به گزارش پایگاه خبری تحلیلی ساعد نیوز به نقل از دنیای اقتصاد، بررسی های آماری حاکی از آن است که «خط فقر مطلق» برای خانوار ۴نفره تهرانی، در سال۱۴۰۱ به میزان ۱۲میلیون تومان برآورد می شود. البته این رقم برای نواحی مختلف، متفاوت است؛ به نحوی که خط فقر در استان سیستان و بلوچستان، برای خانوار ۴نفره به میزان ۳میلیون و ۲۰۰هزار تومان در نظر گرفته شده است. تفاوت این ارقام به دلیل تفاوت هزینه ها نظیر مسکن و برخی خدمات بوده و آمار متوسط کشوری در سال۱۴۰۱ نیز رقمی معادل ۶میلیون و ۳۵۰هزار تومان گزارش شده است.
باید تاکید کرد این آمار برای «خط فقر مطلق» ارائه شده است؛ به این معنی که افراد با درآمد کمتر از این سطح، برای برآورد حداقل نیازها با مشکل روبه رو می شوند. آخرین برآوردها حاکی از آن است که حدود یک سوم از جمعیت کشور نیز در فقر مطلق قرار دارند. در سال های اخیر، برخی سیاست ها نظیر افزایش یارانه نقدی برای کاهش جمعیت فقیر در نظر گرفته شده است؛ اما بالا بودن سطح تورم و کاهش رشد اقتصادی در یک دهه اخیر، باعث افزایش جمعیت فقیر کشور شده است.
آمارها حاکی از آن است که خط فقر مطلق برای یک خانوار چهارنفره در سال 1401 به رقم 6 میلیون و 357 تومان رسیده است. این رقم برای همه کشور یکسان نیست، به نحوی که برای شهر تهران خط فقر خانوار 4 نفره 12 میلیون تومان در نظر گرفته شده است. کمترین میزان خط فقر نیز برای بخشی از استان سیستان و بلوچستان است که 3 میلیون و 200 هزار تومان محاسبه شده است. تفاوت میزان خط فقر، به دلیل بالا بودن هزینه های مسکن، حمل و نقل و سایر هزینه هاست. بررسی ها حاکی از آن است که در سال های اخیر حدود یک سوم جمعیت کشور زیر خط فقر قرار گرفته اند. همچنین خط فقر سرانه کشور در سال 1400 رقمی معادل با یک میلیون و 682هزار تومان محاسبه شده که این رقم برای سال 1401 با رشد بیش از 49درصدی به میزان دو میلیون و 345هزار تومان رسیده است. علت تفاوت خط فقر کلی کشور با شهر تهران، به دلیل وجود هزینه های بالای بخش مسکن است.
خطای فقر مطلق و سبد معیشتی
خط فقر از اصطلاحاتی است که در رسانه به وفور وجود دارد، اما ارائه تعریف دقیق می تواند ابهامات آن را برطرف کند. یکی از دلایل توجه به خط فقر، مساله تورم بالای کشور است که موجب شده خانوارهای ایرانی سال به سال قدرت خرید کمتری داشته باشند. خط فقر به صورت کلی به سطحی از درآمد گفته می شود که حداقل درآمد یک خانوار برای زندگی را شامل می شود. این میزان از درآمد با یافتن هزینه کل تمام منابع ضروری، که یک انسان بالغ به صورت متوسط به آن نیاز داشته و مصرف می کند، محاسبه می شود. درآمد پایین تری از خط فقر، فقر مطلق است. وضعیتی که در آن افراد از منابع ضروری برای ادامه زندگی به کلی محروم هستند.
این افراد در تداوم زندگی دچار مشکل می شوند و در تامین نیازهایی مانند خوراک، پوشاک و مسکن ناتوان اند. بنابراین خط فقر مطلق، حداقل درآمدی است که هر فرد برای زندگی روزانه نیاز دارد. در کنار این موضوع خط فقر نسبی نیز تعریف می شود. در خط فقر نسبی، میزان درآمد گروه فقیر نسبت به سایر گروه ها در نظر گرفته می شود و می تواند به عنوان معیاری، برای سنجش نابرابری جامعه در نظر گرفته شود. به عنوان مثال، نشریه اکونومیست در گزارشی عنوان کرده بود در سال 2000 حدود نیمی از جمعیت چین در فقر مطلق قرار داشتند. این رقم در سال های اخیر به رقم صفر رسیده است. سیاست های توسعه اقتصادی و افزایش رشد اقتصادی چین باعث شد جمعیت قابل توجهی از خط فقر مطلق خارج شوند.
خط فقر خانوار تهرانی؛ 12میلیون تومان
آخرین گزارش منتشرشده وزارت رفاه در سال 1399 در کشور برای یک خانوار چهارنفره عدد 3میلیون و 385 هزار تومان بوده است. بدیهی است با وجود بالا رفتن تورم در سال 1400 و 1401 خط فقر نیز بالاتر رفته باشد. مطابق گزارش ها، این رقم به طور متوسط برای خانوار 4نفره در سال 1401 در سطح 6میلیون و 360هزار تومان برآورد شده است. البته این رقم برای استان ها و شهرها متفاوت است. آخرین برآوردها نشان می دهد بیشترین خط فقر مطلق در سال جاری برای خانوار 4نفره در شهر تهران بوده که این مبلغ حدود 12میلیون تومان است. خط فقر سرانه در شهر تهران نیز 4میلیون و 500هزار تومان بوده است.
یکی از دلایل بالا بودن میزان خط فقر در تهران بالا بودن هزینه مسکن در این شهر است و به همین خاطر می توان گفت در شهرهای دیگر و در نقاط روستایی خط فقر پایین تر از عدد مذکور است. پایین ترین میزان خط فقر نیز در استان سیستان و بلوچستان برای خانوار 4نفره حدود 3میلیون و 200هزار تومان برآورد شده است. بنابراین خط فقر در سال 1401 در کل نواحی ایران عددی در بازه عددی 3میلیون و 200هزار تومان تا 12میلیون تومان است. بنابراین گفتن یک رقم برای خط فقر کل کشور کمی گمراه کننده است. برآوردها حاکی از این است که در سال 1401 حدود یک سوم از جمعیت کشور زیر خط فقر مطلق قرار داشته باشند. به بیان دیگر این افراد نیاز به سیاست های حمایتی دارند که از فقر مطلق رهایی پیدا کنند. افزایش رشد اقتصادی در سال های متوالی که منجر به رشد درآمد سرانه می شود و بهبود سیاست های حمایتی می تواند جمعیت قابل توجهی را از فقر مطلق رهایی یابد. اما سوالی که پیش می آید این است که چرا برخی آمار از خط فقر، بیش از حد منعکس شده است. از نگاه کارشناسان، برخی خطاها ممکن است باعث بیش نمایی خط فقر شود.
یکسان انگاشتن تمام شهرها
یکی از راه های محاسبه خط فقر استفاده از ضریب انگل است. در این روش برای محاسبه میزان خط، ابتدا تغییرات مخارج کل با توجه به تغییرات مخارج مواد غذایی سنجیده و سپس هزینه مواد غذایی در معکوس ضریبی تحت عنوان ضریب انگل، ضرب می شود و خط فقر به دست می آید. نکته قابل توجه در محاسبه آخر این است که ضریب انگل در همه نقاط کشور یکسان نیست. برای مثال این ضریب در شهر تهران 4/ 2 و در سیستان و بلوچستان حدود 2 است. بنابراین طبیعی است که خط فقر در سیستان و بلوچستان کمتر از شهر تهران باشد و نمی توان با یک عدد کلی، خط فقر در تمام کشور را تعیین کرد. یکی از دلایل به وجود آمدن چنین مساله ای را می توان چگونگی تعیین حداقل دستمزد جست و جو کرد. در شرایطی که حداقل دستمزد در تمام نقاط کشور یکسان تعیین می شود، خط فقر نیز با همان شیوه سنجیده می شود. این در حالی است که حداقل دستمزد در بسیاری از شهرها هزینه زندگی خانوارها را پوشش می دهد، در حالی که در کلان شهرها این چنین نیست.
معیار تعداد افراد خانوار است؟
آخرین ابهام مربوط به محاسبه خط فقر مربوط به بعد خانوار است. منظور از بعد یا حجم خانوار، تعداد افرادی است که با یکدیگر زندگی می کنند و طبیعتا هزینه هایی مانند هزینه مسکن برای آن ها مشترک است. به عبارت دیگر می توان گفت زمانی که تعداد افراد خانوار از یک نفر بیشتر می شود، بسیاری از هزینه ها در آن خانوار مانند هزینه مسکن کاهش پیدا می کند. بنابراین برای محاسبه هزینه های یک خانوار به جای تعداد خانوار، ضریب مشخصی وجود دارد. در واقع پس از محاسبه هزینه های زندگی یک فرد، این رقم به جای تعداد افراد خانوار در عدد مذکور ضرب می شود. این عدد برای خانوار دونفره 7/ 1، برای خانوار 3نفره 2/ 2 و برای خانوار 4نفره 2/ 3 است. محاسبه هزینه های زندگی بدون توجه به اعداد فوق باعث به وجود آمدن خطا و بیش نمایی می شود.
میزان کالری موردمحاسبه
یکی دیگر از مواردی که باعث اختلاف در محاسبه خط فقر می شود، میزان کالری موردبررسی برای هر فرد است. به عنوان مثال، امکان دارد این میزان براساس مقدار استاندارد زندگی هر فرد در نظر گرفته شود و یک تعریف حداکثری داشته باشد؛ اما سطح کالری ای که براساس آن فقر تعریف می شود، متفاوت از تعریف کالری استاندارد باشد. به عنوان مثال کالری موردنیاز بدن برای یک فرد بالغ حدود 2 تا 2هزار و 500 کالری در روز است. براساس استانداردهای بین المللی حدود 2100 کالری را برای محاسبه خط فقر در نظر می گیرند. اگر این میزان کالری را بیشتر در نظر بگیریم، رقم خط فقر تفاوت قابل ملاحظه ای خواهد داشت. از سوی دیگر می توان گفت در محاسبه خط فقر باید نوع سبد خانواری که این میزان کالری در روز را تامین می کند دقیق محاسبه کرد؛ چرا که ندارها نیز برای حفظ حیات حدود این 2هزار کالری را مصرف می کنند اما سبد خانوار آنها را اقلام ارزان تر و کم کیفیت تر تشکیل می دهند.
خط فقر ۱۸ میلیون شد؟
