قلعه ضحاک از قلعه های تاریخی و شگفت انگیز ایران است. قلعه ضحاک در طول تاریخ نام های مختلفی گرفته است؛ مانند ضحاک، قیز قلعه سی، داش قلعه سی، دژ آژدهاک، رویی دژ، قلعه گویی و باروآس. قلعه ضحاک یا قلعه آژدهاک که با نام محلی نارین قالا نیز شناخته می شود، در ۲۰ کیلومتری جنوب شرق شهرستان هشترود در استان آذربایجان شرقی قرار دارد. قلعه ضحاک را از بناهای بازمانده پایان دوره اشکانی و ساسانی می دانند. کارکرد این قلعه به طور واضح مشخص نیست. برخی براین عقیده اند که این بنا کارکرد نظامی داشته و برخی دیگر کارکرد آن را مثل دیگر قلعه های ایران دانسته اند. برخی محققان سابقه قلعه را به قبل از اشکانیان نیز می رسانند و آن را مربوط به آژدهاک مادی می دانند که تا دوره تیموریان برپا بوده است و چون بنا در دوره اشکانی رونق بسیاری داشته است، اکثرا آن را مربوط به دوره اشکانی می دانند. در حال حاضر برج های دیده بانی اشکانی بنا همچنان سالم مانده اند. در بررسی باستان شناسی منطقه، سفال هایی به دست آمده که مربوط به حاکمیت های پیش از اشکانیان است.
قلعه ضحاک مابین دو رود شورچای و قرانقو و در 28 کیلومتری جنوب هشترود بالاتر از تونل راه آهن تهران - تبریز قرار دارد. با مراجعه به آثار باقی مانده در این قلعه مشخص می شود این قلعه از هزاره دوم قبل از میلاد تا دوران تیموریان برپا بوده و رونق بسیاری در دوره اشکانیان داشته است. البته طبق شنیده ها (از هزاره دوم پیش از میلاد تا پیدایش اسلام قلعه ضحاک دارای سکونت بوده است) قلعه اژدهاک مادها همان قلعه ضحاک میباشد همان طور که آثار به جا مانده از دیوار چینی اورارتوییان در آن مشاهده می شود حتی برجهای دیده بانی اشکانی قلعه همچنان به شکل سالم باقی مانده است.
قلعه ضحاک در حدود ۱۰ کیلومتر طول و ۲ کیلومتر عرض دارد. این قلعه که به عنوان دژ شناخته می شد، دارای معماری است که کارکرد نظامی آن را به ذهن نزدیک می کند. این قلعه از سه طرف مشرف به پرتگاه بوده و دیوارهای آن کنده کاری شده اند. قلعه از بخش های مختلفی تشکیل شده است. این بخش ها عبارت اند از مخازن سنگ، آب انبار، آسیاب، سالن شورا، حمام و ده ها قسمت دیگر. از مجموعه بناهای قلعه، تنها بنای خارج از خاک که تقریبا سالم مانده، چهارطاقی است که با گذشت زمان، پوشش طاق و یکی از پایه های آن تخریب شده که مورد مرمت قرار گرفته است. نیمی از اتاق های قلعه بی سقف در زمین كنده شده و نیم دیگر در كوه و به صورت حفره ای درآورده شده است. اغلب این حفره ها چاله آبی هم (آب انبار) دارند. همچنین بر دیوارهای این حفره های سنگی ، طاقچه های كوچكی كنده شده است.
در داش قلعه ضحاک، تك حفره هائی نیز دیده می شود كه تمام آن را در صخره های عمودی كوه كنده اند. علاوه بر اینها، آب چشمه ای كه در دامنه كوه مقابل قرار دارد با فشار متوسط لوله هایی كه در زمین كار گذاشته شده از روی پشته مابین گذشته و به ارتفاع قلعه می رسد. مسیر لوله آب از روی بستری كه در زمین به وضوح نمایان است معلوم می گردد به علاوه تكه های متعددی از لوله های گلی و بقایائی از قالب سنگی كه با بی قیدی از بستر كنده شده است در اطراف دیده می شود. بستر لوله به عرض 50 سانتی متر و عمق آن حداقل یك متر بوده است . لوله های گلی تقریباً از تكه های خورد تكمیل شده در یكدیگر رفته و در بستر قرار گرفته اند. این قلعه از تاراج و كندوكاوهای غیرمجاز در امان نبوده و فضای اطراف قلعه پوشیده از حفره هایی است كه توسط غارتگران برای بدست آوردن عتیقه ، زیرورو شده است .
قلعه ضحاک بازمانده ای از شکوه و عظمت ایران و حماسه های ملی ایرانیان است. قلعه ضحاک مکانی دیدنی است که با یادآوری شاهنامه و ایران باستان از آن سوی تاریخ سخن می گوید. اگر به تبریز سفر می کنید، پیشنهاد می کنیم به قلعه ضحاک سری بزنید و قلعه باستانی ضحاک را از نزدیک مشاهده نمایید تا شکوه تمدن ایران را ببینید.
