معرفی کامل و اختصاصی از تاریخچه و معماری زیبای خانه تاریخی طباطبایی در کاشان

معرفی خانه طباطبایی

خانه طباطبایی در کاشان، در یکی از محله های قدیمی شهر قرار گرفته است. معمار این بنا، شخصی به نام علی مریمی کاشانی بوده است. این شخص، از معمارهای به نام شهر کاشان است که در قرن سیزدهم زندگی می کرده است و به غیر از این خانه، بناهای معروف زیاد دیگری را هم مثل خانه بروجردی ها و خانه امین الدوله را عهده دار بوده است. البته سنگ بنای این عمارت را سید جعفر طباطبایی گذاشته است و به همین دلیل، خانه به نام او ثبت شده است.

خانه طباطبایی در کاشان، مساحتی برابر ۴۷۳۰ متر مربع دارد و تاریخ آن به سال ۱۲۵۰ قمری برمی گردد. سبک معماری خاص آن و استفاده از طاق ها، ستون ها، تزیینات زیبا و دلنشین، در کنار گچبری های چشم نواز باعث مشهور شدن آن به عنوان یکی از بهترین مکان های کاشان که ارزش دیدن دارد، شده است.

معرفی کامل غار موزه استاد وزیری

تاریخچه خانه طباطبایی

خانه طباطبایی مانند دیگر بناهای تاریخی آن زمان از اصالت معماری و طراحی متناسب با فرهنگ و اقلیم خاص منطقه و تزئینات مجلل و باشکوهی برخوردار است. همین که به درون هشتی این خانه ی باشکوه پا می گذارید، نسیمی خنک و مطبوع، صورت تان را نوازش خواهد کرد و شما را به درون خانه خواهد کشاند. از راه پله پیش رویتان ۲۰ پله ای که پایین بروید، به حیاط زیبا و وسیع خانه می رسید. حیاطی که زیبایی خیره کننده اش لحظه ای شما را بر جای خود میخکوب می کند. حوض زیبا و بزرگی از یک سو تا سوی دیگر حیاط کشیده شده و ماهیان قرمز درون آب زلال آن یکدیگر را دنبال می کنند. در ۲ سوی حوض بزرگ، ۶ باغچه هشت ضلعی پر از گل های زیبا، طراوت حیاط را صدچندان می کند.

این خانه در نزدیکی تعدادی دیگر از جاهای دیدنی کاشان از جمله خانه تاریخی بروجردی و در جوار بقعه مبارکه امامزاده سلطان امیر احمد (این بقعه نیز از آثار هنری قرن نهم و دهم است) واقع شده و به خاطر اینکه سنگ بنای این خانه را شخصی به نام «حاج سید جعفر طباطبایی نطنزی» بنا نهاده، به خانه طباطبایی موسوم و مشهور شده است.
مجموعه خانه طباطبایی ها مشتمل بر ۳ بخش اندرونی بیرونی و بخش مخصوص خدمه است. مجموعه خانه تاریخی طباطبایی ها با ۴۷۰۰ مترمربع وسعت دارای ۴۰ اتاق، ۴ حیاط، ۴ سرداب (زیرزمین)، ۳ بادگیر و ۲ رشته قنات است. معماری خانه طباطبایی ها به شیوه معماری حجاب دار و گودال باغچه، متقارن و درون گرا است. معماری گودال باغچه یعنی باغچه ی خانه در گودی قرار گرفته است. بدین ترتیب بنا هم از نظر استحکام و مقابله با زلزله مقاوم می شود و هم آن که آبرسانی به بنا را تسهیل می کند؛ در ضمن از رطوبت بنا هم برای رشد گیاهان استفاده می شود. وقتی بنا در دل خاک باشد (یعنی به صورت گودال باغچه ساخته شود) خانه در عایق حرارتی هم قرار دارد. نه خانه زود گرم و نه زود سرد می شود.

معماری خانه طباطبایی

این خانه مشتمل بر چهار صحن و حیاط می شود که حیاط مرکزی متعلق به قسمت بیرونی و دو حیاط متعلق به اندرونی و یک حیاط متعلق به خدمه بوده است.
قسمت اندرونی خانه شامل اتاق پنج دری ساده در مرکز و دو حیاط در دو طرف آن و دارای سرداب هایی که بادگیر ها هوا را در آن جریان می دهند که این قسمت محل سکونت خانواده مرحوم طباطبایی بوده است. حیاط ضلع شمال غربی بزرگتر و تعداد اتاق های آن بیشتر و دارای سرسرای پذیرایی مجزایی است. در زیر قسمت اندرونی مخصوصا اتاق مرکزی، سرداب بزرگی قرار دارد که دارای مشخصات منحصربه فرد خود است و به علل مختلفی مانند وجود بادگیر، سقف ضربی، نوع مصالح به کار رفته در بدنه، دو جداره بودن بدنه، وجود حوضی که قبلا در مرکز سرداب بوده، اختلاف ارتفاع با سطح کوچه حدود ۸ تا ۱۰ متر و نسیم خنکی که از سطح حوض حیاط مرکزی وارد زیر زمین می شود، باعث شده است تا به خصوص در فصل تابستان ۱۵ تا ۲۰ درجه اختلاف دما بین زیرزمین و بیرون آن مشاهده شود.

قسمت بیرونی خانه شامل تالار بزرگ (اتاق شاه نشین) در مرکز با نورگیرها و پنجره های مشبک رنگی و پنجره های کناری دو جداره که عمودی باز و بسته می شوند. این اتاق دارای تزیینات نقاشی و آیینه کاری و گچ بری های جالب از جمله پنجره های مشبک گچی است که همچون پارچه توری ظریفی به نظر می رسد. در دو طرف اتاق شاه نشین اتاق های گوشواره بنا شده است. در جلوی اتاق شاه نشین، ایوانی با آیینه کاری و گچ بری های جالب دیده می شود. در طرفین تالار بزرگ دو حیاط خلوت و نورگیر به صورت قرینه یکدیگر احداث شده است که دارای تابلو های بدیع نقاشی هستند و از نفایس آثار هنری این دیار به شمار می آیند. اسناد و قراین نشان می دهد که هنرمند بزرگ و نقاش باشی دربار ناصرالدین شاه قاجار یعنی «میرزا ابوالحسن غفاری کاشانی» ملقب به «صنیع الملک» با مالک خانه دوستی نزدیک و مراوده خانوادگی داشته، لذا به احترام دوستی که با مرحوم طباطبایی داشته، در اجرای گچ بری ها و ترسیم نقاشی های این خانه نظارت داشته است و این مطلب ارزش و اعتبار تزیینات خانه طباطبایی را بسیار افزایش می دهد.

حیاط خدمه خانه که شامل اتاق های خدمه، زیرزمین خدمه، آشپزخانه و اصطبل زمستانی و تابستانی می شود که متأسفانه تعدادی از اتاق های خدمه از بین رفته است.

آب خانه از دو رشته قنات دولت آبادی و نصرآبادی تأمین می شد. خانه طباطبایی دارای ۵ درب ورودی است که ورودی اصلی به دو ورودی اندرونی و بیرونی در قسمت هشتی تقسیم می شود. علت پیچ و خم های راهروهای ورودی جهت شکستن اختلاف ارتفاع و نداشتن دید مستقیم است.

ذکر این نكته خالی از لطف نیست كه در ساخت خانه های قدیم كاشان در عین حال كه به اقلیم و وضع آب و هوایی به صورت اصولی و علمی توجه شده، به لحاظ پایبندی به اعتقادات دینی و اسلامی از نوعی حجاب و طرح محفوظ نیز برخوردار است. به این معنی كه فضای داخلی خانه از خارج خانه قابل رؤیت نیست و حتی از پشت بام خانه های مجاور نیز داخل خانه و از هر بخش، درون بخش دیگر دیده نمی شود.
درواقع علاوه بر این كه همه فضای داخلی خانه نسبت به خارج از حجاب كامل برخوردار است، هریک از بخش های درون خانه نیز نسبت به یكدیگر از حجاب و پوشیدگی خاصی بهره می برند. خانه طباطبایی ها مانند دیگر خانه های مجلل آن زمان در گودی زمین ساخته شده است. بدین معنی كه برای رسیدن به سطح حیاط خانه باید از پله های ورودی تا عمق ۶ متری پایین رفت و آنجا است كه چشم انداز زیبای درون خانه انسان را به متحر می کند. همانگونه كه می دانیم، در عمق یک متری از سطح زمین، درجه حرارت در تابستان و زمستان یكسان است. این عایق قطور یعنی یک متر خاك مانع از رسوخ حرارت گرم و سوزنده تابستان و سرمای خشك زمستان به عمق زمین می شود.

به دلیل همین عمق و گود بودن است كه آب چاه ها همیشه خنک و گوارا است و در عین حال در تابستان و زمستان از دمای ثابتی برخوردار است. بر همین اساس دیوار روبه روی هر اتاق، پشت به زمین خنك دارد و دمای سطح این دیوار در همه فصول سال نمی تواند بیش تر از ۱۸ درجه سانتی گراد باشد. همین امر سبب جذب حرارت اتاق در اوایل تابستان و تأمین آسایش نسبی ساكنان می شود. اما در اوج گرمای تابستان زیرزمین (سرداب)های متصل به بادگیرها پاسخگوی نیاز ساكنان خانه از نظر تهویه و وزش مطبوع هوای خنک بوده است.
از دیگر مزایای مهم ساخت خانه در گودی علاوه بر خنك كردن و تعدیل دما، می توان به دسترسی آسان تر به قنات و آب آن و همچنین مقاومت بنا در برابر زلزله اشاره كرد. خانه تاریخی طباطبایی ها با این كه حدود ۱۷۵ سال پیش ساخته شده، ولی از سامانه تهویه مطبوع غیرماشینی، طبیعی و بسیار كارآمد بهره جسته است. بدین معنی كه در درون ساختمان، وزش هوای خنک و دل انگیز، رفاه و آسایش ساكنان را تأمین كرده و كاربرد بهتری نسبت به سامانه های تهویه مطبوع امروزی داشته است.

اما در همان زمان در خانه های مجلل و كاخ های فرمانروایان مغرب زمین، مانند كاخ معروف «ورسای»، چنین رفاهی غیرقابل تصور و دسترس بوده است، درحالی كه این بهره مندی طبیعی در خانه طباطبایی ها همچنان پابرجا و فعال است. این سامانه تهویه مطبوع همان بادگیرها است. عملكرد بادگیرها به صورتی است كه هوای تمیز پشت بام را به چاه خنک كن صیقل داده شده با «ساروج» كه حدود ۸ تا ۱۰ متر عمق دارد، برساند تا پس از خنک كردن هوا، آن را به زیرزمین مسكونی هدایت كند.
هوا در چاه تاریک و بدون تشعشع تونل خنک كن، سنگین تر شده و به آرامی فرو می ریزد و از دهانه كانال كه شباهتی به شومینه دارد، به فضای زیرزمین وارد و در آن جاری شده و موجب طراوت، تازگی و خنكی آن می شود.

از دیگر نكته های جالب این شاهكار معماری این است كه چون در شب های تابستان یا در زمستان كه دمای هوای بیرون سردتر از هوای داخل چاه خنک كن است، جریان هوا قطع شده و این سامانه از كار باز می ایستد.
در فصل تابستان نیز تا زمانی كه دمای هوای معلق در تونل خنک كن به درجه پائین تر از هوای زیرزمین نرسد، جریان ریزش هوای خنک به داخل زیرزمین صورت نمی گیرد. از قدرت این سیستم همین بس كه در طول این ۱۷۵ سال، چه آن زمان كه محل سكونت بوده چه آنگاه كه متروكه و مخروبه شده و چه اكنون كه مورد بازدید علاقه مندان است، فعال بوده و همچنان مانند روز اول به كار خود ادامه می دهد.
اگر به دقت به این خانه نظر كنیم، خواهیم دید استاد معمار، به خانه نیز مانند یك انسان نگریسته است؛ زیبایی ها را به درون برده و آن را از چشم بیگانه درحجاب قرار داده و به همه نیازهای مادی و معنوی آن توجه خاص مبذول داشته است. معماری زیبا و علم مداری كه اگر در این زمان نیز به شاخصه های كاربردی آن در ساخت بناها توجه شود، بسیاری از نابسامانی ها در عرصه ساخت و ساز مرتفع شده و از بسیاری هزینه ها پیشگیری خواهد شد.

خانه تاریخی طباطبایی ها كه به وسیله هیأت امنای مرمت و احیای ابنیه تاریخی كاشان خریداری و در سال های ۱۳۷۴ تا ۱۳۷۶ با همكاری شهرداری و میراث فرهنگی كاشان و با پشتیبانی مسئولان وقت وزارت و معادن و فلزات، طبق نقشه اصلی و نخستین مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت و در فهرست آثار ملی ایران به شماره ۱۵۰۴ به ثبت رسید. مجموعه تاریخی خانه طباطبایی ها هم اكنون زیر پوشش سازمان رفاهی و تفریحی شهرداری كاشان اداره می شود و همه روزه به ویژه در روزهای تعطیل، پذیرای خیل مشتاقان و شیفتگان معماری اصیل و سنتی ایران زمین است.

بهترین زمان دیدن خانه طباطبایی ها کاشان

بهترین زمان دیدن خانه طباطبایی ها و سفر به کاشان، ماه های فروردین، اردیبهشت، مهر و آبان است. اگر بین 15 تا 25 اردیبهشت ماه به کاشان سفر کنید، می توانید از مهم ترین رویداد این شهر زیبای اصفهان یعنی جشنواره گلاب گیری قمصر کاشان دیدن کنید. از طرفی پاییزهای روستای ابیانه در نزدیکی کاشان بسیار دیدنی است. درست است که در تابستان و زمستان به دلیل کویری بودن، شهر کاشان آب وهوای نسبتاً گرم و سردی دارد، اما این فصل ها خلوت ترین زمان سفر به کاشان هستند. می توانید با آرامش و لذت بردن از خلوتی شهر به دیدن آثار تاریخی ازجمله خانه طباطبایی ها بروید.

راه دسترسی به خانه طباطبایی ها کاشان

خانه طباطبایی ها در خیابان علوی کاشان قرار دارد. اکثر خانه های تاریخی کاشان در این خیابان قرار دارند و شما می توانید در یک روز از آثار تاریخی و زیبای زیادی دیدن کنید. شما تنها با صرف سه ساعت می توانید از تهران به این جاذبه تاریخی زیبا برسید. وقتی به کاشان رسیدید باید به محله سلطان امیر احمد بروید. از میدان قاضی اسدالله می توانید وارد خیابان فاضل نراقی شده و به خیابان علوی بروید. جنب امامزاده امیر احمد می توانید خانه طباطبایی ها را پیدا کنید. با تاکسی یا اتوبوس هایی که در خیابان فاضل نراقی، نزدیک میدان کمال الملک هستند، می توانید به عروس خانه های ایران برسید. البته کمی هم پیاده روی باید بکنید.

معرفی کامل عمارت ارباب هرمز، موزه گرافیک ایران