معرفی رمان شیاطین اثر فیودور داستایفسکی

سه شنبه، 29 تیر 1400 زمان مطالعه 14 دقیقه

رمان شیاطین یا به عبارت دیگر جن‌زدگان، یکی دیگر از شاهکارهای فیودور داستایفسکی نویسنده بزرگ روس است که می‌توان آن را کتابی متفاوت با دیگر آثار او دانست. شیاطین را سیاسی‌ترین کتاب داستایفسکی می‌دانند که داستان درباره ملتی است که موازین اجتماعی را نمی‌شناسد و بدین ترتیب به جای این که خود را نجات دهد، نابود می‌سازد.

درباره کتاب شیاطین

جن زدگان یا شیاطین رمانی است از داستایوسکی، نویسندهٔ اهل روسیه. این کتاب یکی از آثار مشهور ادبی جهان به شمار می رود. شیاطین تمثیل پیامدهای فاجعه آمیز نیهیلیسم سیاسی و اخلاقی است که در دهه 1860 در روسیه رواج داشت.

خلاصه کتاب شیاطین

مضمون اصلی کتاب درباره ی انقلابیونی است که برای رسیدن به هدف خود یعنی سرنگونی حکومت و کلیسای روسیه ، دست به هر جنایتی می زنند و با این که عاشق وطن خود هستند، از آن ها به سادگی سوءاستفاده می شود. این کتاب را سیاسی ترین اثر داستایفسکی می دانند. ستاوروگین، پیشوا و معلمی است که شخصیت محوری رمان شیاطین به حساب می آید. شخصیت های دیگری که در کتاب شرح داده می شوند، بخشی از شخصیت پیچیده ی ستاوروگین را به خواننده معرفی می کنند که گاه با هم بسیار تناقض دارند. بخشی از این توصیفات، ستاوروگین را رهبری با مهارت وادار کردن دیگران به اعمال غیرانسانی به تصویر می کشد.گروه انقلابی با نام «مردم ما» و به سرکردگی پیوتر ستپانویچ نماینده ای از انقلابی های متعصب هستند. پیوتر تجسم شیطان روی زمین و نماینده ی تفکرات پوچ است. پیوتر با فریب و کنترل احساسی، گروه را بازیچه ی خود می کند و پای آن ها را به ماجراهایی غیراخلاقی باز می کند که به قتل نیز می انجامد. البته پیوتر که صفات رهبری را در خود نمی بیند، از ستاوروگین به جای رهبر استفاده می کند. ستاوروگین یک رهبر واقعی، باهوش، مستقل و مرموز است که به راحتی بر دل و ذهن تمامی شخصیت های داستان نفوذ دارد. او که به خدا باور ندارد، با خودخواهی، ترس و اخلاق را نادیده گرفته و دست به شرارت می زند.استپان، پدر پیوتر هم یکی از مهم ترین شخصیت های کتاب است که داستان با شرح احوال او شروع می شود. او در روزهای آخر عمرش متحول می شود و با جنبش پوچ گرایی جامعه ی روسی مخالفت می کند. او نمایانگر معتقدان دین ارتدکس است و در جای جای کتاب از انجیل نقل قول می آورد. ایمان به خدا، مشارکت در پیشرفت بشر، اخلاق، عشق و هنر از دغدغه های داستایفسکی در این کتاب است.

ویژگی های کتاب تسخیر شدگان (جن زدگان)

جزو لیست برترین کتاب های تاریخ ادبیات به انتخاب انجمن کتاب نروژ
فیلمی بر اساس این کتاب در سال 1988 ساخته شده است.
این کتاب با عنوان «شیاطین (جن زدگان)» نیز توسط نشر نیلوفر منتشر شده است.

درباره نویسنده کتاب شیاطین

فئودور داستایفسكی (1881-1821) در خانواده ای مرفه در مسکو متولد شد. پدرش پزشک بود و با کار در بیمارستان خیریه به فقرا کمک می کرد. به این ترتیب داستایفسکی فرصت یافت تا از کودکی از نزدیک نظاره گر مشکلات طبقه ی فرودست باشد.بعد از فارغ التحصیلی مدتی به عنوان مهندس کار کرد. کم کم به قمار و مال باختن دچار شد، چیزی که همه عمر گریبان گیرش بود. در دهه ی سوم زندگی اش با نویسنده ها و روشنفکران رادیکال منتقد آشنا شد.با دستگیری داستایفسکی در محفل روشنفکرانه ی «پتروشفسکی» و عدم اقرار او به گناهش، دادگاه نظامی حکم مرگ برایش صادر کرد. تزار مایل نبود که حکم اجرا شود اما به محکومان لباس سفید پوشاندند و آن ها را به محل اعدام بردند. در آخرین لحظه های مراسم اعدام، حکم عفو تزار را برای زندانیان خواندند. داستایفسکی به چهار سال کار اجباری در اردوگاه های سیبری محکوم شد. این تجربه ی نزدیک به مرگ، رنج زندان و تحقیر اردوگاه تاثیر زیادی بر ذهن داستایفسکی گذاشت. تجربه ی اردوگاه کار اجباری موضوع رمان «خاطرات خانه ی مردگان» است و به اعدام نمایشی نیز در کتاب «ابله» اشاره شد. داستایفسکی در آثارش به سراغ بررسی سرشت جنایتکاران و خلق و خوی قاتلانی می رود که بیشتر از روی عمد مرتکب جنایت می شدند تا از روی غریزه. «جنایت و مکافات» از جمله ی این آثار است.روسیه در زمان داستایفسکی به تازگی صنعتی شده بود، در حالی که تعداد زیادی از مردم در فقر و بدبختی به سر می بردند. این وضعیت باعث نارضایتی توده های مردمی و شنیدن زمزمه هایی از انقلاب علیه سرمایه داری و طبقه ی ثروتمند در جامعه شد. ناآرامی های سیاسی روز به روز شدت می گرفت. در این میان، اعتراض دانشجویی به رفتارهای خشونت آمیز انجمن سری و ترک آن باعث شد تا اعضای گروه او را به قتل برسانند. ماجرای قتل دانشجو به شدت بر داستایفسکی اثر کرد. رهبر این گروه سری یک نهیلیست افراطی بود که باور داشت اعضای گروهش نباید منافع شخصی، احساسات و تعلق خاطری غیر از انقلاب داشته باشند. این حادثه باعث شکل گیری کتاب شیاطین شد.«یادداشت های زیرزمینی» داستان یک کارمند بازنشسته ی دولتی است که از همه چیز و همه کس بیزار است. رمان «جنایت و مکافات» یکی از آثار مشهور داستایفسکی درباره ی مردی بی پول ولی متوهم و شیفته ی قدرت و ثروت که در جریانی پیرزن رباخوار و خواهر او را به قتل می رساند. رمان «ابله» نیز ماجرای فردی پاک و ساده دل است که پای به دنیای اشرافیت می گذارد. «برادران کارامازوف» آخرین اثر داستایفسکی سرنوشت سه برادر به نام های «میتیا»، «ایوان» و «آلیوشا» را به تصویر می کشد، که هر یک بر اساس ذات خود مسیری را برای زندگی برمی گزیند و با عواقبی روبه رو می شود.«هانری تروایا»، نویسنده ی فرانسوی در نقد شیاطین داستایفسکی گفته است: «جن زدگان، یا به لفظ صحیح تر «شیاطین» داستان ملت و کشوری است که موازین اجتماعی را نمی شناسد، و به جای این که خود را نجات دهد و قانون و اخلاق را احیا کند، خود را نابود می سازد. شیاطین همیشه در جسم آن قربانی که در آن حلول کرده اند باقی نمی مانند.»«سامرست موام»، نویسنده ی انگلیسی درباره ی رمان آثار داستایفسکی نوشته است: «در کالبد داستایفسکی مردی زندگی می کرد که می توانست «آلیوشا» را بیافریند، آفریده ای که شاید در تمامی رمان های جهان، شیرین تر و نجیب تر و مهربان تر از او نیامده باشد. در کالبد داستایفسکی، انسانی زندگی می کرد که می توانست «بابا زوسیما» را خلق کند، مردی که شبیه اولیاء است.»

سبک نگارش داستایفسکی

فرهنگ روسی بین دو غول بزرگ قرن نوزدهم، تولستوی و داستایفسکی تقسیم شده است. در میان نویسندگان قرن نوزدهم داستایفسکی بیشترین تاثیر را بر ادبیات مدرن داشت. داستایفسکی رمان نویس درون آدمی است، تصویرگر عوالم درونی که از رنج و درد مدرن، از دوگانگی ایمان و دنیا و از خلاء اخلاق فرد و توده می نویسد. داستایفسکی تلاش کرد که در آثارش تضادها و افراط های روزگار خود را نشان دهد.تجربه ی کار چهارساله در سیبری، داستایفسکی را از نظر روحی و فکری تغییر داد. رنج بسیار او از بیماری صرع به همراه دیدگاه پیچیده تر و تلخ ترش نسبت به جهان او را به سمت پوچ گرایی سوق داد. در این زمان فقر و مشکلات خانوادگی نیز گریبانش را گرفت. روح داستایفسکی از پوچی شهرهای مدرن آزرده شده و سودای دهقان آزاده را داشت. او نیز همراه با «بالزاک» نویسنده ی فرانسوی و «دیکنز» نویسنده ی انگلیسی، تصویر جوامع و طبقات اجتماعی را در وضعیتی درهم و بی معنی در شهرها تصویر می کند.از آن جایی که داستایفسکی نویسنده ای واقع گرا بود، پدیده های اجتماعی علت اصلی نوشتن رمان برایش محسوب می شد. رد وقایع اجتماعی آن دوره و زمانه را به سادگی می توان در آثار او یافت. رئالیست سبکی ادبی است که در قرن هجدهم و نوزدهم با هدف شرح واقعیت های جامعه شکل گرفت. نویسندگان این مکتب جامعه ی خود را با همه ي مشخصات و عادات، نیکى و بدى هایش در آثارشان نشان دادند. اما رئالیست (واقع گرایی) داستایفسکی با سایرین تفاوت داشت. او کمتر به سراغ جزییات بی اهمیت رفته و بیشتر شخصیت انسان را مطالعه کرد. او بر این باور بود که شخصیت انسان در لحطات بحران شدید به بهترین وجه مشخص می شود. بنابراین رئالیسم داستایفسکی چیزی فراتر از توصیف مردم معمولی و زندگی آن ها بود. در داستان های او هیچ چیز غیرممکنی رخ نمی دهد و همه ی ماجراها در فضایی مرتبط رخ می دهد.

فئودور میخایلاویچ داستایوفسکی

درباره مترجم های کتاب شیاطین

سروش حبیبی در ۷ خرداد ۱۳۱۲ در تهران متولد شد. تحصیلات دبیرستانی را در تهران در دبیرستان فیروز بهرام به پایان رساند. از سال ۱۳۲۹ در مدرسه عالی پست و تلگراف ادامه تحصیل داد و سپس به خدمت وزارت پست و تلگراف و تلفن درآمد. در سال ۱۳۳۹ برای ادامه تحصیل به دانشکده فنی دارمشتات در آلمان رفت و به مدت سه سال به تحصیل در رشته الکترونیک و نیز یادگیری زبان آلمانی پرداخت. در وزارت پست و تلگراف رئیس دروس دانشکده مخابرات شد و در تغییر برنامه و تبدیل آن به دانشگاه مخابرات سهم عمده ای داشت، و از او به عنوان مجری طرح تشکیل مرکز تحقیقات مخابرات نیز یاد می شود. فعالیت او در زمینه ترجمه از همکاری منظم با مجله سخن آغاز شد. در سال ۱۳۵۱ پس از ۲۰ سال خدمت از وزارت پست و تلگراف و تلفن بازنشسته شد، و در انتشارات دانشگاه صنعتی آریامهر با سمت سرویراستار به کار مشغول شد و به ویراستاری چند کتاب دانشگاهی از جمله فیزیک دانشگاهی پرداخت. سروش حبیبی در سال ۱۳۵۶ به آمریکا رفت و از سال ۱۳۵۸ در فرانسه اقامت دارد.سروش حبیبی طی بیش از چهار دهه فعالیت خود در عرصهٔ ترجمهٔ آثار ادبی، دریچه تازه ای به روی خوانندگان ایرانی گشوده است، و آشنایی فارسی زبانان با نویسندگانی چون رومن گاری، آلخو کارپانتیه و الیاس کانتی از راه ترجمه های او بوده است. سروش حبیبی مترجمی چند زبانه است و از زبان های آلمانی، انگلیسی، روسی و فرانسوی به فارسی ترجمه می کند. اعتماد خوانندگان ایرانی به شیوهٔ ترجمهٔ او چنان است که هر یک از ترجمه های تازهٔ او از آثار نویسندگان مشهوری چون داستایوسکی که سال ها پیش به فارسی ترجمه شده بوده اند با استقبال خوانندگان آثار ادبی روبرو می شود.

درباره علی اصغر خبره زاده

۱۲ اسفند ۱۳۰۲ در تزرجانی از توابع شهرستان یزد متولد شد. وی پس از تحصیلات مقدماتی و متوسطه، وارد دانشسرای عالی تهران شد و در سال ۱۳۲۴ موفق به دریافت لیسانس ادبیات فارسی گردید. او در سال ۱۳۲۸ دکترای ادبیات خود را رشته زبان و ادبیات فارسی دریافت کرد. وی از محضر اساتیدی چون ملک الشعرای بهار، بدیع الزمان فروزانفر، علی اکبر سیاسی و علی اصغر حکمت بهره برد که اثری ژرف بر آینده فکری و کاری او برجای گذاردند.خبره زاده در طول تحصیلات با دو زبان عربی و فرانسه آشنا شد. در دورهٔ دانشجویی با جلال آل احمد دوستی حاصل کرد که تا مرگ جلال ادامه داشت.در سال ۱۳۲۷، به جرم عضویت در حزب توده و فعالیتهای سیاسی به زابل تبعید شد. در آنجا به ترجمهٔ کتاب بیگانه اثر آلبر کامو پرداخت. این اولین ترجمهٔ او بود که با ویراستاری و تصحیح آل احمد در ۱۳۲۸ به چاپ رسید.او در سال ۱۳۴۹ از طرف یونسکو ماموریت یافت برای مدت یک سال به ماداگاسکار برود و به مردم آن دیار سواد بیاموزد. خبره زاده چند کتاب تالیفی نیز دارد که از جمله آنها می توان نثر فارسی در آیینه تاریخ در سه جلد، برگزیده ادب فارسی، ادب و اندیشه، سخن و اندیشه را نام برد.علی اصغر خبره زاده ۲۸ بهمن ۱۳۸۷ در تهران درگذشت و در قطعه نام آوران بهشت زهرا به خاک سپرده شد.

قسمتی از کتاب شیاطین

بعضی دوستی ها بسیار عجیبند. طرفین هر دو می خواهند خون هم را بریزند و گوشت بدن هم را بجوند. تمام عمر بدین سان روزگار می گذرانند اما جدایی از هم را برنمی تابند. حتی می شود گفت که جدایی شان به هیچ روی ممکن نیست. اگر یکی از سر بهانه جویی و لجاج پیوند بگسلد اول خود بیمار می شود و شاید حتی بمیرد. (رمان شیاطین – صفحه ۲۰)

ما هنوز یاد نگرفته ایم از حاصل کارمان زندگی کنیم و حالا آمده اند برای من صحبت از «افکار عمومی» می کنند که تازه «پیدا شده است». همین طور بی مقدمه از آسمان افتاده است میان ما! اینها نمی فهمند که آدم برای اینکه فکری و عقیده ای داشته باشد قبل از همه چیز باید کار کند. خودش کار کند، باید خودش در کار ابتکار داشته باشد، یعنی با کار خودش تجربه پیدا کند. هیچ کس به مفت چیزی به دست نمی آورد. اگر ما روزی توانستیم خودمان کار کنیم عقیده ای هم خواهیم داشت و آن وقت می شود انتظار داشت که «افکار عمومی» هم پیدا شود. اما چون ما هرگز تن به کار نخواهیم داد صاحب عقیده کسانی خواهند بود که تا امروز به جای ما کار کرده اند، یعنی همان اروپاییان و همان آلمانی هایی که دویست سال است معلم مایند. (رمان شیاطین – صفحه ۵۳)

انسان از مرگ به این دلیل می ترسد که به زندگی دل بسته است. (رمان شیاطین – صفحه ۱۶۱)

بعضی ها هستند که پیرهن سفید بر تنشان لکه رسوایی است. (رمان شیاطین – صفحه ۲۳۵)

بعضی صورت ها هستند که همیشه، هربار که ظاهر می شوند گویی چیز تازه ای در شما القا می کنند که پیش از آن به نظر شما نرسیده بود، ولو اینکه صد بار آن ها را دیده باشید. (رمان شیاطین – صفحه ۲۴۹)

آدم باهوش فقط سکوت می کند، پرحرفی کار احمق هاست. (رمان شیاطین – صفحه ۳۶۸)

من معتقدم که نباید از جوان هامان غافل بود. همه فریاد می زنند که جوان ها امروز همه کمونیست شده اند. ولی من می گویم که باید دیدی گشاده داشت و اغماض نشان داد و قدرشان را شناخت. من حالا هر چه به دستم برسد می خوانم. همه روزنامه ها را، از جراید سوسیالیستی گرفته تا مجلات علوم طبیعی. همه مطبوعات را می خواهم و می خوانم، چون چاره ای نیست. انسان باید دنیایی را که در آن زندگی می کند بشناسد و بداند با چه کسانی سر و کار دارد. نمی شود تمام عمر را روی ابرهای خیال سیر کرد. من مسئله را عمیقا بررسی کرده و این قاعده را سرلوحه کارهای خود قرار داده ام که باید با جوانان مهربان بود و آنها را بر لب پرتگاه از خطر سقوط حفظ کرد. (رمان شیاطین – صفحه ۴۱۱)

امروز صاحبان فکر اصیل بسیار کم اند. (رمان شیاطین – صفحه ۵۶۶)

در همه جوامع و در وقت پریشانی تردید و تزلزل یا در دوران های گذار و تحول همیشه اراذلی رنگارنگ از اعماق جامعه برمی آیند. منظور من آن گروه به اصطلاح «پیشتاز» و علمداران نیست که در هر جریانی می کوشند از دیگران جلوتر باشند (و جز این فکری ندارند) و هدفشان در این تلاش اغلب بسیار احمقانه است و در عین حال کم و بیش معین. خیر، منظور من اراذل بی سر و پایی ست که در همه جوامع هستند و فقط در دوران های تحول یا آشوب و گذار برمی آیند و آشکار می شوند. اینها نه فقط هدفی ندارند بلکه حتی نشانی از اندیشه در ذهنشان پیدا نیست و فقط بی شکیبی و تشویش جامعه را با شدت بسیار بیان می کنند. این اراذل همیشه بی آنکه خود به این حال آگاه باشند در خدمت و تحت فرمان گروه کوچک «پیشتازان» قرار می گیرند که هدفی مشخص دارند و اگر بسیار سبک مغز نباشند (که کم پیش نمی آید که باشند) این زباله ها را به هر سو که بخواهند می روبند و هدایت می کنند. (رمان شیاطین – صفحه ۶۲۶)

من آنها را نکشتم و نمی خواستم بکشم. ولی می دانستم که ممکن است کشته شوند و مانع کشته شدنشان نشدم. (رمان شیاطین – صفحه ۷۲۲)

ما باید هوشمندان را با خود همراه کنیم و بر گرده احمقان سوار شویم. (رمان شیاطین – صفحه ۸۲۲)

نسل حاضر باید از نو تربیت شود تا شایسته آزادی باشد. (رمان شیاطین – صفحه ۸۲۲)

من همه عمر دروغ گفته ام. حتی زمانی که راست می گفتم دروغ می گفتم. من هرگز برای حقیقت حرف نزده ام. همیشه فقط برای خودم حرف می زده ام. (رمان شیاطین – صفحه ۸۸۲)