طبلا از دو طبل دستی تشکیل شده که در اندازه و آوا متفاوت اند. طبل کوچکتر را "دایان" نامیده و با دست مسلط تر (معمولاً راست) مینوازند. طبل بزرگتر "بایان" نام دارد و با دست دیگر نواخته می شود. این طبل صدای بم تری تولید میکند. دایره تیره رنگ میان هر طبل "سیاهی" نام دارد و معمولاً از خمیری تیره رنگ ساخته می شود.
ساز طبلا چیست؟
طبلا مهمترین طبل موسیقی هندوستان است که شامل دو طبل است ،یکی کوچکتر و به صورت کوزه است و نامش« دایان» و دیگری بزرگتر وبه صورت کاسه و نامش«بایان».
دایان که طبلی قابل کوک است با نغمه های راگای مورد نظر و معمولا با اصیلترین نغمه ی راگای مورد نظر کوک می شود که نامش شاه نغمه ی راگا است. برخی بایان را نیز چند نغمه بم تر (فاصله چهارم، پنجم ویا اکتاو)کوک میکنند.
در طبلا دست راست روی بایان و دست چپ روی دایان است(مگر انکه طبلا نواز چپ دست باشد) و برای نواختن از انگشتان و کف دو دست استفاده می شود . در حقیقت دستی که روی طبل کوچکتر (بایان) است پرکارتر می باشد، و دست دیگر بیشتر حالت کمی دارد و نوازنده با این دست رنگ و ترکیب های گوناگونی به دست اصلی اضافه می کند. همچنین برخی اوقات دست فرعی روی طبل بزرگتر فشارهایی را وارد می کند تا کوک صدای بایان را بصورت موقت تغییر داده و صدای گوناگونی را از ان بیرون بکشد .در ضمن به ندرت اتفاق می افتد که نوازنده دست فرعی را از روی طبل بزرگ برداشته و روی طبل کوچکتر به همراه دست اصلی بنوازد.
کنار در حقیقت همان ناحیه ای است که پوست دیگری در بخش کناره ای طبلا روی پوست اصلی ان کشیده میشود و بنابر این بنابر این پوست طبلا در این ناحیه دولایه است و در طبل کوچکتر صدای اصلی طبلا از این بخش بیرون می اید.
(سیاهی ) یک لکه ی دایره ای شکل سیاه رنگ و ماده ی مخصوصی است که روی پوست طبلا چسبانده می شود (در طبل کوچکتر سیاهی دقیقا در مرکز پوست چسبانده شده، در حالی که در طبل بزرگتر سیاهی در ناحیه ای بین مرکز و محیط دایره ی پوست است).به وسیله این سیاهی است که گرفتگی صدای طبلا رخ میدهد.ان ناحیه که بین سیاهی و کنار است میدان نام دارد.
پوست طبلا معمولا از پوست گوسفند یا بز هست که نوار چرمی روی هر کدام از طبل ها به صورت مجزا بافته میشود وبا سفت و شل کردن ان نوارهای چرمی طبلا کوک میشود .برای راحتتر و دقیق تر کوک کردن طبلا ی کوچکتر،استوانه های کوچک چوبی لای نوار چرمی و بدنه ان تعبیه شده است. پوست طبلا به سه بخش مهم ،کناره.میدان. و سیاهی بخشبندی می شود.
مشخصات کامل ساز طبلا
اکثرا هر تک نوازی ای با همراهی این ساز کوبه ای شکل می گیرد و در همه اجراهای آوازی هم یک یا دو طبله نواز حضور دارند. نوازندگان این ساز برخی در قطعات موسیقی طوفانی به راه می اندازند، یعنی با چنان سرعت و مهارتی می نوازند کهباور پذیر نیست این صوت و صدا از انگشتان دو دست و دو طبل کوچک درآمده است.
طبل بزرگ تر که اصطلاحا معروف هست به بایان (Bayan) یا همان طبلی که نوازنده با دست غیر تخصصی (اکثرا دست چپ )صدای های بم را از آن ایجاد می کند، از گِل رُس یا چوب (مخصوصا در نمونه های کهن و قدیمی تولید شده منطقه پنجاب) یا فلزاتی مثل برنج (رایج ترین)، مس (گران بها ترین )، آلومینیوم و فولاد (کم ارزش ترین )، می ساختند. اندازه قابل قبول این بایان 10 اینچ، قطر سطح بالایی آن نیز 10 اینچ ولی قطر پایین آن حدودا دو و نیم تا سه اینچ هست.
طبل کوچک تر که اصطلاحا آن را دایان می نامند (Dayan) که توسط دست تخصصی (در بیشتر موارد دست راست دست اصلی و تخصصی است )نواخته می شود، اکثرا از جنس چوب هایی ماننده چوب جَگ/Jag یا شیشَم/ Sheesham (زیر مجموعه چوب های سخت/Hardwood، بومی شبه جزیره هند و کشورمان ایران)، خَیر/Khair یا سنگالیا کتچو/Senegalia catechu (درختی از نوع درخت اقاقیا، بومی جنوب و جنوب شرقی آسیا، که در زبان هندو آن را خیر می نامند.)، نیم یا انبه/ Neem or Mango wood (نوعی درخت انبه گرمسیری که در منطقه های آسیای جنوبی رشد نموده و چوب آن خیلی مورد استفاده می باشد.) تولید می شود.
طول دایان دقیقا مثل طبل بزرگ ترحدود 10 الی 10.5 اینچ، قطر سطح پایینی تقریبا 7الی 8 و یک چهارم اینچ و قطر سطح بالایی بین 5الی 5.5 اینچ درنظر گرفته می گردد.
درباره تاریخ طبلا اختلاف هایی وجود دارد و افسانه هایی نیز به ان اضافه شده که بیان سرگذشت این ساز را مشکل تر میکند در حالی که برخی اختراع این ساز را به امیر خسرو دهلوی موسیقیدان و شاعر پارسی گوی اهل دهلی میدهند و برخی دیگر قدمت انرا هزاران سال قبل میرسانند بعضی نیز معتقدند که تاریخ ان به پیش از قرن هجدهم میلادی نمیرسد.
با همت و سخت کوشی چند طبلا نواز هندی چند دهه است که توجه جهانیان به این ساز جلب شده و به خوبی در جهان ترویج یافته است.حتی صدای این ساز در موسیقی ایرانی نیز شنیده می شود.
آشنایی با ساز ترمین
