مشبک کاری چیست ؟
مشبک کاری ، نوعی هنر اصیل و زیبای ایرانی است و به طور عمده در ساخت درب و پنجره های چوبی و قدیمی کاربرد داشته است. با استفاده از درب و پنجره های مشبک، نور و هوا، به سهولت به داخل خانه وارد می شود و تهویه هوا انجام می گیرد. در واقع، نیاکان ما با استفاده ازین روش، هم زیبایی را به منازل خود مهیمان کرده و هنر و اصالت خود را به رخ جهانیان می کشاندند و هم به روشی هوشمندانه و منطبق بر زمان خود، فضا و محیط داخلی زندگی خود را تهویه و نوردهی می نمودند.
درب ها و پنجره های مشبک، عمدتا به وسیله ی شیشه های رنگی، مزین می شدند که این کار، باعث می شد که نور به شکل زیبایی به درون خانه بتابد و فضای زیبا و بسیار شکیلی را ایجاد نماید. همچین مانع عبور سرما وگرما از نیز می شد.
نمونه های عالی درب و پنجره های مشبک شده، در خانه های قدیمی و سنتی که امروزه از آن ها به عنوان موزه استفاده می شود، قابل مشاهده است.
تاریخچه مشبک کاری
مشبک کاری هنری قدیمی بوده که با پیشرفت علم معماری در ایران نقش خود را به اشکال مختلف نشان داده است، از زمانی که بشر به فکر ساختن کلبه و خانه یا هر جای مسقفی برای زندگی خود افتاد، به این فکر بود که چگونه نور بیرون را به داخل هدایت کند. این بود که به فکر افتاد تا پنجره ای به بیرون بسازند. در ابتدا این پنجره تکه ای سنگ سوراخ شده یا چرم و برگ بود. که فقط قسمت هایی از آن را را سوراخ و یا برش می دادند یا به اصطلاح آن را شبکه ای می کردند تا نور و هوا از آن عبود کند.
پس از چندی افرادی که از ذوق و قریحه ای ویژه برخوردار بودند شکل و ظاهری هنری به آن دادند و هنر مشبک را به شکل ابتدایی آن آفریدند.
مشبک کاری در ایران
در ایران بسیاری هنر مشبک کاری را با پنجره های ارسی می شناسند. این گونه پنجره ها در دوران صفویه رونق بسیاری یافته بود که به جد می توان گفت یکی از زیباترین پنجره سازی ها در معماری است. این پنجره ها با مشبک های هندسی و شیشه کاری آن، که به نوعی می توان به آن عنوان معرق شیشه داد نمادی از هنر ایرانی یا به طور اختصاصی معماری ایرانی است.
هنر مشبک برای تزئین در آغاز برای تزئین در و پنجره استفاده می شد که بر روی چوب و فلز اجرا می شده است. در حال حاضر از مشبک بر روی هر ماده ای به عوان زینت بخش منازل، ساختمان ها و یا حتی برای زیورآلات شخصی استفاده می شود.
انواع مشبک کاری:
مشبک کاری، فارغ از متریالی که در ساخت آن کاربرد دارد و تنها از نظر نحوه ی ساخت، به دو نوع تقسیم می شود:
- مشبک کاری کامل :
این نوع مشبک کاری به صورت یکپارچه بر روی چوب یا هر سطح دیگری انجام می شود. سطح کار، که عمدتا چوب است، به طور کامل و یکپارچه است و هنرمند به وسیله ی اره مویی، درون سطح را به شکل مشبک و شبکه شبکه، از هم جدا می کند. طبیعتا این نوع مشبک کاری ، به دلیل این که سطح کار به شکل یک پارچه است، دشواری های خاص خودش را دارد و عموما هنرمندان با تجربه و متخصص آن را انجام می دهند. بدیهی است هر نوع اشتباه در این نوع از مشبک کاری، چنانچه فاحش باشد ممکن است به خراب شدن کل کار بینجامد، بنابراین دقت و تجربه استادکار، نقش مهمی را در آن ایفا می کند.
- مشبک کاری منفصل :
چنانچه طرح های مشبک کاری شده، به صورت منفصل و جداگانه باشد و به وسیله ی اتصالات به یکدیگر متصل شده باشند، مشبک کاری ، از نوع منفصل خواهد بود. این نوع از مشبک کاری ، نسبت به نوع کامل، ساده تر بوده و امکان رفع اشتباه و خطا در آن بیشتر وجود دارد. نام دیگر مشبک کاری منفصل ، مشبک کاری جدا جدا، نیز می باشد.
مشبک کاری بر روی چه زمینه ها یا سطوحی انجام می شود؟
مشبک کاری روی چوب، فلز، سنگ، استخوان حیوانات، چرم، سنگ، پلاستیک و... انجام می گیرد.
مشبک چوب
مشبک روی چوب مانند مشبک کاری روی سنگ از قدیمی ترین انواع مشبک کاری است زیرا چوب همواره به عنوان یک ماده اولیه در دسترس بوده است. برای مشبک کاری روی چوب ابتدا طرح مورد نظر روی چوب کشیده می شود و سپس هنرمند مشبک کار با اره مویی نقاطی را که باید بریده شود می برد؛ و در آخر کار را پرداخت می کند و شبکه ای از طرح های زیبا بر جای می ماند.
مشبک فلز
گفته می شود مشبک فلز از دوران سلجوقیان رواج یافته است که در آن زمان هنرمندان این عرصه با مهارت زیادی برای ساخت شمعدان و عود سوز از این مخارت استفاده می کردند. به گفته کاردانان این هنر، مشبک کاری همان قلمزنی فلز است در حالی که در مشبک کاری فضاهای منفی طرح خالی می شود و حالتی پنجره پنجره به خود می گیرد.
در حال حاضر این هنر در زیورآلات مدرن و نتی بسیار کاربرد و البته طرفدار دارد.
مشبک سنگ
بعد از استفاده های ساختمانی از سنگ در دوران کهن، هنگامی که انسان توانست با ابزار سنگ را به اندازه و فرم دلخواه خود در آورد کم کم توانست در سنگ حفره هایی ایجاد کند تا با بکار گیری آن در دیوار ها بتواند از نور روز استفاده کند. همانگونه که گفتیم این کار بعد ها بعد هنر به خودت گرفت و سنگ تراش با بکارگیری ذوق و قریحه ی خود سعی در پیاده سازی اشکال هندسی و یا طرح دیگری در زمینه ی کار سنگی کرد.
هنرمندان مشبک کار بر این باورند که بیشتر سنگ های موجود در طبیعت قابلیت تبدیل به یک اثر مشبک را دارند و این تنها به توانایی و مهارت هنرمند مشبک کار بر می گردد. اما بیشترین استفاده را در کارهای مشبک سنگ های گرانیت، رز صورتی (کوارتز صورتی) و مرمر را دارند.
کاربرد مشبک در دکوراسیون داخلی منزل:
کاربرد مشبک ، از ساخت درب و پنجره های چوبی گسترش یافته و پا به درون دکوراسیون داخلی منازل گذاشته است. با استفاده از سازه های مشبک، می توانید خانه ای با دکوراسیون سنتی و زیبا داشته باشید و مطمئن باشید که چشم هر بیننده ای از زیبایی آن محسور خواهد شد.در کنار این هنر منبت نیز به منزل و مخصوصا اشپزخانه شما جلوه ای زیبا می بخشد.
مبلمان، میز های عسلی، میز ناهار خوری، سرویس خواب، آینه های مشبک کاری شده، شلف های دیواری، شمعدان ، عودسوز، جاکفشی، میز تلویزیون، کت و نیمکت، انواع میزهای کاربردی، میز شطرنج و تخته نرد، میز ناهارخوری،کابینت آشپزخانه و بسیاری از لوازم کاربردی و تزئینی دیگر، امروزه با استفاده از هنر مشبک ، ساخته می شود که می توانند در عین زیبایی، کاربرد وسیعی نیز داشته باشند.
ابزار و مواد اولیه مشبک کاری
میز و پیشکار، کمان اره و تیغ اره و آچار مُشتی، دریل دستی، طرح و چوب و چسب کاغذی و چسب فوری، تخته سه لا، چسب چوب، سریش، جلادهنده.
مراحل مشبک کاری چوب
- طراحی: جهت تولید مشبک، ابتدا طرح مورد نظر را بر روی کاغذ می کشند. طرح یا توسط استاد مشبک کار مستقیما بر روی تخته کشیده می شود و یا اینکه طراح آن را تهیه می کند. در هنر مشبک، طراحی از اهمیت ویژه ای برخوردار است چرا که اصول و قواعد پرسپکتیو و اندازه ها در مقیاسی منطقی باید صورت گیرد.
- تهیه چوب: پس از طراحی، مرحله انتخاب چوب است که مشبک کار با توجه به نوع محصول و ابعاد طرح، چوب خود را تهیه می کند که چوب می تواند چوب نارنج، آزاد، گلابی، راش با قطر کم و یا حتی تخته سه لایی باشد.
- انتقال طرح بر روی چوب: مرحله بعد انتقال طرح بر روی چوب یا تخته است که برای انتقال طرح بر روی چوب یا تخته، کاغذی که طرح بر روی آن کشیده شده را بر روی سطح می چسبانند. البته باید در نظر داشت که تخته یا چوب مورد نظر باید کاملا صاف و تمیز باشد تا طرح به راحتی و درستی بر روی آن انتقال یابد.
- علامت گذاری: با توجه به اینکه طرح انتقال یافته بر روی چوب می بایست از سطح چوب جدا گردد ابتدا مکان هایی که می بایست در آنجا اره مویی قرار گرفته و بریده شود با مداد علامت گذاری می کنند.
- مته کاری: نقاط علامت گذاری شده در مرحله قبل را با مته سوراخ می کنند. این سوراخ ها جهت عبور تیغه اره مویی ایجاد می شوند، می بایست ریز و متناسب با قطر اره مویی باشند.
- برش طرح: پس از ایجاد سوراخ در مناطق مختلف طرح اکنون زمان برش طرح می باشد که برای برش، تیغه اره مویی را از سوراخ های ایجاد شده عبور می دهند و پس از وصل کردن طرف آزاد تیغه به کمان، خطوط طرح را برش می دهند و سپس طرح را از سطح چوب جدا می کنند. برای این که اطراف قطعات برش داده شده خراب نشود بهتر است پس از برش هر طرح، مجددا آن قطعه به طور موقت در جای خود قرار دهید و با چسب نواری آن را نگه دارید.
- از آنجایی که برش کاری یکی از مراحل مهم مشبک چوب محسوب می گردد، لذا مشبک کار می بایست به حرکت اره مویی و نحوه برش آگاهی و اشراف کامل داشته باشد.
- سوهان کاری: پس از برش طرح و جدا کردن آن ها از زمینه، لبه طرح را با سوهان، صاف و یکدست می کنند. از آنجایی که در مشبک کاری چوب قطر چوب ها بسیار نازک می باشند لذا سوهان کاری می بایست به آرامی و با فشاری مناسب صورت گیرد تا به چوب و طرح لطمه ای وارد نگردد. در هنگام سوهان کاری فشار دست باید در زمان جلو بردن سوهان صورت گیرد و هنگام عقب آوردن سوهان باید فشار دست کم گردد.
- سنباده کاری: پس از سوهان کاری لبه های طرح، جهت صیقل دادن لبه ها و همچنین سطح چوب با سنباده نرم بر روی آن ها می کشند. سنباده ها با توجه به نرمی و زبری آن ها دارای انواع مختلف و درجات گوناگونی هستند که با توجه به نوع چوب یا تخته باید سنباده مناسب را انتخاب نمود.
- اتصالات: چنانچه طرح دارای حجم باشد و مشبک کار مجبور باشد چند قطعه را به وسیله فاق و زبانه در یکدیگر قفل و یا در کنار یکدیگر قرار دهد پس از سوهان کاری و سمباده زنی قطعات آماده شده این کار صورت می گیرد.
معرفی هنر پته دوزی+ مراحل تهیه آن
