مسجدالحرام. [ م َ ج ِ دُل ْ ح َ ] ( اِخ ) ( الَ... ) کعبه. ( اقرب الموارد ). مسجدی که محیط بر کعبه است. مسجدی است که در مکه در گرداگرد کعبه واقع شده. مردم در اطراف کعبه ، خانه بنا می کردند تا اینکه به نزدیکی آن رسیدند و جای آن تنگ شد، عمر گفت ای مردم کعبه خانه خدا است خانه باید حیاطی داشته باشد، شما بکلی همه جا را گرفتید. در این هنگام مردم از این کار دست برداشتند، پس کسانی که مایل بودند قیمت گرفتند و آنان که راضی نبودند نفروختندو برای زمین ایشان قیمتی تعیین شد که بعدها بگیرند.دیوار مسجد را کمتر از یک قامت قرار دادند و چراغهارا روی آن می گذاردند. بعدها عثمان خانه های دیگری به قیمت گران خرید و هر کس راضی نبود خانه اش را بفروشدامر داد که آن را خراب کنند. مردم بنای داد و فریادگذاشتند، گفت حلم و ملایمت شما را به این کار وا می دارد و آنگاه دستور داد که اینان را به زندان ببرند. در این حال عبداﷲبن خالدبن سید آنان را از زندان رهایی داد. گویند عثمان اول کسی است که در وقت تجدید بنای مسجد رواقها قایل شد.
موقعیت جغرافیایی مسجد الحرام
مسجدالحرام، در شهر مکه عربستان سعودی میان کوه های ابوقبیس، اجیاد، هندی و عمر واقع است.حدود کنونی مسجدالحرام: از شرق به کوه ابوقبیس، از غرب به کوه عمر و خیابان شبیکه، از شمال به خیابان شامیه و کوه هندی و از جنوب به خیابان اجیاد و مسفله محدود می شود.حدود حرم تا مسجدالحرام در نقاط مختلف، متفاوت است: از تنعیم تا مسجدالحرام ۶۱۵۰ متر، از جِعرانه تا مسجد ۱۸۰۰۰ متر، از مسیر طائف در نقطه هُدی تا مسجدالحرام ۱۵۵۰۰ متر، از مسیر لیث تا مسجد ۱۷۰۰۰ متر و از راه جده تا مسجدالحرام ۱۱۰۰۰ متر فاصله است.
درباره مسجد الحرام
مسجدالحرام یا مسجد اعظم، بزرگ ترین مسجد جهان اسلام و قبله گاه مسلمانان است. مسجدالحرام در شهر مکه در کشور عربستان سعودی قرار دارد. بنابر آموزه های اسلام هر انسان و موجود زنده ای که وارد آن شود ایمن است و نباید به او آسیب رسانده شود.در صدر اسلام، مسجدالحرام بسیار کوچک بود. نخستین بار، عمر بن خطاب دستور داد خانه هایی بخرند و بر مساحت مسجد بیفزایند. تا آن زمان، به دور مسجد دیوار نبود. عمر دستور داد دور مسجد دیواری نیز بکشند. عثمان برای مسجد رواق ساخت و بدین گونه قسمت هایی از مسجد سر پوشیده شد. پس از آن ولید مسجد را به زیبایی بازسازی کرد و ناودان کعبه را با طلا ساخت. از آن زمان تاکنون بارها مسجدالحرام گسترش یافته است.مسجد الحرام بزرگ ترین مسجد جهان اسلام و قبله گاه مسلمانان است
چرا به خانه خدا «مسجد الحرام» میگویند؟
از امام صادق(علیه السلام) سؤال شد كه چرا كعبه را «بیت الله الحرام» نامیدهاند؟ حضرت در جواب فرمودند: (لانّه حُرِّمَ عَلی المشركینَ اَن یدْخلوه)؛ چون بر مشركان حرام است كه وارد آن شوند.
در واقع، كلام حضرت اشاره به آیه (یـأَیهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا إِنَّمَا الْمُشْرِكُونَ نَجَسٌ فَلاَیقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ بَعْدَ عَامِهِمْ هَـذَا) ؛ ای كسانی كه ایمان آوردهاید! مشركان ناپاكند، پس نباید بعد از امسال نزدیك مسجدالحرام شوند.
قدمت بنای مسجد الحرام
در صدر اسلام، مسجدالحرام بسیار کوچک بود. نخستین بار، عمر بن خطاب دستور داد خانه هایی بخرند و بر مساحت مسجد بیفزایند. تا آن زمان، به دور مسجد دیوار نبود. عمر دستور داد دور مسجد دیواری نیز بکشند. عثمان برای مسجد رواق ساخت و بدین گونه قسمت هایی از مسجد سر پوشیده شد. پس از آن ولید مسجد را به زیبایی بازسازی کرد و ناودان کعبه را با طلا ساخت. از آن زمان تاکنون بارها مسجدالحرام گسترش یافته است.
نامگذاری مسجد الحرام
به کعبه، خانه خدا، بیت الله الحرام، بیت المعمور ، بیت العتیق و بیت الحرام نیز می گویند. دلیل نام گذاری کعبه به بیت الحرام این است که خداوند ورود مشرکان را به این مکان مقدس حرام و ممنوع فرموده است. بیت الله الحرام در شهر مکه قرار دارد و در تاریخ، مورد احترام همگان بوده است. بنابر آیاتی از قرآن، خانه کعبه نخستین و مقدس ترین بنا و اولین مسجدی است که بر روی زمین ساخته شده است.
مسجد الحرام در دوران ابراهیم
در احادیث آمده است که در آغاز آفرینش سراسر زمین را آب فرا گرفته بود و نخستین خشکی که آفریده شد زمین زیر کعبه بود که خشکی های دیگر از آن گسترده گشت. بر اساس روایات اسلامی، کعبه را ابتدا آدم ساخت و سپس ابراهیم به کمک پسرش اسماعیل تعمیر و بازسازی کرد. کعبه در زمان محمد و قبل از بعثت، به دست قریش و با همکاری محمد، بر اساس بنای اولیه ابراهیم، دوباره بازسازی شد.
مسجد الحرام در دوران عبدالمطلب
خداوند کعبه و اطراف آن را «حرم» قرار داده است؛ یعنی مقدس شمرده و ارتکاب گناه و قتل و شکار و تجاوز به جان و مال مردم و جنگ و دزدی و راهزنی و… را در آن جایز ندانسته است. وقتی مجرمی به آنجا پناه ببرد کسی حق مؤاخذه او را ندارد. واقعه مهمی که در دوران عبدالمطلب، سرپرست و تولیت کعبه، رخ داد؛ نجات معجزه آسای آن از ویرانی به دست سپاه ابرهه و اصحاب فیل بود. مقارن با ظهور اسلام، صدها بت فلزی و چوبی و سفالی در شکل های گوناگون در داخل و بیرون و بر روی دیوارها و سقف کعبه بود، اما در روز فتح مکه که در رمضان سال هشتم هجری رخ داد، محمد وارد کعبه شد و همه بت ها را نابود کرد.
حدود مسجد الحرام از قدیم تا کنون چگونه بوده است؟
حضرت ابراهيم عليه السلام حدود مسجد الحرام را تعيين كرد ، ولى اين حدود توسط اعراب جاهليت فراموش شد و مكّيان به تدريج در حرم و درون مسجد به خانه سازى پرداختند . با قدرت گرفتن اسلام و افزايش جمعيت مسلمانان ، توسعه مسجد و بازگرداندن به حدود اوّليه آن ضرورى نمود . از اين رو عمر در سال ۱۷ هجرى و عثمان در سال ۲۶ هجرى نخستين توسعه ها را انجام دادند. سپس عبداللّه بن زبير در سال ۶۵ هجرى و هنگام تجديد بناى كعبه ، صحن مسجد را از شمال و جنوب گسترش داد . از جنوب، آن را به ناحيه «صفا» و «باب بنى مخزوم» رساند و در شمال، ميان «حجر اسماعيل» و «دار الندوه» تا «دار شيبة بن عثمان» را توسعه داد. در دوران خلافت عباسى ، ابتدا منصور در سال ۱۳۷ هجرى شمال و غرب مسجد را توسعه داد و آن را تا «باب بنى سهم» رساند وسپس مهدى عباسى نخست در سال ۱۶۱ همه خانه هاى باقيمانده ميان مسجد الحرام و «مسعى» را خراب كرد و حدّ مسجد را «مسعى» قرار داد و سپس در سال۱۶۷ مسجد را از هر سو به اندازه اى توسعه داد كه كعبه در وسط مسجد قرار گرفت و مسجد الحرام را از جهت شرق و غرب به حدّ اوّليه خود رساند . زيرا ابراهيم عليه السلام حدّ شرقى مسجد را «مسعى» و حدّ غربى را «حزوره» قرار داده بود و حزوره همان بازار «حناطين» بوده است كه حد غربى توسعه مهدى عباسى است .
بر اين اساس وهمان گونه كه از جواب امام صادق عليه السلام در دو روايت اوّل همين فصل فهميده مى شود ، مسافت هاى اضافه شده، حكم مسجد الحرام را دارند ، بلكه بخشى از آن هستند و زياده محسوب نمى شوند . افزون بر اين، امام كاظم عليه السلام نيز همچون امام صادق عليه السلام اين محدوده را از آغاز جزو مسجد الحرام و ساختن منازل توسط مكّيان را غصب محدوده مسجد مى داند ولذا كسب رضايت صاحبان خانه را لازم نمى بيند و اين معنى از روايات آخر همين فصل استفاده مى شود .
بعد از توسعه عباسى كه آخرين آن ها در زمان المقتدر باللّه است ، دو توسعه حكومت عربستان سعودى در سال ۱۳۷۵ و ۱۴۰۹ ، مساحت مسجد الحرام را چند برابر كرده و از حدّ اوليه گذرانده است . لذا برخى از فقيهان نسبت به جريان احكام ويژه مسجد الحرام در مكان هاى اضافه شده اخير احتياط مى كنند و برخى ديگر احتياط را مستحب مى دانند ، زيرا همين كه مردم آن ها را جزو مسجد الحرام بدانند و در عرف، نام مسجد بر آن بنهند، كافى است تا احكام آن جريان يابد.
آشنایی با تاج المساجد ، بزرگترین مسجد در هندوستان
