مسجدالنبی. [ م َ ج ِ دُن ْ ن َ بی ی ] ( اِخ ) مسجد رسول اﷲ. مسجد نبوی. مسجد مدینه. مسجدی است در وسط مدینه ، که پیامبر اسلام ( ص ) آن را بساخت ، سپس در طول تاریخ بارهاتجدید بنا شد و توسعه یافت ، مرقد مطهر پیغمبر در آنجا قرار دارد و نیز منبر و محراب و روضه شریفه که در آنجا نماز می گزارد در همین مسجد است. این مسجد را چهار مناره و چندین در است. ( از الموسوعةالعربیة ).
ناصرخسرو در قرن پنجم هجری این مسجد را چنین توصیف کرده است : مسجد رسول اﷲ هم چندان است که مسجدالحرام و حظیره رسول ( ص )در پهلوی منبر مسجد است ، چون رو به قبله نمایند جانب چپ ، چنانکه چون خطیب از منبر ذکر پیغمبر کند و صلوات دهد روی به جانب راست کند و اشاره به مقبره کند، و آن خانه ای مخمس است و دیوارها از میان ستونهای مسجد برآورده است و پنج ستون در گرفته است و بر سر این خانه همچو حظیره کرده به دارافزین ، تا کسی بدانجا نرود و دام در گشادگی آن کشیده تا مرغ بدانجا نرود. و میان مقبره و منبر هم حظیره ای است از سنگهای رخام کرده چون پیشگاهی و آن را روضه گویند، و گویند آن بستانی از بستانهای بهشت است ، و شیعه گویند آنجا قبر فاطمه زهرا است علیهاالسلام. و مسجد را دری است و از شهر بیرون سوی جنوب صحرایی است و گورستانی است و قبر حمزةبن عبدالمطلب ( رض ) آنجا است و آن موضع را قبورالشهداء گویند... انتهی. مساحت مسجد نبوی که توسط پیامبر اسلام ( ص ) و صحابه رسول اکرم ساخته شده 24/5 متر مربع بوده است که با تغییرات و توسعه هایی که در طی قرون در آن بعمل آمد، تا سال 1370 هَ.ق. به 10303 متر مربع رسیده بود. در فاصله سالهای 1370 تا 1375 هَ.ق. دولت عربستان با هزینه ای در حدود 55 میلیون ریال سعودی به اصلاحاتی اساسی و توسعه ای جدید در حرم شریف دست زد که در نتیجه مساحت کل مسجد به 16326 متر مربع بالغ گشت.
تاریخچه مسجد النبی
به لحاظ تاریخی، مسجدالنبی دومین مسجد پس از مسجد قبا است که در اسلام ساخته شد. زمانی که پیامبر اکرم(ص)وارد یثرب شد، بسیاری از مردم مدینه علاقه داشتند که او میهمان آنان باشد. پیامبر(ص) شتر خود را رها کرد و قرار را بر این نهاد که هر جا شتر از حرکت باز ایستاد، همانجا محل سکونت ایشان باشد. شتر در محل فعلی مسجد زانو زد و مسجد و خانه پیامبر را همانجا ساختند. پیش از ساخته شدن خانه و مسجد، پیامبر در خانه ابوایوب انصاری سکونت گزید که نزدیک ترین خانه به آن محل بود.
در ساخت مسجد، پیامبر(ص) و مسلمانان، همگی، شرکت داشتند. نقل شده که نخستین بنای مسجد متشکل از دیوارهایی از جنس خشت و گل و سقفی از شاخه های درخت خرما بود که بر ستون هایی از خشت و گل استوار بود و مساحتی حدود ۱۰۵۰ متر مربع را شامل می شد. این مسجد در سالها و قرون بعدی توسعه یافت. با ساخته شدن مسجد، بسیاری از مسلمانان در پیرامون آن خانه ساختند و بدین سان، مسجدالنبی در توسعه شهر مدینه، محوریت یافت.
بخشی از مسجد با شاخه درخت نخل مسقف شده بود و هنگام بارندگی، آب از سقف به درون مسجد نفوذ می کرد و کف مسجد از خاک بود. بنای اغازین مسجد سه در داشته که یک در در دیوار جنوبی، دری در دیوار شمالی و دری در دیوار غربی. تغییر قبله از بیت المقدس به مکه در سال دوم هجری موجب تغییراتی در مسجد شد و بخش مسقف مسجد به جنوب مسجد انتقال یافت و صفّه که پیش از آن، در قسمت جنوبی مسجد بود، به قسمت شمالی مسجد منتقل گشت. با این تغییر، در دیوار جنوبی که اینک رو به قبله قرار داشت، مسدود شد. در سال هفتم هجری، گسترش اسلام و افزایش شمار مسلمانان، ضرورت توسعه مساحت مسجد را ایجاب کرد و مساحت آن به ۲۴۷۵ متر مربع رسید و شکل مسجد به صورت مربع درآمد.
امروزه در دوره آل سعود آخرین مرحله توسعه مسجد را ملک فهد بن عبد العزیز سال ۱۴۰۵ق./ ۱۹۸۴م. آغاز کرد. کار عمران به طور رسمی از محرم سال ۱۴۰۶ آغاز شد. کارهای زیرسازی آن در سال ۱۴۱۰ پایان پذیرفت و پس از آن برای معماری خود مسجد دست به کار شدند. تا پیش از این توسعه، مساحت مسجد ۱۶۳۲۷ متر بود و در توسعه جدید بنا به ۸۲۰۰۰ متر مربع رسید که جای ۱۳۷۰۰۰ نمازگزار را داشت. افزون بر مساحت کف مسجد، پشت بام نیز برای نماز آماده گردید، به طوری که در آنجا نیز ۹۰۰۰۰ نفر میتوانستند اقامه نماز کنند و به این ترتیب تعداد گنجایش نمازگزار در مسجد در طبقه پایین و بالا به ۲۵۷۰۰۰ نفر رسید. افزون بر پله های سنگی، چندین مورد پله برقی ساخته شد که میتوان به راحتی توسط آنها به پشت بام مسجد رفت.
در توسعه ملک فهد، زمینهای آزاد اطراف مسجد به ۲۳۵۰۰۰ هزار متر مربع رسید و درآن، مکانهای متعددی برای وضو ساخته شد و نورافکنهای فراوانی برای تأمین روشنایی آن بر فراز ستونهای سنگی نصب گردید. به علاوه، در دو صحن پیشین مسجد نیز، چترهای خودکاری گذاشته شد که برای جلوگیری از آفتاب، باز و بسته می شود. افزون بر منارههای پیشین، در توسعه جدید، شش مناره بر مسجد افزوده شد که ارتفاع هر یک از آنها تا ۱۰۴ متر می رسد. بدین ترتیب مسجد در حال حاضر ده مناره دارد.
ویژگی های مسجد النبی
این مسجد در سال های اول هجری و زمانی که پیامبر تازه به شهر مدینه وارد شده بود ساخته شد . در ساخت این مسجد مهاجرین و انصار نیز پیامبر را یاری کردند . مسجد دارای ستون هایی است که از لحاظ مذهبی و تاریخی بسیار مهم هستند .
- ستون توبه : می گویند به جا آوردن نماز توبه در کنار این ستون فضیلت دارد .
- ستون وفود : پیامبر روزانه با سران قبایل جلساتی می گذاشت و صحبت میکرد. این جلسات در کنار این ستون صورت می گرفته اند و به همین دلیل نامش وفود است .
- ستون تهجد: روایات میگویند که به هنگام شب و زمانی که مردم مسجد را ترک می گفتند پیامبر در کنار این ستون بر روی حصیری نماز شب می خواند و به تهجد می پرداخت . ( به جای این ستون قبلا یک محراب به همین نام قرار داشته است)
- ستون مهاجرین : گفته می شود مهاجرین به مدینه در کنار این ستون نماز می خواندند .
- ستون های دیگری نیز وجود دارد که بسیار زیبا در زیر سقف بلند این مسجد قرار گرفته اند .
- در ها : باب السلام یکی از در های قدیمی است که در قسمت شرقی ساخته شده و از زمان ساخت مسجد هنوز پا برجاست . در مروان بر دیوار باختری ، که به باب الاسلام مشهور است . در عاتکه بر دیوار خاوری که آن را باب الرحمه می نامند . در جبرئیل در دیوار شرقی مسجد . در نسا که در قسمت شمالی دیوار خاوری واقع شده است و دو در دیگر در دیواره ی شمالی قرار دارند که آن ها را سویه شامی مسجد نامیده اند .زمانی که قبله از بیت المقدس به سوی خانه ی خدا ، کعبه تغییر کرد پیامبر در های جنوبی را مسدود کرد و در های جدیدی را ساخت .
مکان های مهم مسجد النبی
- باغ های بهشت : در قلب مسجد مکانی وجد دارد که به آن باغ های بهشت می گویند که از آرامگاه پیامبر تا منبر ادامه دارد . برای دیدن این مکان همیشه نمی توان اقدام کرد مخصوصا زمان حج و این مکان فقط گنجایش چند صد نفر را دارد . در روایات آمده این قسمت از مسجد بهشتی می باشد . پیامبر فرموده اند : فاصله ی میان خانه ی من تا منبر یکی از باغ های بهشت است و منبر مخزن آب برای باغ .
- الروضه : این قسمت از مسجد بسیار متفاوت است چون که فرشی که سراسر الروضه را فراگرفته سبز رنگ است ولی قسمت های دیگر مسجد فرش هایی به رنگ قرمز دارد . پیامبر به همراه چند تن دیگر در این مکان ملاقات می کردند .
- محراب : دو محراب در مسجد وجود دارد ، اولی به دست پیامبر ساخته شد و دومی را دوره ی دوم خلافت راشدین ساخته شد . دومین محراب از محراب اول بزرگتر ساخته شده است ولی از همان الگو های معماری پیروی میکند .
- منبر : منبر اصلی که پیامبر از آن استفاده می کرد بعد ها خود او آن را عوض کرد و برای ساختش از چوب درخت گز استفاده کرد . بعد ها این منبر در طول تاریخ چندین بار عوض شد
- مناره ها : اولین مناره ها که در زمان پیامبر ساخته شدند 4 عدد بودند و ارتفاعی برابر با 7.9 متر داشتند . بعد ها مناره های بیشتری برای این مسجد ساخته شد .
مرقد مطهر رسول خدا صلی الله علیه و آله
يكى از بهترين نقاط مسجد، مدفن رسول خدا صلی الله علیه و آله است؛ پيامبرى كه محبوب خدا و خلق بوده و ميراث گرانبهاى اسلام، حاصل تلاش بيست و سه ساله اوست. در كناره شرقى مسجد، حجره هايى براى زندگى همسران رسول خدا صلی الله علیه و آله ساخته شد كه تا قريب نود سال پس از رحلت آن حضرت نيز سرپا بود.
ابتدا حجره اى براى سوده، پس از آن عايشه و در امتداد آن، حجره اى براى حضرت فاطمه سلام الله علیها ساخته شد. مورخان نوشته اند كه رسول خدا صلی الله علیه و آله در حجره اى كه وفات يافت، مدفون شد. طبق آنچه اهل سنت روايت كرده اند رسول خدا صلی الله علیه و آله در حجره عايشه بوده است.احتمال ديگر نيز آن است كه حجره اى در ميان حجره عايشه و حجره حضرت فاطمه سلام الله علیها بوده كه آن حضرت براى استراحت در آنجا بسر مى برده و اختصاص به هيچ يك از همسرانش نداشته است. رسول خدا صلی الله علیه و آله در آنجا بسترى بود و در همان جا وفات يافت. پس از رسول خدا صلی الله علیه و آله اين حجره دو نيمه شد، نيمى دربرگيرنده قبر رسول خدا صلی الله علیه و آله و نيمى ديگر در اختيار عايشه بوده است.
مرقد رسول خدا در زمان خليفه دوم در اتاق كوچكى قرار داشت و تا زمان توسعه مسجد در عهد وليد، به همان شكل باقى بود. در آن زمان كه قسمت شرقى مسجد توسعه يافت، مرقد مطهر در مسجد قرار گرفت و گرد آن يك پنج ضلعى كشيده شد.اكنون محدوده حجره طاهره كه مرقد نيز در داخل آن قرار دارد، ۲۴۰ متر (۱۶ متر طول و ۱۵ متر عرض) مساحت دارد كه ضريحى مطلاّ در اطراف آن كشيده شده است.
در چهارگوشه حجره طاهره چهار ستون مستحكم بنا شده كه گنبد سبزى بر روى آن قرار دارد. اين حجره داراى چند در است: درِ حجره فاطمه سلام الله علیها كه نشانه محل حجره آن حضرت سلام الله عليها است، درِ تهجّد در شمال حجره درِ وفود يا باب الرحمه در جهت غرب و درِ توبه يا باب الرسول در جهت جنوب. (قبله)در حجره طاهره، محلى به عنوان قبر فاطمه سلام الله علیها مشخص شده است. اين قبر بر اساس روايات و اقوالى است كه مدفن آن بانوى گرامى را در خانه خود مى داند. محل قبر با بقعه كوچكى مشخص شده و در داخل ضريح جاى گرفته است. در قسمت جنوبى اين بقعه محراب فاطمه سلام الله علیها قرار دارد.
مسجد الحرام کجاست؟
