معرفی رمان راهنمای مردن با گیاهان دارویی اثر عطیه عطار زاده

درباره کتاب

گیاهان خواص متفاوتی دارند که به آن ها خاصیتی جادویی می بخشد. یک گیاه در ترکیب مناسب با گیاهان دیگر می تواند یک مرهم و داروی حیات بخش باشد؛ همان گیاه در شرایطی متفاوت هم چون زهری کشنده به مرگ و نابودی منجر می شود. راهنمای مردن با گیاهان دارویی داستانی پر رمز و راز است که در آن پای گیاهان دارویی به ماجراهای سرنوشت ساز شخصیت ها باز می شود.

سبک نگارش راهنمای مردن با گیاهان دارویی

در اعماق ذهن انسان چه می گذرد که خود از آن بی خبر است؟ فراواقع گرایی، سورئالیسم یا ابهام گرایی یک سبک ادبی است که در آن نویسنده دغدغه های فردی با ماهیتی احساساتی و ناآگاهانه را شرح می دهد. از جمله ویژگی های این سبك «نوشتن خود به خود» است. به این صورت که هر آن چه به ذهن نویسنده خطور می كند، همان را ثبت می كند.

از نظر نویسندگان این سبک، با روش های منطقی عقل هیچ گاه نمی توان ضمیر ناخودآگاه و گوشه های پنهان و تاریک روان را کاوید. رویا، یکی از مهم ترین راه های دستیابی به ضمیر ناخوداگاه است. حافظه ی انسان با خیال و توهم این گوشه های تاریک را به هنگام بیداری و هوشیاری زنده می سازد.

از اولین آثار سوررئالیستی در ایران می توان به کتاب «بوف کور» اثر «صادق هدایت» اشاره کرد. روایت داستان «بوف کور»، ساختاری غیرخطی، سوررئال و سمبلیک است که خاصیت چند جانبه ای به آن داده و خواندن و درک آن را مشکل کرده است. راوی داستان، که در انزوا و تنهایی به سر می برد، از جامعه گسیخته و همه ی افراد را شبیه هم می بیند و دغدغه ی شناخت خویش و درون بینی دارد.

«شازده احتجاب» نیز از نوشته های جریان سیال ذهن با مفاهیم ذهنی و روانی سوررئال ایرانی است. در این داستان ها، ضمیر ناخودآگاه مرکز توجه است. نویسندگان این گونه آثار، سعی در ورود به دنیای مبهم و مجهول روح و خفایای ناخودآگاه داشته اند و از این رو توصیفات و تجربیات آنان در بسیاری از موارد شبیه به هم است. مهم ترین منظور نویسندگان سوررئال، دست زدن به نوعی نوشتن خودبه خودی و ایجاد فضایی چند بعدی است که خواننده را دائما در معرض کشف های جدید از شخصیت های داستانی قرار می دهد.

راهنمای مردن با گیاهان دارویی نیز فضایی فراواقعی دارد. ارتباط روای با شخصیت های مرده ای چون «ابن سینا» و «سید جمال الدین اسدآبادی» و ادارکاتِ ماوراء الطبیعه او از ویژگی های این سبک است. رویاهایی که راوی می بیند بدون ساختاری سر راست و در قالب جریانی سیال و موهوم روایت می شود.

نگاهی روانکاوانه به راهنمای مردن با گیاهان دارویی

روانکاوی یکی از انواع روش های تحلیل و بررسی در ادبیات است. نظریه پردازان روانکاوی در مورد نحوه ی شکل گیری شخصیت و بهترین شیوه ی درمان رفتار اختلال دار نظرات متفاوتی دارند. شخصیت های داستانی انسان هایی واقعی نیستند و در نتیجه روانی ندارند که بتوان آن را بررسی کرد. اما از آن جایی که شخصیت های داستانی بازتابی از تجربه های انسانی هستند، می توان به شخصیت های ادبی با دیدی روانکاوانه نگریست و علت رفتارهای آنان را ریشه یابی کرد.

از این منظر، تک تک انسان هایی که در جهان وجود دارند و به نوعی در داستان شخصیت پردازی شده اند، هر یک از بدو تولد و دوران کودکی در خانواده تجاربی کسب می کنند که پیشینه ی روانی آن ها در بزرگسالی را شکل می دهد. الگوهای رفتاری در دوران نوجوانی و بزرگسالی محصول تجارب این دوران است.

روان راوی در داستان راهنمای مردن با گیاهان دارویی نیز بر اساس این تجارب در دوران کودکی اش شکل گرفته است. از آن جایی که سبک داستان فراواقع گرایی است تعمدا این ریشه ها شرح داده نمی شود و فقط به صورت جسته گریخته همراه با اوهام و ابهام اشاره هایی به آن ها می شود.

یکی از ویژگی های این الگوهای رفتاری ویران کننده، تکرار آن ها در فرد است. امیال، هراس ها، نیازها و تضادهای شخصیتی اغلب ناآگاهانه در رفتارهای شخصیت های داستانی بروز می یابد. ضمیر ناخودآگاه مخزن آن دسته از تجارب و احساسات دردناک، زخم ها، ترس ها، تمنیات گناه آلود و تضادهای حل نشده ای است که فرد نمی خواهد از آن ها چیزی بداند چرا که دانستنش او را از پای درمی آورد. یکی از مکانیسم های دفاعی در برابر این تجربیات دردناک، سرکوب است.

مجموعه ی این رفتارها در داستان راهنمای مردن با گیاهان دارویی در شخصیت مادر و دختر دیده می شود. برای مثال، مادر در گذشته انقلابی و سرکش بوده، به خاطر عشق به خانواده اش پشت می کند، اما عشق به او وفادار نیست و خیانت باعث سلب اعتمادش می شود. واکنش مادر نسبت به این اتفاقات یک انزوای خودخواسته از جهان و سرکوب هرگونه پیشامدی است که دوباره او را به این جهان ربط دهد.

از طرف دیگر مادر از تجربه ی دوباره ی این زخم ها توسط دخترش ترس دارد و به همین جهت از تماس دخترش با جهان بیرونی جلوگیری می کند. این مراقبت افراطی مادر، نقش یک زندانبان را برای او تداعی می کند. انباشت این سرکوب گری ها در آخر موجب جنون راوی می شود و آشوب ها و کشمکش های دختر جوان در قالب قتل مادر بروز می یابد.

راهنمای مردن با گیاهان دارویی؛ مادرها و دخترها

انزوای خودخواسته مادر و فرار از واقعیات جهانی و تحمیل آن به دخترش رابطه ای عمیق بین او و دختر به وجود می آورد: رابطه عشق_نفرت؛ وابستگی شدیدی که به نفرت می انجامد.

در دنیای اسطوره ها داستان های زیادی از رابطه دختر_مادری هست که معمولا به مفهوم عشق و نجات منتهی می شود. ولی اسطوره ی «الکترا» نمایانگر کشمکش مادر_دختر فرویدی است. بر اساس این اسطوره، مادر الکترا به پدر خانواده خیانت می کند و معشوقش را به مقام پادشاهی می رساند. عقده ی الکترا برآمده از ماجرای انتقام گیری الکترا و برادرش از مادرشان و پدرخوانده است. «سوفوکل» نمایشنامه نویس یونانی با نمایش رنج های الکترا، ترحم و دلسوزی تماشاگر را متوجه او می کند. الکترا این رنج ها را به انتخاب خودش تحمل می کند و اصرار دارد خود را یک قربانی نشان بدهد. به همین دلیل الکترا عدالت واقعی را در انتقام می بیند. این تنها روایت اسطوره ای از قتل مادر به دست دخترش است که به این وسیله مادر گناهکار مجازات می شود. گرچه در کتاب راهنمای مردن با گیاهان دارویی چنین گناه محرزی وجود ندارد. اما راوی رفته رفته در داستان به این نتیجه می رسد که مادرش در برابر او گناهکار است و قتل او نوعی انتقام گیری از اوست.

خلاصه داستان

کتاب، داستان زندگی دختری است که در کودکی به واسطه فرو رفتن بوته های گیاه وحشی در چشمانش نابینا می شود.
دختر به همراه مادرش در یک خانه زندگی می کنند و در کار درست کردن گیاهان دارویی هستند. بعد از نابینا شدن او، به بیمارستان برده می شود تا مورد جراحی قرار گیرد، اما مادرش نمی گذارد و اعتقاد دارد که نتیجه چنین عملی تخلیه کردن حدقه چشم هاست! شخصی بنام سید گاهی اوقات به خانه آن ها می آید و مواد اولیه را می آورد و گیاهان دارویی آماده شده را برای فروش به بازار می برد. دختر نابینا نیز عقاید خاص خود را دارد، و به شخصیت بوعلی علاقه زیادی دارد.
روزگار به همین منوال می گذرد تا این که یک روز، با مرگ یکی از اقوام، برای شرکت در مراسم ختم به شهرستان خود می روند، در آن جا دختر نابینا با پسری آشنا می شود و با گذشت چند مدت حس می کند، که عاشق پسر شده است، او نمی تواند پسر را ببیند، اما بوی او را حس می کند، برای همین، بوی او که بویی مانند بوی کتان است، تا ابد در ذهن دختر می ماند و مدام در طول داستان به این بو اشاره می کند.
وقتی که از شهرستان به خانه باز می گردند، همه چیز تغییر می کند و دختر نابینا، با افکار خشن و خشونت آمیزی درگیر می شود و آهسته آهسته، اعمال او نیز خشونت آمیز می شود که ظاهراً بر اثر عاشقی هست.
روزها می گذرد تا اینکه دختر نابینا متوجه می شود که مادرش بیمار شده و نمی تواند دیگر کاری انجام بدهد، دختر نابینا سعی می کنند با درست کردن داروهای گیاهی، اوضاع مادرش را بهبود ببخشد، اما فایده ای ندارد و اوضاع وخیم تر می شود. و اتفاقات دیگری که بعضاً خشونت آمیز است در داستان اتفاق می افتد که خواننده جذب آن می شود.

درباره نویسنده

عطیه عطارزاده شاعر و مستندساز و البته نویسنده در سال ۱۳۶۳ در تهران بدنیا آمد.
مهر/ رمان «راهنمای مردن با گیاهان دارویی» اثر عطیه عطارزاده از متفاوت ترین آثار داستانی روزهای اخیر بازار کتاب است
یش تر مجموعه شعر «اسب را در نیمه ی دیگرت برمان» و به عنوان برگزیده جایزه شعر خبرنگاران در سال ۱۳۹۵ معرفی شد.

قسمتی از کتاب

آن قدر به دیدن چیزها با دو چشم عادت کرده اند که توانایى حقیقى دیدن را از دست داده اند. در کتابى شنیده ام حس دیدن مانند حس جهت یابى به مرور زمان در نوع آدمیزاد از بین رفته است. قدیم ها که نه نقشه اى در کار بود و نه جاده و خیابانى، آدم ها مانند پرندگان چشم هاى شان را مى بستند و مسیرشان را حدس مى زدند. اما حالا ناچارند نام خیابان ها و کوچه ها را حفظ کنند و مدام توى نقشه ها بگردند تا خودشان را پیدا کنند. دیدن هم همین طور است، اگر از آن استفاده نکنى، ذره ذره از دستش مى دهى.

در خون آدم ها، چیزهایى هست که هیچ جوره نمى شود ازشان گذشت. این حقیقت محض است که آدم ها تمام نمى شوند و با خون شان ادامه مى یابند. این را مى شود از رمان ها هم فهمید، مثلا برادران کارامازوف که مادر مى گوید بهترین نمونه و رمان وراثتى است، یعنى رمانى که حول محور روابط خونى شکل مى گیرد. اگر این حرف درست باشد، حالا که م این جا نشسته ام و به خرت خرت صندلى و صداى افتادن زالوها بر زمین گوش مى دهم، مادر در تن من ادامه دارد.

شناسنامه کتاب

نویسنده: عطیه عطار زاده

ناشر: چشمه

تعداد صفحات: 11

معرفی رمان کاج ها وارونه اند اثر سامان نورایی