عمارت بادگیر در کاخ گلستان میدان ارک تهران واقع شده است. بین سال های ۱۲۲۰ و ۱۲۶۰ به دستور فتحعلی شاه قاجار ساخته شد. مظفرالدین شاه قاجار در «عمارت بادگیر» کاخ گلستان تاجگذاری کرد.
مشخصات عمارت بادگیر
نام این بنا برگرفته از بادگیر بلند این ساختمان است. این عمارت به طور کامل به دستور ناصرالدین شاه بازسازی شد. پلان تالار اصلی این عمارت به صورت صلیبی بوده و این تالار با ارسی بسیار وسیع و زیبا به همراه تزئینات آیینه کاری و گچ بری آراسته شده است. برج های بادگیر تنها بادگیرهای تزئین شده با معرق در ایران می باشند.
در زیر عمارت بادگیر یک اتاق تابستانی بزرگ قرار داشته که با جریان باد چهار برج بادگیر و با کمک حوضخانهٔ میانی که آب قنات شاهی در آن جاری بود، خنک می شد. در حال حاضر، جریان آب به علت احداث مترو قطع گردیده است و از بادگیرها به صورت قبلی استفاده نمی شود.
تالار شاه نشین این بنا که بخش اصلی عما رت ( از دو طرف توسط هشتی ها ) می باشد، مزین به نه ارسی زیبا است. تزئینات دیگر عبارتند از : دو ستون گچی مار پیچ نقاشی شده به سبک دوره زندیه ، ازاره های مرمرین نقاشی شده ، کفپوش معرق هفت رنگ با طرح بته جقه و زرد رنگ و دیوارها و سقف آینه کاری و نقاشی شده است.
در زیر تالار و عمارت مزبور حوضخانه وسیعی وجود دارد ( عکسخانه فعلی ) که در چهار گوشه آن چهار بادگیر بلند از کاشی های معرق آبی و زرد و سیاه با قبه های زرین قرار گرفته و هوای حوضخانه و تالار و اتاقها بوسیله آنها بخوبی خنک می شود.پادشاهان قاجار معمولا اگر در ایام تابستان در تهران بودند و به ییلاق نمی رفتند از این حوضخانه استفاده می کردند و تاج گذاری مظفرالدین شاه (1313 هجری قمری) نیز که مصادف با تابستان و گرمای شدید تهران بود در تالار همین عمارت بر روی تخت طاووس برگزار گردید .
بنا بر نوشته معیر الممالک در زمان ناصرالدین شاه در حوضخانه این عمارت " انواع طیور زیبا ..... رها کرده بودند ، در یک طرف عمارت مزبور نیز لانه و قفس هائی ساخته و پرندگان بسیار از هر قبیل در آن گرد آورده بودند و گاه هنگام دانه دادن به آنها شاه آمده به تماشا می ایستاد و با همراهان سخن از صید طیور و طرز بدام آوردن آنها می راند".
تاریخچه عمارت بادگیر
آن طور که از سندهای تاریخی پیداست، عمارت بادگیر کاخ گلستان به دستور فتحعلی شاه قاجار به طور مجزا در تاریخی بین سال های ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۴ هجری قمری به دست حاج میرزا جعفرخان تبریزی و عبدالله خان معمارباشی ساخته شد و مجموعه کاخ، یکی از بناهای شاهی در اختیار فتحعلی شاه قاجار بوده است، گویا عباس میرزا هم از آن استفاده می کرده است. فتحعلی شاه اما آن را به ظل السلطان علیشاه میرزا، فرزند خود، می بخشد و پس از آن بنا به سیف الدوله میرزا، پسر او، می رسد.. بعد از مدتی که بین دول انگلیس و ایران مشکلاتی بروز می کند، اختیار باغ و مجموعه را از دست سیف الدوله میرزا خارج کردند، چرا که او را نزدیک به دولت انگلستان می دانستند.
وجه تسمیه نام عمارت بادگیر، وجود چهار بادگیر است که در چهارگوشه عمارت قد علم کرده اند. این عمارت، در نمای جلویی عریض است. وارد عمارت که بشوید از پلکان مرمرین رفت وآمد خواهید کرد و وارد تالار آینه کاری بسیار زیبا خواهید شد. از پنجره شیشه کاری شده، باغچه های بزرگ مجموعه کاخ گلستان، دیده می شود.
بخش های مختلف عمارت بادگیر کاخ گلستان
عمارت بادگیر یکی از بناهای تاریخی کاخ گلستان و از جاهای دیدنی تهران است که در زمان فتحعلی شاه در ضلع جنوبی باغ گلستان ساخته شد و در زمان ناصرالدین شاه تصرفات عمده ای در آن انجام گرفت و به شکل امروزی درآمد. این عمارت نمونه ای منحصربه فرد از معماری و تزیینات در میان کاخ های تاریخی تهران به شمار می رود و محلی عالی برای عکاسی و ثبت تصاویر چشم نواز است.
بخش اصلی عمارت
عمارت بادگیر علاوه بر بادگیرهای زیبایش، تزیینات خیره کننده ای نیز دارد. به بخش اصلی این عمارت که وارد شوید، تالاری آینه کاری پیش روی شما قرار می گیرد که تالار شاه نشین نام دارد. این تالار از دو گوشواره (دو اتاق کوچک متصل به شاه نشین)، دو هشتی و یک حوض خانه تشکیل شده که در حال حاضر به موزه عکس خانه تبدیل شده است. تالار شاه نشین، ۹ ارسی با شیشه های رنگی دارد که شما را به دنیای خیال انگیز بازی رنگ و نور می برند. این پنجره ها که از عناصر معماری ایرانی هستند، به سمت بالا باز می شوند.
ستون ها، دیوارها و سقف شاه نشین مزین به نقاشی و زرنگاری های چشم نوازی هستند که هر بیننده ای را شگفت زده می کنند. گچ بری و منبت کاری از دیگر تزیینات این تالار بزرگ به شمار می روند که در کنار مرمر، ظاهری کاملا شاهانه به آن بخشیده اند. دو ستون گچی مارپیچ در شاه نشین وجود دارد که به سبک دوره زندیه نقاشی شده اند. ازاره های مرمری نیز نقاشی شده اند تا این همه زیبایی را تکمیل کنند. در نهایت نیز کفپوش معرق هفت رنگ با طرح بته جقه خودنمایی می کند.
اتاق های گوشواره و بالاخانه
اتاق های گوشواره از بخش های دیگر عمارت بادگیر کاخ گلستان هستند. در زمان برگزاری مهمانی های بزرگ که فضای کافی برای پذیرایی در شاه نشین وجود نداشت، درهای اتاق های گوشواره گشوده می شد. کاربری دیگر این اتاق ها استقرار نوازندگان در آن بود. بالاخانه به اتاق هایی در بام عمارت و در طبقه دوم گفته می شود که کاربردهای متفاوتی از جمله انبار داشتند.
بر اساس پلان عمارت، کانال هایی از بادگیرها به حوض خانه منتهی می شوند. کانال های بادگیرهای شمالی به صورت خطی مستقیم هستند و کانال های بادگیرهای جنوبی قوسی منحنی دارند. اگر اتاق های گوشواره نبودند، کانال های شمالی به زیر پله های ورودی بنا می رسیدند که در محل پله های ورودی حوض خانه قرار دارند. بنابراین، اتاق های گوشواره به عمارت بادگیر اضافه شدند تا زیبایی آن را دو چندان کنند و در عین حال، مانع از برخورد کانال با محل مزبور شوند. اگر این کار انجام نمی شد، بادگیرهای شمالی و جنوبی باید با کانال های قوسی به زیرزمین می رسیدند یا محل بادگیرها عوض می شد.
حوض خانه
حوض خانه وسیعی در زیر عمارت بادگیر وجود دارد که امروزه به عنوان موزه عکس خانه به کار می رود. این فضای تابستان نشین در فصول گرم مورد استفاده ساکنان قرار می گرفت و هوایی خنک داشت؛ چراکه بادگیرها به چهار گوشه حوض خانه منتهی می شدند و هوای خنک را برای آن ها به ارمغان می آورند. پادشاهان قاجار در ایام تابستان که در تهران حضور داشتند، به جای رفتن به ییلاق، به حوض خانه می رفتند و از هوای خنک آن بهره مند می شدند.
حوضی مرمری در میان حوض خانه وجود دارد که به همین دلیل به آن حوض خانه گفته می شود. امروزه برای جلوگیری از نفوذ رطوبت و آسیب به بنا، جریان آب منتهی به حوض را قطع کرده اند.
معیر الممالک از رجال قاجار، حوض خانه بادگیر در زمان ناصرالدین شاه را این گونه توصیف می کند:
انواع طیور زیبا... را رها کرده بودند. در یک طرف عمارت مزبور نیز لانه و قفس هایی ساخته و پرندگان بسیار از هر قبیل در آن گرد آورده بودند و گاه هنگام دانه دادن به آن ها شاه می آمد و به تماشا می ایستاد و با همراهان سخن از صید طیور و طرز به دام آوردن آن ها می راند.
حوض خانه عمارت بادگیر در سال ۱۳۷۸ مرمت شد و حالا در این مکان موزه عکس خانه برپا است. در اینجا می توانید مجموعه ای از عکس های دوره قاجار را همراه با وسايل عکاسی آن زمان ببینید و سفری کوتاه در تاریخ عکاسی ایران داشته باشید. ناصرالدين شاه علاقه فراوانی به عکاسی داشت و شخصا عکاسی می کرد. عکس های خود او نیز در این موزه به نمایش گذاشته شده است و عکس های دیگری با دست خط او در این مجموعه دیده می شود.
بادگیرها
چهار بادگیر بلند بر فراز عمارت بادگیر وجود دارد که با کاشی های معرق آبی و زرد و سیاه تزیین شده اند. این سازه هوای بیرون از ساختمان را به درون خود می کشد و آن را به داخل خانه هدایت می کند. در عمارت بادگیر، هوای حوض خانه و تالار و اتاق ها با استفاده از بادگیرها خنک می شد. گفته می شود که برج های بادگیر این عمارت تنها بادگیرهای مزین به هنر معرق در ایران هستند. این بادگیرها صرفا با هدف خنک کردن داخل ساختمان ساخته نشده اند؛ بلکه ارتفاع بلند و تزیینات کاشی کاری، اهمیت زیاد آن ها در چهره و شکوه ساختمان را نشان می دهد.
جالب است بدانید که همین بادگیرها باعث شدند تا تاج گذاری مظفرالدین شاه در سال ۱۳۱۳ هجری قمری در این ساختمان برگزار شود؛ چراکه با وجود گرمای شدید هوای شاه نشین، عمارت بادگیر بسیار خنک و مطبوع بود.
مرمت عمارت بادگیر کاخ گلستان
نکات بازدید از عمارت بادگیر کاخ گلستان
- زمان بازدید از عمارت بادگیر کاخ گلستان در بهار و تابستان از ساعت ۹:۳۰ تا ۱۸:۳۰ (فروش بلیط در ۶ ماه اول سال تا ساعت ۱۷:۳۰) و در پاییز و زمستان از ساعت ۹ تا ۱۷ (فروش بلیط در ۶ ماه دوم سال تا ساعت ۱۶) است.
- مبلغ ورودی کاخ گلستان در سال ۱۴۰۱ برابر با ۵۰۰۰ تومان است و برای بازدید از عمارت بادگیر باید ۴۰۰۰ تومان بپردازید.
- کاخ گلستان در این ایام رحلت امام خمینی (ره) (۱۴ خرداد)، شهادت حضرت علی (ع) (۲۱ رمضان)، تاسوعا و عاشورا، اربعین، رحلت حضرت رسول اکرم (ص) و شهادت امام حسن مجتبی (ع) (۲۸ صفر)، شهادت امام جعفر صادق (ع) (۲۵ شوال) و روز طبیعت (۱۳ فروردین) تعطیل است.
- در کاخ گلستان جاذبه های متعددی همچون عمارت تخت مرمر، خلوت کریم خانی، موزه نگارخانه، کاخ اختصاصی (تالارهای سلام، آینه، عاج، ظروف و برلیان)، عمارت شمس العماره، موزه عکس خانه و... وجود دارد که بازدید از هریک مستلزم خرید بلیط جداگانه است.
- عکاسی در عمارت بادگیر بدون استفاده از فلاش و سه پايه مجاز است.
- از ریختن زباله در فضای داخلی موزه و فضای سبز مجموعه خودداری کنید.
- خوراکی خود را به فضای داخلی عمارت نبرید.
آشنایی با خلوت کریمخانی در تهران
