نوعی پارچه که در سالهای گذشته بافته می شده است قناویز نام دارد که متاسفانه در حال حاضر بافت آن دیگر انجام نمی شود. در نوشته های قدیمی، پارچه قناویز به خطه خراسان منسوب شده است. ولی امروزه قناویز در یزد که به شهر بادگیرها معروف است، بافته می شود. در فرهنگ دهخدا آمده است که قناویز نوعی پارچة ابریشمی ساده که بیشتر به رنگ سرخ است. این بافت از انواع تولیدات شعر بافی است.
قناویز بافی
قناویز بافی فقط در شهر یزد و چند شهر همجوار مثل میبد و تفت انجام می گیرد. این نوع پارچه بافی در بسیار رایج و پر رونق بود اما متاسفانه در حال حاضر، این نوع پارچه بافی کاملا منسوخ شده و از بین رفته است. در آن دوره برای بافت این پارچه از رنگ های متنوع استفاده می کردند که رنگ قرمز در آن ها غالب بود. یکی از مهم ترین ویژگی های قناویز بافی استفاده از رنگ های متنوع در آن بود. به این صورت که رنگ زمینه ی این پارچه یک رنگ بود و سپس بر روی آن، خطوطی به موازات هم و نزدیک به هم بافته می شود. عموما رنگ این خطوط، متضاد رنگ زمینه ی این پارچه است. این پارچه یک پارچه با عرض کم است که بافندگان یزدی از آن برای آستر لباس ها استفاده می کردند.
تاریخچه قناویز بافی
قناویز یک پارچه ی نخی و کم عرض بود که اوج بافندگی آن به زمان سلطنت محمد شاه و اوایل سلطنت ناصرالدین شاه می رسد. این پارچه دارا یک پس زمینه و راه راه هایی بود که این راه راه ها در فاصله ی کمی با هم قرار داشتند. همچنین رنگ این راه راه ها و خطوط با رنگ پس زمینه ی پارچه متفاوت بود. در واقع از رنگی که در این خطوط استفاده می شد در پس زمینه آن استفاده نمی شد. بافت این پارچه در گذشته ها رایج بود و امروزه دیگر کسی این پارچه را نمی بافد.
بافت قناویز
قناویز یک نوع پارچه نفیس ابریشمی از شهر بادگیرها، یزد است. قناویز نوعی پارچه ابریشمی ساده که بیشتر به رنگ سرخ است. این پارچه زیبا با دستگاه های ساده نساجی دو وردی بافته شده و اکثر زنان خانه دار این نوع پارچه را به زیبایی می بافند. برای بافت آن از نخ ابریشم مصنوعی استفاده می کنند و به عنوان آستر لباس مورد استفاده افراد قرار می گرفته است. این پارچه با عرض های ۸۰*۹۰ سانتی متری بافته می شدند. در گذشته برای بافت این پارچه با عرض ۷۰ سانتی متر ۳۰ چله و با عرض ۹۰ سانتی متر ۴۲ چله به کار می بردند. یک بافنده روزانه اغلب ۶ تا بافته است.
رنگ های استفاده شده برای بافت قناویز
طبیعتا در آن دوره ای که قناویز بافته می شد صنعت های رنگرزی امروزی رواج نداشت که نخ های این هنر بافندگی را رنگ کنند لذا از مواد طبیعی رنگ های مورد نظر را به دست می آورند و نخ ها را رنگ می کردند: از جمله اطلاعاتی که در مورد منبع رنگ های آن دوره بر جای مانده است عبارتند از:
- روناس برای ساخت رنگ نارنجی و قرمز
- برگ حنا برای ساخت رنگ قرمز و قهوه ای
- ریشه ی توت برای ساخت رنگ زرد
- زردچوبه برای ساخت رنگ زرد پر رنگ
- برگ توت برای ساخت رنگ زرد روشن
- پوست انار برای ساخت رنگ قهوه ای و خاکستری
- پوست بلوط برای ساخت رنگ قرمز متمایل به قهوه ای
- برگ سماق برای ساخت رنگ قرمز و قهوه ای
- جفت برای ساخت رنگ بنفش و قرمز
- زعفران برای ساخت رنگ آبی و آبی تیره
- پوست گردو برای ساخت رنگ قهوه ای و خاکستری
- برگ مو برای ساخت رنگ زرد روشن
- برگ چای برای ساخت رنگ زرد و قهوه ای
- کنده ی درخت بقم برای ساخت رنگ بنفش و سیاه
- پوست خشخاش برای ساخت رنگ قهوه ای
- پوست درخت سیب برای ساخت رنگ قهوه ای و زرد
طبیعتا ساخت این رنگ های زیبا و متنوع و استفاده از نخ های رنگی زیبا در قناویز، به زیباتر شدن این پارچه ی ابریشمی کمک می کرد.
سخن آخر
این صنایع دستی حاصل ذوق و خلاقیت هنرمندان و بافندگان یزدی است که با بی توجهی به صنعت پارچه بافی قدیمی دیگر ذوق و شوقی برای بافندگان این هنر نمانده است. منسوخ شدن و از بین رفتن این هنر پارچه بافی سبب شد که دیگر از کارگاه های پارچه بافی و حتی خانه های شهر بادگیرها صدایی به گوش نرسد. این هنر از قدیمی ترین و با اصالت ترین هنرهای پارچه بافی شهر یزد است که هویت، پیشینه، آداب و رسوم و فرهنگ این شهر و دیار را نشان می دهد. اما این حرف به این معنی نیست که نتوان این هنر بافندگی را احیا کرد. احیای این هنر فقط کمی همت، تلاش و حمایت مسئولان را می طلبد.
معرفی هنر جواهردوزی
