آشنایی با حمام وکیل
کریم خان زند از سال 1172 تا 1193 هجری قمری بر تخت پادشاهی ایران تکیه زد و پایتختش شهر شیراز بود. او بناهای زیادی را در این شهر ساخت که به بناهای وکیل شهرت یافتند. بناهایی مانند مسجد، بازار، حمام، آب انبار، ارگ، دیوانخانه، کوشک، سربازخانه، کاروانسرا، ضرابخانه، گمرک ،شترخان و ... که همگی در محله درب شاهزاده شیراز قرار دارند. حمام وکیل یکی از همین بناهاست که به دلیل نقش و نگارهای کم نظیرش شهرت خاصی دارد و به یکی از دیدنی های مهم شهر بدل شده است. امروزه 30 مجسمه مومی نیز در این حمام وجود دارد تا سبک زندگی قدیم را به بازدیدکنندگان نشان دهند.
این بنا در غرب مسجد وکیل قرار دارد و از نظر سبک معماری و آرایه ها و نقوش تزیینی از حیرت انگیزترین سازه های حکومت زندیه به شمار می رود. حمام وکیل با ۱۱ هزار مترمربع مساحت، ۸ هزار و ۶۶۰ متر زیربنا، ۱۲۰ متر طول و ۸۰ متر عرض از حمام های وسیع ایران است که نامش با شماره ۹۱۷ در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد. در این حمام می توانید مجسمه هایی از مردم قدیم را ببینید و کمی بیشتر با حال و هوای آن روزها آشنا شوید.
معرفی کامل و اختصاصی از تاریخچه و معماری زیبای خانه تاریخی طباطبایی در کاشان
پیشینه حمام وکیل شیراز
این حمام در دوران زندیه با وسعتی بیش از 1400 مترمربع به دستور کریم خان زند ساخته شده است. نگاره های بی نظیری در این دوران بر سنگ ها نقش زده شده است. در این حمام فضاها به گونه ای طراحی شده است که گرما از آن خارج نشود و هوای سرد به آن داخل نشود. این حمام مدتی به زورخانه و مدتی نیز به رستوران سنتی تبدیل گشته بود، اما دوباره توسط سازمان میراث فرهنگی مرمت و بازسازی شده است و به شکل اصلی خود در دوران قدیم بازگشته است.
معماری حمام وکیل
حمام به شکل یک هشت ضلعی، دارای هشت ستون یک دست از جنس سنگ در میان سقف گنبد مانندش ساخته شده است. گرم خانه حمام به وسیله سنگ پوشیده شده و در قسمت جنوب گرم خانه خزینه ای برای آب گرم تعبیه شده است. در دو سوی گرم خانه، دو شاه نشین ساخته اند و در دو سمت خزینه نیز دو حاکم نشین قرار داده اند. در وسط هر کدام از حاکم نشین ها یک حوض قرار گرفته که پوشیده از سنگ مرمر است. هشت ستون حمام از جنس سنگ گندمک گوگرددارهستند. روی ستون ها پوشیده از مقرنس گچی است که عمق کمی دارند.
سقف ورودی حمام دارای گچ بری های برجسته است. البته محققان می گویند این گچ بری ها مربوط به دوران پهلوی می باشد. آب حمام از چاهی در قسمت غربی تأمین می شده است. کف حمام دارای گربه روهایی است که به دودکش وصل می شوند. این گربه روها به منظور انتقال گرمای بیشتر به کف و انتقال دوده های حاصل از سوخت گرم کننده آب به بیرون ساخته شده اند.
حمام وکیل شیراز در طی دوران مختلف توسط حکام گوناگون دچار تغییر و تحولاتی شده که حال این بنای تاریخی را بد کرده است. در دوران پهلوی بخشی از این حمام به حمام نمره تبدیل شد و بخشی دیگر کاربری زورخانه پیدا کرد. همین تحولات موجب از بین رفتن بخش هایی از حمام شده و بعضی قسمت های حمام شکل ظاهری خود را از دست دادند. در سال ۱۳۱۱ هجری شمسی اداره باستان شناسی، این حمام تاریخی را مرمت کرده است. قسمتی از بنا که به دلیل تغییر و تحولات رو به تخریب بود تبدیل به موزه شد تا از تخریب بیش از پیش آن جلوگیری شود.
بررسی ابعاد مختلف حمام وکیل
یکی از نکات قابل توجه در بناهای به جا مانده از کریم خان زند وجود تصاویر اساطیری و مذهبی در کنار نقوش حماسی است. این گونه مضامین در آن زمان بخش مهمی از فرهنگ و اعتقادات مردم ایران بوده و تزئینات بناهای به جا مانده از این شاه نیز حول محور فرهنگ و تمدن مردم ایران از باستان تا صفویه چرخیده است. این موضوع بیان گر علاقه شدید کریم خان زند به زنده نگه داشتن تاریخ ایران باستان است.
موضوع مورد توجه دیگر کاربری حمام در گذشته است. حمام ها در زمان های گذشته که بیشتر به صورت عمومی بوده اند، فقط به جهت شست وشو مورد استفاده نبودند! تعداد قابل توجهی از آیین و مراسم سنتی در حمام ها برگزار می شده است. در واقع حمام ها علاوه بر مکانی جهت پاکیزگی، محلی برای اجرای مراسم آشنایی با دختران دم بخت، مراسم حمام زایمان، حنابندان و خواستگاری از دختران بوده است. با تغییر معماری ها حمام های نمره و سپس حمام های داخل خانه شکل گرفتند و به مرور این آداب و رسوم از بین مردم برچیده شد. این سنن در حمام های ساخته شده توسط کریم خان نیز اجرا می شدند. حمام وکیل نیز محل برگزاری چنین رسومی بوده است.
در حمام وکیل شیراز می توانید آثاری از معماری بنیادی و اصولی را به تماشا بنشینید. سازوکاری جهت جلوگیری از خروج گرما و منع ورود سرما به حمام، حفظ هر چه بیشتر گرما و بخار در حمام و وجود خزینه ای برای گرم کردن آب تنها بخشی از تدابیر اصولی ساخت یک حمام منحصربه فرد است. همچنین تأمین نور حمام توسط جام خانه های روی سقف یکی از هنرمندانه ترین قسمت های حمام وکیل می باشد.
آشنای با آداب و رسوم مردمان گذشته در حمام وکیل شیراز
در این حمام مجسمه های مومیایی متعددی وجود دارد که هر کدام نشان دهنده گوشه ای از آداب و رسوم گذشتگان است. مجسمه افرادی چون داروغه، گزمه، درویش و… . در حقیقت در قدیم حمام بیشتر از آن که کارکرد استحمام داشته باشد، محلی مهم برای گردهمایی مردم ، انواع مراسم و رتق و فتق امور اجتماعی بوده است.
آدرس حمام وکیل شیراز
حمام وکیل در کنار بازار و مسجد وکیل در کنار میدان شهدا قرار گرفته است. اگر می خواهید سیری در آداب و سنت گذشتگان داشته باشید، دیدن این حمام بی نظیر با نگاره های زیبا را از دست ندهید.
فصل مناسب برای بازدید از حمام وکیل چه زمانی است؟
از آنجایی که اکثر افراد در تعطیلات نوروز به شیراز سفر می کنند از این رو جاذبه های تاریخی و طبیعی با ازدحام مردم مواجه هستند بنابراین پیشنهاد می کنیم برای سفر به شیراز اواسط اردیبهشت ماه و یا ماه های اولیه پاییز را انتخاب کنید که هم از بوی بهار نارنج در شهر لذت ببرید، هم با فراغ بال بیشتری از آثار تاریخی دیدن کنید. به یاد داشته باشید حمام وکیل در مناسبت های مذهبی مانند شهادت امام علی، تاسوعا و عاشورای حسینی و.. تعطیل است.
معرفی کامل عمارت ارباب هرمز، موزه گرافیک ایران
