معرفی فیلم تیتراژ در سینمای ایران

«ایده ها از کجا می آیند؟ از نگاه کردن به یک چیز و دیدن چیز دیگر. از بازی کردن با اِلمان ها و مضمون ها، بازی کردن با امکانات، گمانه زدن ها، تغییر دادن، کشیدن، هل دادن، دگردیسی و اگر خوش شانس باشید، بالاخره به چیزی می رسید که صرف می کند نگهش دارید، استفاده کنید و مبنایش بسازید. این جاست که بازی متوقف می شود و کار شروع می شود.» این عبارات را سائول باس (۱۹۲۰ تا ۱۹۹۶)، احتمالا مشهورترین طراح تیتراژ تاریخ سینما، بر زبان آورده؛ همان که این جمله مشهور را هم درباره کارش گفته: «می خواهم چیزهایی زیبا بسازم، حتی اگر برای هیچ کس مهم نباشد.» مستند «تیتراژ در سینمای ایران» نوشته و به کارگردانی مهرشاد کارخانی که در فاصله سال های ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۱ ساخته شده و بعد از حدود یک دهه در گروه هنر و تجربه اکران گرفته، کمابیش به همین دغدغه های باس پرداخته است. تیتراژ بیش از یکصد فیلم مطرح سینمای ایران که در این اثرِ تقریبا ۷۵ دقیقه ای بررسی شده، هم بهترین تیتراژهای تاریخ سینمای ایران را شامل می شوند و هم نقبی به مهم ترین آثار شاخص و مطرح این سینما تا زمان ساخته شدن مستند می زنند و به این ترتیب، علاوه بر وجه اطلاع رسانی یا شاید آموزشی و نظری، جنبه ای نوستالژیک نیز به فیلم می بخشند. در طول این مستند مدام به چهره های آشنای سینمای ایران برمی خوریم که اغلب بار اول نامشان را از تیتراژی منتخب از یکی از آثارشان می خوانیم و معمولا بعد از آن، تیتراژی را می بینیم (و می شنویم) که یا، به آن علاقه دارند، یا از جنبه زیبایی شناسانه بررسی اش می کنند. البته لحظاتی پیش می آید که این تمهید ابتکاری معرفی با قرار گرفتن بخشی از تیتراژی که نام گوینده در آن دیده می شود، در کنار تیتراژی که همان شخص دارد به آن می پردازد، مایه حواس پرتی و گاه سردرگمی تماشاگر می شود. نکته دیگر این است که وقتی فیلمی به طور خاص به تیتراژ می پردازد، شایسته است که تیتراژ آغاز و پایانی در خور، شاخص و متمایز از تیتراژهای معرفی شده داشته باشد و متاسفانه چنان که باید، به این مسئله توجه نشده است. بااین حال، شنیدن گفتارهایی از چهره هایی مانند اکبر عالمی، زاون قوکاسیان، اصغر فرهادی، مسعود کیمیایی، هوشنگ گلمکانی، جواد طوسی و فاطمه معتمد آریا روی تصاویر تیتراژ فیلم هایی مانند «گاو»، «قیصر»، «داش آکل»، «طوفان در شهر ما»، «رضا موتوری»، «تنگنا»، «تنگسیر»، «بی تا»، «نازنین»، «درشکه چی»، «حسن کچل»، «عروسی خوبان»، «باشو غریبه کوچک»، «جاده های سرد»… و بسیاری از آثار نوستالژیک سینمای ایران و شاهکارهای دیگری از امیر نادری، بهرام بیضایی، داریوش مهرجویی، عباس کیارستمی، علی حاتمی، ناصر تقوایی، بهمن فرمان آرا، کیانوش عیاری… و دیدن جلوه های تصویری گرافیست های بزرگ ایران و شنیدن موسیقی خاطره انگیز بزرگانی مانند مرتضی حنانه و اسفندیار منفردزاده حداقل این خاصیت را دارد که شما را به یاد روزگاری بیندازد که سینمای بدنه واقعا از ارزش هایی والا برای دیدن و شنیدن برخوردار بود و شاید همین تصور، به دلایل متعدد، قطره اشکی گوشه چشمتان بنشاند.