موانع اجرای حق حضانت فرزند 

گاهی عاملی حق حضانت پدر یا مادر را در حالت تعلیق نگه می دارد ؛ یعنی اینکه تا آن عامل وجود دارد ، نمی توان حضانت را به صاحب حق واگذار کرد ؛ ولی پس از آن ، دوباره وضع به حال عادی باز می گردد که آن را مانع اجرای حق حضانت می نامند . به همین مناسبت در این مقاله قصد داریم به بررسی این سوالات بپردازیم که منظور از موانع حضانت چیست و مواردی که مانع اجرای حق حضانت می شوند کدامند .

موانع حضانت یعنی چه؟

به طور کلی زمانی که بحث موانع حضانت مطرح می شود ، منظور مواردی است که در صورت ایجاد خلل در یکی از شرایط دارندە حضانت ، عدم مواظبت از کودک یا ناتوانی در انجام دادن وظایف ، حضانت به کلی از پدر یا مادر حضانت کننده سلب می شود و به دیگری واگذار خواهد شد . اساسا به موجب مادە 1175 قانون مدنی : " طفل را نمی توان از ابوین و یا از پدر و یا از مادری که حضانت با اوست گرفت ؛ مگر در صورت وجود علت قانونی " . لذا با بروز یکی از موانع حضانت ، حضانت از پدر یا مادر دارنده حق اولویت سلب شده و به دیگری منتقل می شود و در صورت فوت یا عدم صلاحیت وی ، مطابق قواعد واگذاری حضانت مذکور عمل می شود . گرچه در کتاب های فقهی بیشتر دربارە موانع حضانت مادر بحث می شود ، ولی مواردی که مانع اجرای حق حضانت می شوند​ ، جز در مورد ازدواج مجدد مادر پس از طلاق ، میان پدر و مادر مشترک است و هر دوی پدر و مادر را شامل می شود که در قسمت های بعدی به بررسی موارد مانع حضانت بر اساس فقه و قانون می پردازیم. همانگونه که فوقاً ذکر گردید والدین موظف به مراقبت و حمایت از کودکان خود می باشند و به اصطلاح این امر از وظایف آنان می باشد. زمانی که بحث از موانع حضانت مطرح می گردد، منظور شرایطی است که به سبب آن خللی در شرایط و وضعیت دارنده حضانت ایجاد می شود و همین امر باعث می شود که حضانت از او سلب و به دیگری واگذار شود چرا که بدلیل وجود آن مانع، فرد قادر به مراقبت و نگهداری از فرزند خود نمی باشد.

1. اولین مانع از موانع دارا بودن حق حضانت، بحث عدم صلاحیت است. بر این اساس قانونگذار مقرر نموده است که به هیچ عنوان نمی توان طفل را از پدر یا مادر که حضانت با اوست، جدا نمود مگر در صورت وجود علتی قانونی. این امر بدین معنا می باشد که اگر شرایط مقرر شده توسط قانونگذار در پدر یا مادری که حق اولویت در حضانت با اوست، از بین برود، به حکم قانون، حضانت طفل از آن پدر یا مادر گرفته میشود و به دیگری واگذار می گردد.
2. مانع دوم در اجرای حق حضانت، مساله فوت پدر یا مادری است که حضانت طفل با او بوده است.
3. مانع دیگری که باعث سلب حضانت پدر یا مادر میشود، مساله انحطاط یا فساد اخلاقی می باشد. ماده ۱۱۷۳ قانون مدنی چنین بیان نموده است:

“هرگاه در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادری که طفل تحت حضانت اوست، صحت جسمانی و یا تربیت اخلاقی طفل در معرض خطر باشد، محکمه می تواند به تقاضای اقربای طفل یا به تقاضای قیم او یا به تقاضای رئیس حوزه قضائی هر تصمیمی را که برای حضانت طفل مقتضی بداند، اتخاذ کند. بنابر ماده فوق مشخص می گردد در صورتیکه هر یک از والدین که حضانت با اوست، مرتکب هر یک از موارد فوق الذکر شوند، به ترتیب مقرر، دادگاه می تواند هر تصمیمی را که در جهت حفظ منافع کودک باشد، اتخاذ نماید.

1. مساله بعدی در زمره موانع اجرای حق حضانت، زمانی است که پدر یا مادری که حضانت کودک با اوست، از انجام تکالیف قانونی خود امتناع ورزد و یا اینکه در انجام آن وظایف ناتوان باشد. در اینصورت نیز حضانت طفل از وی سلب خواهد شد.
2. زمانی که پدر یا مادری که حضانت طفل با اوست مبتلا به بیماری مسری شود که سلامت جسمانی کودک در معرض خطر قرار گیرد در اینصورت نیز حضانت طفل از آن پدر یا مادر سلب خواهد شد.
3. یکی دیگر از موانع اجرای حق حضانت، زمانی است که مادر ازدواج مجدد نموده باشد. اگر مادر در زمانی که حضانت طفل بر عهده وی است، مجدداً ازدواج نماید، حضانت کودک از او سلب می گردد.
4. یکی دیگر از موانع مهم در اجرای حق حضانت، زمانی است که هر یک از والدینی که حضانت طفل با اوست، دچار جنون شود در این شرایط نیز حضانت از آن پدر یا مادر سلب و به دیگری اعطا می شود.

انحطاط اخلاقی

یکی دیگر از موانع حضانت بر اساس فقه ، فسق یا انحطاط اخلاقی والدین است . در همین راستا ماده 1173 قانون مدنی چنین مقرر می دارد : " هرگاه در اثر عدم مواظبت یا انحطاط اخلاقی پدر یا مادری که طفل تحت حضانت اوست ، صحت جسمانی و یا تربیت اخلاقی طفل در معرض خطر باشد ، محکمه می تواند به تقاضای اقربای طفل یا به تقاضای قیم او یا به تقاضای رئیس حوزه قضایی هر تصمیمی را که برای حضانت طفل مقتضی بداند ، اتخاذ کند . در ادامه این ماده نیز مصادیقی از انحطاط اخلاقی والدین آورده شده است که عبارتند از : 1 . اعتیاد زیان آور به الکل ، مواد مخدر و قمار ؛ 2 . اشتهار به فساد اخلاق و فحشا ؛ 3 . ابتلا به بیماری های روانی با تشخیص پزشکی قانونی ؛ 4 . سوء استفاده از طفل یا اجبار او به ورود در مشاغل ضد اخلاقی مانند فساد و فحشا ، تکدی گری و قاچاق ؛ 5 . تکرار ضرب و جرح خارج از حد متعارف " . البته بر اساس این ماده می توان موانع دیگری را نیز برای حضانت بر شمرد که عبارتند از امتناع حضانت کننده از انجام تکالیف قانونی خود ، ناتوانی در نگهداری کودک تحت حضانت و همچنین بیماری مسری والدین که بیم سرایت آن به فرزند وجود داشته باشد و به این لحاظ ، صحت جسمی کودک به مخاطره افتد

جنون والدین

از دیگر موانع حق حضانت ، می توان به جنون یا دیوانه بودن والدین اشاره نمود . علی رغم اینکه در ماده 1170 قانون مدنی صرفا به جنون مادر به عنوان مانع حضانت اشاره شده است ، اما می توان آن را وصفی کلی برای لغو حضانت پدر یا مادر مجنون تلقی کرد . به موجب این ماده : " اگر مادر در مدتی که حضانت طفل با اوست مبتلا به جنون شود ، حق حضانت با پدر خواهد بود " .

کفر والدین

اکثر فقهای شیعه بر این باورند که کافر نمی تواند حضانت طفل مسلمان را بر عهده داشته باشد ، هرچند مادر او باشد . البته در حقوق ایران قانونگذار به مانع شرط اسلام برای دارنده حضانت اشاره ای نکرده است ؛ اما این موضوع را می توان به طور غیر مستقیم از موادی همچون ماده 1192 قانون مدنی و اصل 167 قانون اساسی قائل به این مطلب بود که کفر والدین مانع از حضانت است .

ازدواج مجدد مادر

بر اساس قانون مدنی ، یکی دیگر از موانع اجرای حق حضانت که خاص مادر است ، ازدواج مجدد مادر است . لذا در صورتی که مادر در حین به عهده داشتن حضانت کودک به دیگری شوهر کند ، حضانت وی قابل سلب شدن است . به موجب ماده 1179 قانون مدنی ، " اگر مادر در مدتی که حضانت طفل با او است مبتلا به جنون شود یا به دیگری شوهر کند حق حضانت با پدر خواهد بود " .

امیدوارم از محتوای مسائل حقوقی نهایت استفاده را برده باشید و برای کسانی که دچار مشکل حقوقی هستند، میتوانید ارسال نمایید. همچنین برای مشاهده ی مطالب پر محتوای دیگر میتوانید به بخش آموزش ساعدنیوز مراجعه نمایید. از همراهی شما بسیار سپاسگزارم .