ویتامین D چیست؟
ویتامین ها ریز مغذی هایی هستند که وجود مقادیر کافی از آن ها، برای عملکرد سالم بدن انسان ضروری است. ویتامین دی ویتامینی محلول در چربیست که نقش های بسیاری در بدن ایفا می کند. ویتامین دی در تنظیم رشد سلول ها، عملکرد سیستم عصبی، عضلانی و بهبود عملکرد سیستم ایمنی نقش دارد و در برابر التهاب و عفونت ها از بدن حمایت می کند. بسیاری از تحقیقات نشان داده اند که بین کمبود ویتامین دی و ابتلا به برخی سرطان ها، بیماری دیابت و بیماری های قلبی عروقی ارتباطی وجود دارد.
پایین بودن سطح ویتامین D در بدن، به عنوان کمبود ویتامین D شناخته می شود. برای اندازه گیری میزان ویتامین دی در خون و تعیین کافی بودن یا نبودن آن، سطح سرمی این ویتامین که به شکل 25-هیدروکسی-ویتامین دی (کلسی دیول) است، مورد بررسی قرار می گیرد. سطح زیر 25 نانومول در لیتر به عنوان کمبود ویتامین دی در نظر گرفته شده و سطح ویتامین دی بین 25 تا 50 نانومول در لیتر به معنای ناکافی بودن این ویتامین در بدن است. شواهدی وجود دارد که نشان می دهند بالاتر بودن سطح ویتامین D از 50 نانومول در لیتر، برای سلامت استخوان ها، عضلات، سیستم ایمنی بدن و ترشح انسولین بسیار مفید است.
قرار گرفتن کافی در معرض نور خورشید و استفاده از لبنیات غنی شده با ویتامین D می تواند به میزان قابل توجهی شیوع کمبود ویتامین D را کاهش دهد. با این حال، کمبود ویتامین D هنوز هم یک مشکل شایع در بسیاری از جمعیت ها، به ویژه در کودکان کم سن، زنان و افرادی که به دلایل جسمی به مدت کافی در معرض نور خورشید قرار نمی گیرند می باشند.
داشتن تغذیه مناسب کار بسیار پیچیده ای است و برای بهره بردن از منافع آن به طور مطلوب، به یک تعادل همه جانبه نیاز است. اگرچه بدن ما می تواند کمبودهای خفیف و در بعضی مواقع حتی کمبودهای شدیدتر را جبران کند اما فقط تا حدی در این امر موفق است و همیشه نمی تواند این مشکلات را برطرف کند، این مساله به ویژه در بچه های در حال رشد نمود بیشتری دارد. بنابراین این مساله ضروری است که تمامی نیازهای بدن از جمله نیاز به انواع ویتامین ها و از همه مهم تر ویتامین دی به خوبی برطرف شود.
علائم کمبود ویتامین D در کودکان
باید بدانید که این ویتامین D است که باعث می شود فرزند دلبند شما بتواند بدون مشکل و با قدرت و انرژی به خوبی بازی کند. استخوان های ما برای استحکام، دوام و تحمل وزن بدن به دو ماده معدنی کلسیم و فسفر نیاز دارند و در این میان این ویتامین دی است که باعث می شود تا استخوان ها از هیچ یک از این دو ماده مهم محروم نشوند. برخورداری از سطوح کافی از ویتامین D همچنین باعث می شود که پوشش روده ای کلسیم مواد غذایی را جذب کرده، آن کلسیم را در خون پردازش کند و در استخوان ها رسوب دهد. از سوی دیگر، وجود کلسیم برای عملکرد هر سلول از بدن ما ضروری است. این ماده معدنی مسئول باز کردن دریچه های سلول ها برای دریافت مولکول ها جهت تولید انرژی و همچنین شروع هر انقباض فیبر عضلانی است که در نهایت به عضلات شما نیرو و قدرت می دهد.اطلاع از این روند به ما کمک می کند تا درک کنیم چرا بهره مندی از سطوح مناسب ویتامین دی برای بچه ها مهم است و کمبود این ویتامین چگونه بر آن ها تأثیر می گذارد. علائم متفاوت و بسیاری برای تشخیص کمبود ویتامین دی در کودکان وجود دارد.
بررسی ها و آزمایشات
در صورت وجود یک یا چند عامل خطر برای ویتامین دی پایین و یا وجود علائم و نشانه های کمبود ویتامین دی در کودکان، توصیه می شود که بررسی های زیر انجام شوند:
- سطح ویتامین D سرمی (کلسی دیول)
- سنجش سطح کلسیم، فسفر و آلکالن فسفاتاز سرم.
- اندازه گیری هورمون پاراتیروئید (PTH)
- سنجش میزان کراتینین ادرار
- عکس برداری اشعه ایکس از مچ دست، مچ پا و همچنین عکس برداری بالینی.
علائم بالینی
به جز انجام آزمایشات، نشانه هایی نیز وجود دارند که به کمک آن ها می توان به کمبود ویتامین D شک کرد. به عنوان پدر و مادر یک کوچولوی دوست داشتنی لازم است تا با علائم کمبود ویتامین D در کودکان به خوبی آشنا شده و در صورت مشاهده هر یک از آن ها، برای بررسی بیشتر اقدام کنید. علائم کمبود ویتامین D در کودکان در هر سنی متفاوت هستند:
علائم کمبود ویتامین D در نوزادان و شیرخواران
- رشد کم و تأخیر در رشد: علی رغم اینکه هیچ مشکلی در سلامتی فرزندتان تشخیص داده نشده است و با وجود مصرف خوب و کافی شیر، دلبند کوچکتان از نظر قد، وزن و سایر نقاط عطفی رشد نمی کند.
- تحریک پذیری، بی حالی: فرزندتان در حد معمول بازیگوش و حواس جمع نیست و بیشتر اوقات بدون هیچ دلیل مشخصی به صورت غیرمعمول بدخلق، بی قرار و تحریک پذیر است.
- تشنج: یکی از دلایل بروز تشنج در نوزادان، کمبود ویتامین D است که برای جلوگیری از بروز عوارض جدی و جبران ناپذیر، نیاز به رسیدگی فوری پزشکی دارد.
- تتاني: اين حالت که در طی آن بچه دچار حملات آپنه (دوره های توقف و قطع تنفس ناگهانی و غیرارادی)، خس خس سینه، ضعف عضلانی و تشنج می شود، ناشی از هيپوکلسمی يعني سطح پايين كلسيم در خون است. دلایل زیادی برای کمبود کلسیم وجود دارد مانند دریافت کم این ماده معدنی از طریق رژیم غذایی، جذب نامناسب، کمبود ویتامین D، ترشح غیرطبیعی هورمون پاراتیروئید، عملکرد غیرطبیعی کلیه و غیره.
- کاردیومیوپاتی: به معنای ضعیف شدن عضلات قلب و در نتیجه اختلال در خونرسانی به اندام های مختلف بدن است. علت بروز این مشکل این است که همانطور که کمبود ویتامین D روی تمام عضلات بدن تأثیر می گذارد، عضلات قلب نیز تحت تاثیر قرار گرفته و ضعیف می شوند.
علائم کمبود ویتامین D در کودکان
- درد و احساس ناراحتی: این بچه ها از درد مکرر در دست ها، پاها و بخش های مختلف بدن که با مراحل رشد جسمی آن ها متناسب نیست، شکایت خواهند کرد.
- ضعف عضلانی: ضعف عضلانی باعث تأخیر در راه رفتن، دشواری در بالا رفتن از پله ها و غیره خواهد شد.
- راشیتیسم یا نرمی استخوان: این مشکل با علائمی همچون صدای تق تق زانوها، تغییر شکل تدریجی پاها به حالت خم شده، راه رفتن اردک وار و کج و معوج، تغییر شکل غیرطبیعی زانوها و فاصله گرفتن آن ها از هم، تورم مچ دست و اتصالات کاستوکندر (در قفسه سینه)، درد استخوانی طولانی مدت (با مدت زمان بیش از 3 ماه) همراه است که از دیگر علائم کمبود ویتامین D در کودکان محسوب می شود.
- رشد ضعیف: رشد ضعیف و نامناسب علی رغم داشتن رژیم غذایی سالم، سبک زندگی فعال و عدم ابتلا به بیماری ها و مشکلات پزشکی، می تواند علائم کمبود ویتامین D در کودکان باشد.
- شکستگی های آسان: شکستگی های آسان استخوان ها ناشی از جراحات جزئی می تواند نشان دهنده جذب نشدن مناسب کلسیم و عدم استحکام استخوان ها به دلیل کمبود ویتامین D باشد.
- عفونت های مکرر دستگاه تنفسی تحتانی: ویتامین D نقش مهمی در عملکردهای ریوی و ایجاد ایمنی دارد و بروز عفونت های مکرر در ریه ها می تواند علائم کمبود ویتامین D در کودکان باشد.
- تاخیر در بسته شدن فونتانل قدامی: فونتانل یا ملاج قدامی، دهانه ای به شکل الماس در قسمت جلوی سر بچه ها است. فونتانل در واقع شکافی بین درزهای استخوان های جمجمه است که به تدریج و تا سن 18 تا 24 ماهگی بسته می شود. در صورت کمبود ویتامین دی، به دلیل اختلال در عملکرد استخوان ها، این امر به تأخیر می افتد.
- تأخیر در دندان سازی: مانند تأخیر در سایر مراحل مهم، تاخیر در دندان سازی یا رویش دندان ها از دیگر علائم کمبود ویتامین D در کودکان است، زیرا سطح کلسیم در بدن کافی نیست.
- مشخصات استخوان یا اشعه ایکس غیرطبیعی: اشعه ایکس مچ دست یا مچ پا یا قفسه سینه در این بچه ها، تورم استخوان ها و خم شدن غیرطبیعی استخوان های بلند را به دلیل کم بودن سطح کلسیم نشان می دهد.
- آزمایش خون غیرطبیعی: سطح پایین کلسیم یا فسفات در پلاسما و افزایش قلیایی فسفاتاز همگی علائمی دال بر کمبود ویتامین دی هستند.
چه کودکانی بیشتر در معرض خطر کمبود ویتامین دی هستند؟
- کودکانی که پوست بسیار تیره دارند. رنگ تیره پوست آنها (ملانین) به عنوان یک ضد آفتاب طبیعی عمل می کند. این زمان مورد نیاز قرارگرفتن در معرض آفتاب را برای ساخت طبیعی ویتامین D افزایش می دهد.
- کودکانی که پوست آنها به ندرت در معرض آفتاب قرار می گیرد. به عنوان مثال کودکانی که بیشتر مواقع در خانه هستند و یا از لباس هایی استفاده می کنند که تمام بدن آنها را پوشش می دهد.
- نوزادانی که نارس متولد شده اند.
- شیرخوارانی که مبتلا به یک یا چند مورد از موارد بالا هستند. شیر مادر بهترین نوع تغذیه برای نوزادان است، اما حاوی ویتامین دی چندانی نیست. کودک اولین ذخیره ویتامین دی خودرا از مادر دریافت می کند. اگر مادر کمبود ویتامین D و یا پوست تیره ای داشته باشد، شیرخوار هم در معرض کمبود ویتامین دی قرار خواهد گرفت.
- کودکانی که مبتلا به بیماری هایی هستند که بر جذب و کنترل ویتامین D تأثیر می گذارد. از جمله این بیماری ها می توان به بیماری کبد، بیماری های کلیوی ، اختلال در جذب مواد غذایی (به عنوان مثال فیبروز کیستیک، بیماری سلیاک، بیماری التهابی روده) و برخی از داروها (مانند برخی از داروهای صرع) اشاره کرد.
درمان کمبود ویتامین دی
قرص های ویتامین دی در دوز های کم (که معمولا به صورت روزانه مصرف می شوند) و دوز های بالا ( که به صورت ماهانه مصرف می شوند، در بازار موجودند. اگر فرزندتان قبلا از قرص های ویتامین D استفاده کرده است، حتما با متخصص اطفال در میان بگذارید. چرا که مصرف بیش از حد ویتامین دی هم مشکلاتی را برای فرزند شما ایجاد خواهد کرد. بعضی از این قرص ها بسیار قوی هستند. پس همیشه قرصی که فرزندتان مصرف کرده را به پزشک معالج او نشان دهید.
کمبود ویتامین دی یک مشکل دراز مدت است. پس از درمان کمبود ویتامین D، باید سطح نرمال ویتامین در بدن حفظ شود. اگر فرزند شما با مشکل کمبود ویتامین دی مواجه است، ممکن است نیاز به مکمل های مادام العمر نیز داشته باشد. همچنین، اطمینان حاصل کنید که فرزند شما زمان کافی را در بیرون از خانه و در زیر نور آفتاب سپری می کند.
کودکانی که کمبود ویتامین D دارند. باید به میزان کافی در رژیم روزانه خود کلسیم نیز دریافت کنند. در غذای روزانه فرزندتان دو تا سه وعده لبنیات بگنجانید. (منظور از هر وعده لبنیات، یک لیوان شیر، یک کاسه ماست و یا یک برش پنیر و دیگر لبنیات می باشد.) اگر فرزندتان به فرآورده های لبنی آلرژی دارد. جهت آگاهی از غذاهای جایگزین موجود با متخصص کودکان مشورت نمایید.
جبران کمبود ویتامین دی با قرار گرفتن در معرض آفتاب
- افرادی که پوست روشن دارند.کمبود این ویتامین در بیشتر افراد با قرار گرفتن در معرض آفتاب جبران می شود. افرادی که پوست روشن دارند ویتامین D لازم برای بدنشان را، در حین انجام فعالیت های روزانه خارج از منزل، از تابش مستقیم نور خورشید دریافت می کنند. البته توجه داشته باشید، کودکانی که پوست روشن دارند باید همیشه از کرم ضد آفتاب مناسب استفاده کنند تا به بیماریهای پوستی و سرطان پوست مبتلا نشوند.
- افرادی که پوست تیره دارند.افرادی که پوست تیره دارند، باید زمان بیشتری را در زیر نور سپری کنند. تا ویتامین D مورد نیاز بدنشان را جذب کنند. این زمان طولانی تر در بعضی موارد به شش برابر افرادی که پوست روشن دارند هم می رسد. اگر چه رنگدانه های موجود در پوست این افراد آنها در برابر سرطان پوست محافظت می کند، اما با این وجود باید مراقب آفتاب سوختگی احتمالی باشند. کودکانی که پوست تیره دارند معمولاً در پاییز، بهار یا زمستان نیاز به ضد آفتاب ندارند. با این حال، به همراه داشتن کلاه و عینک آفتابی خالی از لطف نیست.
اطلاع از میزان اشعه ماوراء بنفش موجود در نور خورشید
به منظور آگاهی از سطح اشعه ماوراء بنفش خورشد در هر روز می توانید به سایت های هواشناسی مراجعه کنید و یا از اپلیکیشن رایگان SunSmart استفاده کنید. در ماه های گرم، وقتی شاخص UV از ۳ بیشتر است، قرار گرفتن در معرض آفتاب برای حفظ سطح نرمال ویتامین D کافی است.
به هنگام صبح و نزدیک عصر که شاخص UV از ۳ کمتر است می توانید بدون هیچ خطری از تابش آفتاب استفاده کنید. (مگر در ارتفاعات و مکان های پوشیده شده از برف که نور خورشید را انعکاس می دهند). در روزهایی که شاخص UV از ۳ کمتر است بهتر است کودکان با لباس کمتر مدتی را در معرض تابش آفتاب سپری کنند.
نکات مهم درباره ویتامین دی
- این ویتامین نقش بسزایی در سلامتی استخوان ها و ماهیچه ها ایفا می کند.
- بیشترین میزان ویتامین D هنگام قرار گرفتن در معرض آفتاب در پوست ساخته می شود.
- دریافت این ویتامین مواد غذایی کار دشواری است.
- کودکانی که پوست بسیار تیره دارند، در معرض کمبود ویتامین دی قرار دارند.
- کودکانی که پوست آنها به ندرت در معرض آفتاب قرار دارد در معرض خطر کمبود ویتامین D قرار دارند.
- کودکانی که بیماری های خاص دارند، در معرض خطر کمبود ویتامین D قرار دارند.
- کودکانی که کمبود ویتامین D دارند، باید از مکمل های ویتامین دی استفاده کنند.
- کودکانی که کمبود ویتامین D دارند، باید به اندازه کافی زیر تابش نور آفتاب قرار بگیرند.
- کودکانی که کمبود ویتامین D دارند، باید حتما از غذا های کلسیم دار در رژیم غدایی شان استفاده کنند.
- ویتامین D بیش از حد هم می تواند مشکلاتی ایجاد کند.
چه زمانی به متخصص اطفال مراجعه کنید؟
- اگر فرزند شما علائم کمبود ویتامین D یا کمبود کلسیم دارد، حتما به متخصص اطفال مراجعه کنید.
- سه ماه بعد از شروع درمان، به منظور کنترل سطح ویتامین D می بایست آزمایش خون تکرار شود.
- در صورت بروز تشنج کمتر از پنج دقیقه، بعد از پایان تشنج به نزدیکترین اورژانس اطفال مراجعه فرمایید.
- اگر تشنج کودک بیش از پنج دقیقه طول کشیده است، حتما با اورژانس تماس بگیرید.
تعریق شبانه کودکان
