کاشان
شهر کاشان از نظر جغرافیایی جزو شهرهای مرکزی ایران محسوب میشود که در جنوب کویر نمک و دریاچه قم قرار دارد و فاصله ی آن تا تهران چیزی حدود ۲۵۰ کیلومتر میباشد. با توجه به آثار مکشوفه ای که از تپه باستانی سیلک کاشان یافت شده علت نامگذاری این شهر را سکونت قبایل کاسویا کاشو میدانند که سبب شده نام این شهر در ابتدا به کاسیان و کاشیان و بالاخره به کاشان تبدیل شود.
تاریخچه قالی کاشان
سابقه بافت پارچه های مخمل و رزبفت و همچنين قالی بافی در شهر كاشان به زمان صفويه می رسد. پارچه های زری و قالي های نفيس و گرانبهايی كه در اين زمان در اين شهر بافته شده اند هركدام در نوع خود شاهكاري از هنر رنگرزی و بافندگی هستند در اين عصر قالی بافی كاشان به اوج كمال خود رسيد و هنرمندان اين شهر نمونه های باارزشی از خود به يادگار گذاشتند كه تعدادی از آنها در حال حاضر در موزه های بزرگ جهان مشتاقان بی شماری را به خود جلب مي كنند متاسفانه بعد از اين دوره قالی باقی و نساجی دستی در اين شهر مانند ساير مناطق ديگر بافندگی ايران از رونق و اعتلا افتاده و رو به نيستی و فنا رفت.
شواهد نشان میدهد مشهور به پولونزی یا لهستانی که در اواخر قرن 10 ه.ش (1601 م) به ایران سفارش داده شده( به سفارش سیکیسموند سوم) در کاشان بافته شده اند.احتمال می رود قالی مشهور اردبیل یا همان شیخ صفی مشهور نیز در کاشان بافته شده باشد. از این روی که شیوه بافت این قالی مشهور با سنت بافندگی کاشان بیشتر از دیگر مناطق همخوانی دارد.بسیاری از گزارشهای گردشگری خارجی از کاشان در دوره صفوی نیز حکایت از رونق قابل توجه قالی بافی در این شهر دارد.
ساختار و ویژگی های فرش کاشان
ساختار فرش کاشان متأثر از عوامل متعدد است. طرح و رنگ، اندازه ی پرزها و تعداد گره در واحد سطح بخشی از این عوامل است.
اندازه پرزها فرش را در منطقه کاشان به «خاب» فرش می شناسند. هرچه تعداد گره ها در واحد سطح بیشتر باشد امکان این که خاب یا اندازه پرز کمتر شود میسر می گردد و برعکس. هرچه گره در واحد سطح کمتر شود علی القاعده باید اندازه پرز بیشتر شود تا فرش نمایی پیدا کند. وقتی گره ها در واحد سطح بیشتر شود فرش به اصطلاح دقیق تر می شود. گفته می شود فرش «ریزبافت» است. در این صورت امکان اجرای طرح ها ظریف نظیر گل و بوته و مناظری از پرندگان فراهم می گردد. وقتی فرش «درشت بافت» است امکان اجرای طرح ها ریز سلب می گردد. این کار بستگی بافنده فرش خواهد داشت. بافت فرش ریز سخت تر از «درشت بافت» است.
غالب فرش های دست بافت کاشان از پشم است. پشم های مورد استفاده در فرش کاشان از تولیدات گله داری شهرهای دیگر است. کاشان گرم و خشک و آنچنان آب و علف ندارد که بتواند بر تولیدات پشم خود متکی باشد. شهرهایی مانند خراسان، آذربایجان، کرمانشاه پشم فرش کاشان را تأمین می کنند.
اندازه ی پرزها همان طور که گفتیم به «خاب» معروف است. اندازه خاب در فرش های کاشان متفاوت است. فرش بعضی از مناطق ریزبافت و بعضی دیگر درشت بافت هستند. به تبع آن خاب نیز متفاوت می شود. در قالی های پشمی شهر کاشان معمولاً بلندی پرز قالی متوسط است در حالی که در آران و بیدگل کمی بلندتر است. در این صورت راحت بافت تر می باشد. شاید ریشه ضرب المثل «مثل فرش کاشان است هرچه پا بخورد خوش آب و رنگ تر می شود» از اینجا پیدا شود. وقتی خواب بلند است نقشه و طرح آن وضوح کمتری دارد. به همین خاطر هرچه فرش استفاده شده و اصطلاحاً پا بخورد در این صورت نقشه و طرح آن نمود بیشتر پیدا خواهد کرد و به قولی به فرش ریز بافت که خاب کمتری دارد نزدیک تر خواهد شد.
در فرش غیر از رنگ که معمولاً از پشم است از تار و پود نیز استفاده می شود. معمولاً تار و پود از نخ پنبه ای استفاده می شود و تنها در بافت قالی های بسیار ظریف مثل از نخ ابریشم استفاده می شود. از دو نوع پود – پود رو و زیر – فرش را سامان می دهد. تار زیر یا ضخیم تر گره ها را بر جای خود استوار می کند و تار رو یا ضعیف تر به ظرافت به دور تارهای عمودی چرخیده و تنیده و به انتها می رسد. پس از آن قیچی است که گره ها را با ارتفاع مشخص که به خاب معروف است یک سطح و اندازه می کند.
طرح های فرش کاشان
طور كلي طرحهاي اصيل قالي كاشان كه از دوره صفويه الهام گرفته و به طرحهاي قديم كاشان معروفند عبارتند از درختي گلداني، لچك وترنج، محرابي، شكارگاه وجانوري وطرحهاي تصويري و نقوش اسليمي.
طرحهاي فرش كاشان تا حدود زيادي تاثير از طرحهاي اصفهان و نقشه هاي سنتّي ايران گرفته است و با اين تفاوت كه در نقوش فرش كاشان از گل بته و طرحهاي افشان و طرحهاي ساده تر مربوط به پارچه بافي بيشتراستفاده مي شود. ميل به ابتكار و نوآوري در طرحهاي كاشان، طراحان فرش را وادار به نوعي تصوير سازي نمود. بيشتر از آن كه از نوع تصوير سازي اروپا باشد، به تصوير سازي ايراني عين قلم گيري و حالات مينياتوري شبيه بوده است.
نکات بسیار مهم در هنگام بافت فرش
