبور کند که فرد سالمی را از آن کلی به خریدار تسلیم نماید همچنین هرگاه در بین کلی در معین فرد سالمی برابر مبیع در مجموع معین موجود باشد خریدار حق فسخ معامله را ندارد و فقط می تواند فروشنده را ملزم به تسلیم فرد سالم از آن مجموعه معین نماید.
مواردی که مشتری امکان فسخ معامله را به جهت خیار عیب ندارد و تنها می تواند مطالبه ارش نماید قانونگذار پیش بینی نموده است که در برخی از موارد به دلیل شرایط خاص مشتری از حق فسخ معامله به جهت خیار عیب برخوردار نباشد و تنها امکان و مطالبه آرش را در اختیار داشته باشد. سه مورد اصلی این شرایط در ماده ۴۲۹ قانون مدنی تعیین شده است:
در صورتی که کالای مورد معامله، از بین رفته رفته باشد و یا اینکه از جانب خریدار به شخص دیگری منتقل شده باشد.
در شرایطی که تغییری در مبیع( کالای مورد معامله) ایجاد گردد همچون اینکه تغییر به خواست خریدار انجام شده باشد یا خیر.
در شرایطی که پس از دریافت کردن کالا توسط مشتری، عیب دیگری در کالا ایجاد گردد. مگر آن که در هنگام خیار مختص به مشتری ایجاد شده باشد که در این شرایط، مانع از فسخ معامله نمی باشد. ماده 429 قانون مدنی: «در موارد ذیل مشتری نمی تواند بیع را فسخ کند و فقط می تواند ارش بگیرد: ۱- در صورت تلف شدن مبیع نزد مشتری یا منتقل کردن آن به غیر؛ ۲- در صورتی که تغییری در مبیع پیدا شود اعم از این که تغییر به فعل مشتری باشد یا نه؛ ۳- در صورتی که بعد از قبض مبیع، عیب دیگری در آن حادث شود مگر این که در زمان خیار مختص به مشتری حادث شده باشد که در این صورت مانع از فسخ و رد نیست.» با این اوصاف آشکار می شود که بر اساس ماده 422 قانون مدنی؛ خریدار در موارد فوق نمی تواند اقدام به استقاده از خیار عیب نماید و بایستی ما به التفاوت کالای معیوب با کالای سالم را دریافت کند.
دریافت ارش بابت عیب
راه حل دومی که مشتری در برخورد با عیب در کالا دارد دریافت ارش بابت عیب است به این معنی که مشتری ما به التفاوت سالم و معیوب کالا را دریافت کند . به این ما به التفاوت ارش می گویند . ماده 427 در نحوه تعیین ارش می گوید که : " قیمت حقیقی مبیع در حال بی عیبی و قیمت حقیقی آن در حال معیوبی توسط کارشناس رسمی معین شود. اگر قیمت آن در حال بی عیبی مساوی با قیمتی باشد که در زمان بیع بین طرفین مقرر شده است تفاوت بین این قیمت و قیمت مبیع در حال معیوبی مقدار ارش خواهد بود. و اگر قیمت مبیع در حال بی عیبی کمتر یا زیادتر از ثمن معامله باشد نسبت بین قیمت مبیع در حال معیوبی و قیمت آن در حال بی عیبی معین شده و بایع باید از ثمن مقرر به همان نسبت نگاه داشته و بقیه را به عنوان ارش به مشتری رد کند " .
امیدوارم از محتوای مسائل حقوقی نهایت استفاده را برده باشید و برای کسانی که دچار مشکل حقوقی هستند، میتوانید ارسال نمایید. همچنین برای مشاهده ی مطالب پر محتوای دیگر میتوانید به بخش آموزش ساعدنیوز مراجعه نمایید. از همراهی شما بسیار سپاسگزارم .
خیار حیوان چیست؟
