یکی از استادان نامی ایران در صنعت موسیقی، استاد ابوالحسن صبا است که یک موسیقی دان و آهنگ ساز بزرگ در ایران بوده و ساز زیبای ویولن را به خدمت موسیقی ایران درآورده است. وی از هنرمندان برجسته موسیقی در نیمه قرن اول می باشد و شاگردان موفق و با استعداد بسیاری را در صنعت موسیقی ایران پرورش داده است. استاد صبا روش هایی که در نواختن سازهای ایرانی به کار گرفت، نوازندگان نسل های بعدی را بسیار تحت تأثیر قرار داد که در این مطلب به بازدید خانه موزه صبا از موزه های تهران می پردازیم.
درباره استاد ابوالحسن صبا
طبق روایات استاد ابوالحسن صبا در سال ۱۲۸۱ و یا چهارم فروردین ماه سال ۱۲۸۲ چشم به جهان گشوده است. وی در محله ظهیرالسلام تهران و در یک خانواده موسقی و هنر دوست متولد شده بود. ابوالقاسم خان کمال السلطنه، پدرش از خاندان فضل و هنر و نوه ملک الشعرای دربار فتح علی شاه قاجار، محمود خان صبا بود. صبا، نام جد بزرگ این خاندان بود و بعدها به عنوان نام خانوادگی برگزیده شد. ابوالحسن صبا از همان دوران کودکی به موسیقی علاقه مند بود. ابوالقاسم خان، پدر استاد صبا که خود در صنعت موسیقی فعالیت داشت و بدان بسیار علاقه داشت، صبا را از سن شش سالگی برای آموزش نوازندگی نزد دوستان موسیقی دان و استاد خود می برد. صبا با آغاز موسیقی در دوران کودکی، در دوران جوانی دیگر شیفته موسیقی شده بود و زمانی که به مدرسه می رفت، در زنگ های تفریح برای هم کلاسی هایش سه تار می نواخت.
صبا چندین ساز ایرانی را می توانست هنرمندانه بنوازد و تمام آموزش ها را نزد استادان برجسته عصر خود دیده بود. استاد ویولن وی حسن خان هنگ آفرین، استاد تار و سه تار میرزا عبدالله و درویش خان، استاد سنتور علی اکبر شاهی، استاد کمانچه حسین خان و استاد تنبک حاجی خان ضربی بودند. از آن جایی که علاقه و اشتیاق صبا به موسیقی ستودنی بود، وی از رفتن به کالج آمریکایی صرف نظر کرد و مدرسه عالی موسیقی را ترجیح داد. علی نقی وزیری، یکی از نوازندگان برجسته تار در ایران بود که در سال ۱۳۰۲ یک مدرسه عال موسیقی تأسیس کرد و صبا هم در آن جا تحصیلاتش را ادامه داد. ابوالحسن صبا توانست در این مدرسه سبک جدیدی را در نواختن ویولن به وجود بیاورد و تأثیر شگفتی در نواختن این ساز در دنیای موسیقی ایران بیافریند. صبا معتقد بود تا قبل از او، ویولن در ایران با تقلید از کمانچه به شکل مخشوش و نالایقی نواخته می شد.
ابوالحسن صبا توانست در سن ۲۲ سالگی دانشجوی ممتاز مدرسه عالی موسیقی شود و احترام و تشویق اساتید موسیقی را به دست آورد. "قطعه زرد ملیجه"، نخستین اثر ضبط شده صبا بود که در سال ۱۳۰۶ در میان دو بند سرود "ای وطن" با صدای روح انگیز با ویولن نواخته شده بود. این قطعه در زمان خود توجهات زیادی را به خود جلب کرد. در سال ۱۳۰۶ استاد صبا با یاری و حمایت استاد علی نقی وزیری مدرسه موسیقی در رشت تأسیس کرد و دو سا در رشت اقامت گزید. وی در این مدت علاوه بر تدریس موسیقی به روستاها و کوهپایه های اطراف رشت می رفت و با گوش سپردن به نغمه ها و آهنگ های محلی سعی در جمع آوری آن ها داشت.
صبا تمام آن چه را که از نی و ساز و آواز چوپانان گوش می داد، به روی کاغذ با دقت می نوشت و سپس آن ها را برای مردم می نواخت. به اعتقاد وی نغمه ها و آهنگ های محلی سرچشمه اصلی موسیقی سنتی ایرانی هستند. بنا به گفته های دکتر تقی تفضیلی، موسیقی شناس و نویسنده ایرانی درباره استاد صبا، وی مدام نگران ادعاهایی مبنی بر غم انگیز و پر درد بودن موسیقی ایرانی بود. به همین سبب او سعی داشت تا موسیقی نشاط انگیز اصیل ایرانی را بیابد تا مبادا با ورود موسیقی غیرایرانی صدمه ای به موسیقی ایران وارد شود. استاد صبا را به دلیل حفظ سنت موسیقی ایرانی، از افتخارات موسیقی ایران می نامند.
ارمغان هایی که صبا در این دو سال از گیلان حاصل کرده بود شامل قطعات بسیار زیبای دیلمان، رقص چوبی قاسم آبادی، امیری و کوهستانی مازندرانی هستند. صبا با زندگی در رشت روح معلمی خود را پرورش داده بود و پس از بازگشت به تهران در دو اتاق از خانه پدری اش که بزرگ هم بودند، کلاس های موسیقی برپا می کرد.
صبا در سال ۱۳۱۱ با دخترعموی نیما یوشیج به نام منتخب اسفندیاری که یکی از شاگردانش هم بود، ازدواج کرد و صاحب سه فرزند با نام های غزال، ژاله و رکسانا شد. صبا به تشویق دخترانش به موسیقی چندان تمایلی نداشت و بنا به گفته دخترش غزاله که از زبان پدرش شنیده بود، صبا از نسل خود موسیقی دان نمی خواست. صبا به دلیل تحصیل در مدرسه موسیقیريال به عنوان موسیقی دان شناخته شده بود تا که در سال ۱۳۱۸ "رادیو تهران" صدای ساز و آواز او را پخش کرد و از آن پس به عنوان یگانه استاد ویولن ایران نامیده شد.
صبا در کنار ویولن سازهای دیگر را نیز با استفاده از تجارب و مهارت های خود تعلیم می داد و به دنبال روش های غربی نمی رفت. او بیشتر زمانش را حتی تا دیروقت صرف تدریس موسیقی می کرد و از هنرجویانی که وضعیت مالی خوبی نداشتند، مبلغی دریافت نمی کرد. علی تجویدی، فرامرز پایور، رحمت الله بدیعی، منوچهر جهانبگلو، امیر همایون خرم و ملکه برومند ازجمله هنرمندانی هستند که حاصل تلاش های استاد صبا بوده و در سایه او به عرصه موسیقی پا گذاشته بودند.
آثار مکتوب استاد صبا نیز عبارت اند از:
بهارمست، زنگ شتر، در قفس، به یاد گذشته، چهار مضراب های گوناگون.
هنرها و استعدادهای استاد صبا در موسیقی خلاصه نمی شدند و او در دوران جوانی در مدرسه کمال الملک هنر نقاشی را نیز آموخته بود و همچنین، با ادبیات کلاسیک و جدید ایران و زبان انگلیسی آشنایی کامل داشت. وی در خلوت تنهایی اش سه تار می نواخت و معتقد بود سه تار بهترین سازی است که می توان با نواختن آن احساسات را بیان کرد. وی از شاعران معاصر با نیما یوشیج و شهریار رابطه نزدیکی داشت. استاد صبا تمام عمر برای تعلیم موسیقی تلاش کرد و سرانجام در سن پنجاه و پنج سالگی بر اثر ناراحتی قلبی در ۲۹ م آذر ماه سال ۱۳۳۶ در تهران درگذشت. پیکر وی با مراسم تشییع باشکوه در گورستان ظهیرالدوله تهران (خیابان دربند) به خاک سپرده شد.
بخش های خانه موزه ابوالحسن صبا
این خانه دارای پنج اتاق، زیر زمین و حیاطی کوچک است. به مجرد ورود به موزه، حوض پر از آب کوچکی را می توان دید که وسط حیاط خودنمایی می کند. سمت راست، دالانی است که در اصل، موزه از آنجا و با عبور از مقابل اتاقک نگهبانی آغاز می شود.
بخشی از موزه به تصاویر، لوازم شخصی استاد و اسناد و نامه های اداری و مکاتبات شخصی او اختصاص یافته است. قسمت دوم نیز مشتمل بر مجموعه سازهای موزه است که از منظر قدمت و ارزش، کم نظیر هستند. قسمت سوم و پایانی موزه نیز به مجموعه یادگارهای خانم اسفندیاری کوه نور، همسر استاد صبا، تعلق دارد.
زیرزمینی که بیشتر به حوضخانه های قدیمی شبیه است، طی سال های گذشته محلی برای تدریس استادان بزرگی چون علی اکبر شهنازی، غلامحسین بنان، علی تجویدی، فرامرز پایور، علی اصغر بهاری، احمد عبادی و... بوده است.
آثار موجود در موزه ابوالحسن صبا
در ابتدای سالن، ویترینی قرار دارد که مجموعه ای زیبا از وسایل شخصی صبا مانند دفتر یادداشت های شخصی او و شعرهایی را به نمایش می گذارد که به خط خوش استاد بر سینه کاغذ نقش بسته اند. لکه های زرد روی دفتر یادداشت و ناخوانایی برخی شعرها و نوشته ها حکایت از گذر ایام عمر دارد. عینک و قلم و دوات، بنچاق قدیمی (۱۳۱۶ قمری) منزل استاد، کت و شلوار رسمی او و یک ماسک گچی از صورت این هنرمند، برخی دیگر از وسایل این موزه را تشکیل داده اند. در میانه سالن، عکس هایی از دوره های مختلف زندگی ابوالحسن خان صبا در معرض دید گذاشته شده اند. این عکس ها که از دوره کودکی و نوجوانی تا بزرگسالی وی را در برگرفته اند، در واقع برش هایی از برهه های متفاوت و پر فراز و نشیب زندگی استاد را رقم زده اند.
با نگاه به مجموعه یادگارهای باقی مانده از خانم صبا می توان دریافت که او تنها همسر یک هنرمند نبوده و خود نیز در حیطه هنر فعالیت های بسیاری داشته است. خانم صبا اولین زنی است که در ایران به نگارش دستور صنایع دستی و خیاطی پرداخت و هنرهای دستی از جمله خیاطی و گلدوزی را علاوه بر تدوین در قالب کتاب، تدریس نیز می کرد. بخش مجموعه خانم صبا به ۹۰ عروسک اختصاص دارد که لباس اقوام مختلف ایران را پوشیده اند؛ لباس هایی که بر اساس تحقیق و تفحص این خانم پژوهشگر و به وسیله خود او بر تن این عروسک ها دوخته شده است. لباس ها به مردم مناطق گوناگون کشور از جمله خراسان، قم، یزد، بندرعباس، گیلان، کردستان، ترکمن صحرا و... تعلق دارد. به گفته شبابی، مجموعه خانم صبا به نوعی اولین مجموعه کامل مردم شناسی در ایران به شمار می رود.
آدرس موزه استاد صبا
- آدرس موزه استاد صبا : تهران، میدان بهارستان، خیابان ظهير الاسلام، شماره ۹۰
- ساعت کار موزه صبا: ساعات بازدید از خانه موزه ابوالحسن صبا، در روزهای شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۸ تا ۱۴ است. در صورت بسته بودن در، کافی است زنگ در را بزنید. یکی از ویژگی های مثبت این موزه این است که برای ورود به آن نیازمند پرداخت هیچ هزینه ای نخواهید بود و بازدید از این مجموعه فرهنگی کاملا رایگان است.
- دسترسی به موزه از طریق حمل و نقل عمومی: نزدیک ترین ایستگاه مترو به خانه موزه ابوالحسن صبا، ایستگاه بهارستان است که با استفاده از خط دو (فرهنگسرا-صادقیه) می توانید خود را به آن برسانید. از این ایستگاه تا موزه حدود ۵۰۰ متر فاصله است.
در پایان باید بگویم که قطعا یکی از دلنشین ترین کارها برای علاقه مندان به هنر و موسیقی، بازدید از موزه هایی است که به معرفی شخصیت های بزرگ تاریخ موسیقی ایران و آثار آنها می پردازند. اگر شما نیز جز علاقه مندان به استاد صبا و هنر ناب او هستید، بازدید از خانه موزه استاد صبا برای شما الزامی خواهد بود. همچنین اگر قبلا از این موزه زیبا بازدید داشته اید می توانید تجربیات خود درباره این موزه را در بخش نظرات سایت با ما و دیگر کاربران به اشتراک بگذارید.
معرفی جاذبه های پارک جنگلی توسکای تهران
