معرفی هنر رودوزی و انواع رودوزی در ایران

هنر رودوزی چیست؟

رودوزی سنتی زیباترین هنری است که به واسطه دست بر روی سطح پارچه های ساده نقوش مختلف با نخ های پشمی و ابریشمی رنگی ایجاد می شود که در سطح جهان این هنر شناخته شده است که البته برجسته ترین انواع رودوزی در ایران رویت شده است. دختران و زنان ایرانی به خوبی این هنر را دارند تا تنها با مقدار کمی نخ های رنگی روح زندگی را در بر سطح پارچه های ساده بدمند. قدمت هنر رودوزی سنتی در ایران مربوط به چند هزار سال پیش می باشد. برای انجام هر چه بهتر هنر رودوزی سنتی بهتر است از پارچه های ساده که در جنس پشم و پنبه هستند استفاده شود. نخ به کار رفته در انواع رودوزی در رنگ های متنوعی از جنس ابریشم، پنبه و پشم است. از دیگر نخ های مناسب رودوزی نخ دمسه می باشد که در رنگ های مختلفی در بازار وجود دارد. ملیله نخ فلزی است که در رنگ های نقره ای و طلایی زیبا و منحصر به فردی را به رودوزی ها می بخشد.

اولین رودوزی ها در ایران

در ایران اولین سال ها که رودوزی رواج پیدا نمود افراد سعی می کردند رودوزی را پرکار کنند و تمامی سطح پارچه را پوشش دهند و هیچ سطحی از زمینه رودوزی پیدا نباشد. در این نمونه رودوزی ها سطح تنوع رنگ بالایی داشته و از نخ های ظریفی استفاده می شد. از نمونه های مشهور این نوع رودوزی ها عبارتند از: ممقان دوزی، بلوچ دوزی، قلاب دوزی، بخارا دوزی و نمونه ای از پته دوزی ها و نمونه دیگر رودوزی باب شده در ایران رودوزی سبک و کم کار می باشد که سطحی از زمینه پیدا است و قسمت هایی از پارچه رودوزی می شود، مانند مضاعف دوزی، قیطان دوزی، خامه دوزی و ابریشم دوزی که نمونه برجسته ای از انواع رودوزی هستند. نمونه دیگری از رودوزی وجود دارد که متفاوت از هر نوع رودوزی می باشد در این مدل تار و پود پارچه از زمینه پارچه به بیرون کشیده شده و رودوزی می شود که شکلی جدای از نمونه های شناخته شده رودوزی را پدید می آورد. نمونه های آن شبکه دوزی و سکمه دوزی در اصفهان می باشد.

انواع رودوزی های سنتی ایران

دوخت روی پارچه

این شاخه از رودوزی های سنتی ایران شامل سوزن دوزی (سوزن دوزی بلوچ، سوزن دوزی ممقان و سوزن دوزی درویشی تفرشی)، پته دوزی، بخارادوزی، نقش دوزی، نواردوزی، ملیله دوزی، گلابتون دوزی، خوس دوزی، زرتشتی دوزی و قلاب دوزی (قلاب دوزی اصفهان و قلاب دوزی رشت) است.

دوخت داخل پارچه

این شاخه از رودوزی های سنتی شامل چشمه دوزی و سکمه دوزی است.

دوخت داخل پارچه

این شاخه از رودوزی های سنتی شامل چشمه دوزی و سکمه دوزی است.

برخی از محصولات هنر رودوزی

با بهره گیری از هنر رودوزی و با مدد گرفتن از نخ های رنگی، پولک، منجوق و … می توان محصولاتی نظیر جلیقه، کمربند، کلاه و... تهیه کرد.

ابزار و وسایل هنر رودوزی سنتی

مواد اولیه مورد مصرف به چهار رشته تقسیم می شود که عبارتند از پارچه ، نخ ، سوزن و سایر مواد کمکی هر یک از رودوزیها بر روی پارچه خاصی انجام می شد . این پارچه ها که دوزندگان بر اثر تکرار و تجربه نوع آن را برای انواع مختلف رودوزی مناسب تشخیص می دادند .

نخ
نخ های مصرفی سوزندوزان ایرانی شامل انواع زیر بوده است :
نخ های دمسه (DMC) که به صورت کلاف های کوچک در بازار در دسترس سوزندوزان قرار می گیرد . از یک رشته نخ شش لا تشکیل شده اند و این نخ ها از لحاظ رنگ بسیار متنوع بوده و کار کردن با آنها بسیار ساده است .

نخ ملیله یکی از انواع نخ های فلزی نخ ( ملیله ) می باشد که نخی است طلائی و نقره ای و بدون مغزی که نحوه تابیدن آن به صورت فنری بوده و کاملاً حالت ارتجاعی دارد از این نخ علاوه بر ملیله دوزی در زغره دوزی نیز استفاده می نمایند

نحوه تولید این نخ ها مثل نخ نقده بود و فقط تابیدن فنری آن است که این نخ را از نقده متمایز می سازد .

الان نمونه هائی از شیشه الوان بصورت لوله ای صاف و کوچک تولید و بنام نخ ملیله در بازار عرضه می شود که این نوع جنس کلاً با نوع ملیله اصلی و قدیمی تفاوت دارد .
نخ سرمه نمونه دیگری از نخ های فلزی ، سرمه است .

سرمه نخ طلائی یا نقره ای بی مغزی است که بدین صورت تابیده می شود :

• سرمه لوله ای ساده که به صورت لوله و خیلی فشرده بهم تابیده می شود .
• سرمه الماسی که تابیدن آن به شکل مربعی و مکعبی انجام می گیرد و تنها فرق آن با سرمه نوع تابیدن آن می باشد .
• سرمه بلورسنت که بصورت لوله ای بسیار ظریف تابیده می شود که جنس فلزی این نوع سرمه نسبت به دو نوع بالا کلفت تر و در نتیجه حالت ارتجاعی آن کمتر می باشد .

انواع سوزن ها

• سوزن بیتوین (Between) این سوزن دارای طول متوسط است و برای دوخت پارچه هایی با ضخامت زیاد و همچنین ضخامت متوسط بکار می رود ، برای پارچه های نسبتاً ضخیم سوزن بیتوین شماره 8 و برای پارچه های کلفت تر سوزن های شماره 6-4-1) )مناسب می باشد .
• سوزن منجوق دوزی ( Deading ) این سوزن بسیار نازک و ظریف است ، بطوریکه عبور آن از داخل دانه های منجوق بسیار راحت انجام می گردد شماره ) 10تا 13 ) با نخ قرقره و نمره (60 ) برای منجوق و ملیله دوزی مورد استفاده می باشد.

  

  روش تولید آثار هنری رودوزی سنتی

در این هنر پیش از این طرح ها و نقش ها بیشتر به صورت ذهنی و توسط هنرمند یکباره بر روی سطح پارچه انجام می شده است. امروزه برای برخی از این رودوزی ها نقشه ی اولیه تهیه می شود و برای برخی دیگر همچنان به خلاقیت هنرمند وابسته بوده و به صورت مستقیم با سوزن و نخ های رنگی بر روی پارچه دوخته می شود. این روش بیشتر در دوخت های محلی رایج است که هنرمند با تکیه بر تجربه و اندوخته های ذهنی خود نقش ها را انتخاب و به تناسب همزمان با دوخت آن ها را پیاده می کند. مراحل تولید انواع رودوزی ها به طور کلی عبارت است از:

• زمینه ی کار را از جنس پارچه یا چرم در اندازه ی مناسب تهیه می کنند.
• متناسب با جنس، بافت و اندازه ی زمینه کار، طرح و نقش در نظر می گیرند.
• طرح انتخابی یا ساختار کلی را بر روی زمینه ی کار پیاده می کنند.
• با توجه به نوع رودوزی انتخابی (پته دوزی، چشمه دوزی، سکه دوزی و...) ابزار و مواد و مصالح مناسب را آماده می کنند.
• متناسب با رودوزی انتخاب شده، با بخیه های گوناگون و فراوان زمینه کار تزئین می شود.

لازم است بدانید برخی از رودوزی های سنتی پس از انتخاب طرح و پیاده کردن آن لازم است پارچه را در کارگاه مخصوص به صورت صاف و یکدست قرار داده و از هر طرف بکشند تا محکم شود؛ در این صورت پارچه پس از دوخت صاف و یکدست باقی می ماند.

همه چیز درباره هنر زیبای مشبک کاری