معرفی مقبره الشعرا تبریز

یکی از دیدنی های تبریز، مقبره الشعرا محسوب می شود و هر گردشگری که به این شهر سفر کرده باشد، نام آن را شنیده و از آن دیدن کرده است. این بنا که یادبودی از شاعران و ادیبان مدفون در گورستان خرساب است، به عنوان نماد تبریز نیز شناخته می شود. در این مکان شاعرانی چون اسدی طوسی، خاقانی شروانی و شهریار دفن شده اند.تبریز شهری کهن با قدمتی طولانی است و طبیعی است که محله های تاریخی بسیاری داشته باشد. هر یک از محلات تاریخی تبریز به یک دلیل شهرت یافته است. محله سرخاب تبریز یکی از قدیمی ترین محلات تبریز است که به دلیل حضور شعرای بسیار نامی شهره بوده است. در محله سرخاب و مجاورت امام زاده حمزه(ع) گورستان محله سرخاب قرار داشته است که تا سده ها محل دفن شعرا و عرفای شهیر تبریزی و غیر تبریزی بوده است. بنابر نظر کارشناسان تاریخی نخستین بار در کتاب حمدالله مستوفی با نام نزهه القلوب در سال 740 ه.ق از این مقبره نام برده شده است.

اگر کمی اهل شعر و ادبیات باشید و علاقه مند به شناخت شاعران و بزرگان شعر باشید، ممکن است نام مقبره الشعرا تبریز را شنیده باشید. مقبره الشعرا از ۸۰۰ سال پیش محل دفن بیش از ۴۰۰ شاعر، ادیب، عارف و رجال نامی است که در طول دوره های مختلف در این مکان دفن شده اند و اکنون این بنا یادبودی از این بزرگان است. شاعرانی چون اسدی طوسی، خاقانی شروانی و شهریار از جمله افراد مدفون در مقبره الشعرا هستند.مقبره الشعرا همچنین، موزه شعر و ادب آذربایجان محسوب می شود و شما در کنار بازدید از معماری تماشایی این یادبود زیبا، با شعرا و آثار آن ها بیشتر آشنا خواهید. در داخل مقبره، تنها قبر شهریار زبان پارسی؛ استاد محمدحسین بهجت تبریزی به چشم می خورد که آخرین شاعر نامی و بزرگ دفن شده در این مکان است.این بنا در سال ۱۳۸۷ در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده است.در میان تمامی طرح های ارائه شده، طرح غلامرضا فروزان فر مورد قبول واقع می شود. بنای یادبود زیبا و مجلل در مرکز این طرح قرار گرفته و طرح هایی همچون فرهنگسرا و بوستان و مسیرهای طراحی شده نیز برای آن در نظر گرفته می شود. ساخت و ساز در سال 1351 ه.ش آغاز می شود و در نهایت در سال 1361 ه.ش به پایان می رسد اما تنها نماد فعلی مقبره الشعرا که حالا یکی از نمادهای اصلی شهر تبریز است ساخته می شود. بنایی زیبا با اسکلی آهنی و پوشش بتنی و طاق­هایی که هنرمندانه در هم فرو رفته اند. با به خاک سپاری استاد شهیر تبریزی شاعر معاصر، سید محمد حسین بهجت تبریزی متخلص به شهریار، این مقبره بیش از پیش مورد توجه قرار می گیرد.با ورود به محوطه مقبره چند پله شما را به زیر طاق های بنای یادبود مقبره الشعرا می برد اما چند پله نیز شما را به زیر بنای یادبود راهنمایی می کند. در طبقه زیرین مقبره استاد شهریار واقع شده است و در اتاق های مجاور تابلوهای نقاشی و خوشنویسی و مجسمه های شعرای مدفون در این گورستان تاریخی به چشم می خورد.

تاریخچه مقبره الشعرا تبریز

سرخاب نام کوی و محله ای تاریخی در شهر تبریز است که از دیرباز محل سکونت بزرگان و ادبا بوده است. در این محله اماکن، بناها، تکیه ها و مقابر معروفی چون ربع رشیدی، تکیه حیدر، بقعه عون بن علی، بقعه سید حمزه، صاحب الامر و سید ابراهیم یا حظیره بابا حسن، حظیره بابا مزید، صفوه الصفا و مقبره الشعرا به تقدس و معروفیت آن افزوده است.مقبره الشعرا گورستان تاریخی محله سرخاب است که در گذشته با نام هایی چون حظیره الشعرا، حظیره القضاه و قبرستان سرخاب شناخته می شد. در منابع تاریخی، از مقبره الشعرا تا قبل از قرن هشتم نامی برده نشده است؛ چنانچه در کتاب لباب الالباب محمد عوفی که در سنه ۶۱۸ نوشته شده و در آن شرح حال شاعران قرن ششم را مانند خاقانی و ظهیر را که در مقبره الشعرا دفن شده اند، آورده و نامی از مقبره الشعرا برده است؛ اما کتاب نزهه القلوب حمدلله مستوفی که در سال ۷۴۰ هجری قمری تألیف شده، قدیمی ترین کتابی محسوب می شود که نام مقبره الشعرای سرخاب به صراحت در آن ذکر شده است.در واقع از قرن شش هجری قمری و بعد از آنکه شاعران معروف قرن ششم مانند خاقانی و ظهیر فاریابی در این مقبره دفن شده اند، در کتاب های تاریخ و تذکره به نام «مقبره الشعرا» برمی خوریم. در این قرن، تبریز مرکز حکومت اتابکان آذربایجان و پناهگاه شاعرانی شد که در جستجوی یک زندگی آرام و آسوده به دور از جنگ و نزاع بودند. خاقانی و ابوالعلا و فلکی از شروان و گنجه، ظهیر فاریابی و شاهپور نیشابوری از خراسان به تبریز آمدند و در این شهر ساکن شدند و پس از مرگ نیز در حظیره مخصوصی دفن شدند که از این حظیره در تاریخ و تذکره ها به عنوان مقبره الشعرا یاد کرده اند. شاعران دیگری نیز از عهد ایلخانیان تا ایلکانیان و دوره آق قویونلو در تبریز بودند یا از نقاط دیگر به تبریز آمده و در این شهر درگذشته اند که غالبا در همین حظیره و در جوار خاقانی مدفون هستند.نام این گورستان در آثار مکتوب پیش از سدهٔ هشتم هجری به چشم نمی خورد. کتاب لباب الالباب تألیف محمد عوفی در سال ۶۱۸ هجری که در آن شرح حالی از شاعران سدهٔ هشتم هجری -همانند خاقانی و فارابی ـ که در مقبرةالشعرا مدفون اند- گنجانده شده است، نامی از این مکان به میان آورده نشده است. قدیمی ترین اشاره به این گورستان در کتاب نزهةالقلوب تألیف حمدالله مستوفی در سال ۷۴۰ هجری می باشد؛ همچنین در «تاریخ گزیدهٔ مستوفی» تألیف ۷۳۰ هجری نیز به مقبرةالشعرا اشاره شده است.متأسفانه این مکان در طول زمان با حوادث مختلف طبیعی روبه رو شده؛ حوادثی چون سیل و زلزله، شکل ظاهری آن را از بین برده و آثاری از مقابر این بزرگان بر جای نمانده است. در کتاب صاحب اولاد اطهار نوشته طباطبایی که در سال ۱۲۹۴ هجری قمری نگارش شده، به زلزله های متعددی به ویژه زلزله سال ۱۱۹۳ و سال بعد از آن اشاره شده است که آسیب های فراوانی به این قبرستان وارد آورده است.

بنای یادبود مقبره الشعرا

بدلیل متروکه شدن مقبره الشعرا بعد از زلزله های سالهای 1193 و 1194 هجری قمری و بدلیل اینکه این آرامگاه محل دفن بسیاری از شاعران و عارفان بزرگ هست، در شهریور 1350 خورشیدی مسابقه ای جهت طرح یک بنای یادبود در مقبره الشعرا توسط روزنامه ها برگزار شد و بعد از مدتی، طرح غلامرضا فرزان مهر انتخاب و عملیات احداث و اجرای بنای یادبود آغاز گردید در حال حاضر، این بنای یادبود نماد مقبره الشعرا و یکی از المان های تبریز بحساب می آید. نماد مقبره الشعرا که تلفیقی از هنر و معماری کهن و مدرن است، در بلندی های این آرامگاه خودنمایی می کند.احداث این پروژه از سال 1351 با قراردادی بین طراح و انجمن آثار ملی سابق شروع و تا سال 61 ادامه یافت و از این سال به بعد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اجرای طرح را به عهده گرفت.در دهه ۵۰ به یاد نام و خاطره بزرگان مدفون در مقبره الشعرا یادبود فعلی ساخته شد. در شهریور ماه ۱۳۵۰ آگهی دعوت به مسابقه طرح یاد بود مقبره الشعرا از سوی انجمن آثار تاریخی ایران و ادارات فرهنگ و هنر وقت به روزنامه های کیهان و اطلاعات و مجله یغما فرستاده شد و از میان طرح های ارسالی، طرح پیشنهادی غلامرضا فرزانمهر انتخاب و عملیات عمرانی آن آغاز شد.عملیات ساخت این بنای معروف تا پس از انقلاب ادامه یافت تا اینکه در سال ۱۳۶۷ افتتاح شد. در سال های اخیر جهت اجرای طرح توسعه آن، اطراف بنا حفاری شد و کارگاه های ساختمانی در اطراف آن ایجاد شدند. در حال حاضر، بعد از چندین سال، این پروژه به اتمام نرسیده و ناقص باقی مانده و بر چهره و سیمای این یادبود ارزشمند اثر گذاشته است.

آشنایی کلی با فضای مقبره الشعرا

هنگامی که شما وارد مقبره الشعرا می شوید و از پله های آن بالا می روید، با یک بنای عظیم روبه رو می شوید که با دقت و هنرمندی تمام ساخته شده است و با طاق هایی در هم فرو رفته شما را مبهوت خود می کند. برای آن که به درب ورودی برسید باید از پله ها پایین آمده تا به فضای اصلی قسمت پایین نماد یادبود مقبره الشعرا برسید. وقتی به قسمت اصلی این بنا رسیدید، درون اتاق بزرگی قرار دارید که چند اتاق کوچک تر در کنار آن است. در میان تمام مقبره ها، قبری در گوشه اتاق توجه شما را به خود جلب می کند. این آرامگاه، قبر محمد حسین بهجت تبریزی متخلص به شهریار، شاعر نامدار ایرانی است که اشعارش به زبان فارسی و ترکی برای ادب دوستان فارسی بسیار آشناست. این اتاق بسیار جذاب و زیباست؛ زیرا دور تا دور آن پر است از اشعار شاعرانی که در مقبره الشعرا دفن شده اند. بخش های جانبی مختلفی هم در این مکان به چشم می خورد که از آن جمله می توان به کارهای اداری، فروش کتاب، صنایع دستی، مجسمه های کوچک و... اشاره کرد. همچنین در این مکان افرادی به عنوان راهنمای گردشگری وجود دارند که می توانید سوالات خود را از آن ها بپرسید.

معماری مقبره الشعرا

معماری مقبره الشعرا بسیار زیبا و چشم نواز است. طاق های در هم تنیده شده و عظمت این بنا در اولین ورود شما را مات و مبهوت خواهد کرد. در ساخت این یادبود ترکیبی از معماری سنتی و مدرن است. ارتفاع این بنا ۳۰ متر بوده و پوشش بیرونی آن بتونی و لایه زیرین فلزی است. فضای اصلی مقبره الشعرا یک اتاق بسیار بزرگ است که چندین اتاق کوچک در اطراف آن قرار دارد. بر دیوارهای این فضا اشعار شاعرانی که در این مقبره دفن شده اند و تابلوهای عکس و خطاطی به چشم می خورد. بخش های اداری، فروشگاه کتاب و صنایع دستی و… سایر بخش های تشکیل دهنده این بنا هستند.یکی از مواردی که در مورد مقبره الشعرا تبریز حائز اهمیت بسیار است، سبک معماری آن است. هر چند که در این مورد پژوهش های زیادی انجام نپذیرفته است، اما با توجه به صحبت های معمار این اثر تاریخی می توان به درک هر چه بیشتر طراحی و معماری آن پی برد. مقبره الشعرا به گونه ای طراحی شده است که مجموعه ای از معماری مدرن و سنتی را می توان در آن مشاهده کرد. همچنین ارتباط حسی بین بیننده و بنایی که کماکان تازه و نو به نظر می رسد، یکی از ویژگی های منحصر به فرد مقبره الشعرا است.فرزان مهر در خصوص انتخاب طرح بنای مقبره الشعرای تبریز و پروسه ساخت اظهار داشت:

1) این طراحی با هدف ایجاد وحدت و تلفیق طرح بر مبنای معماری سنتی و مدرن انجام شده است. در طراحی بنا همواره ایجاد حس ارتباط با بیننده و نو بودن طرح لحاظ شده تا با گذر زمان معماری آن جذابیت خود را حفظ کند.
2) لین قوس ها نمادی از تلفیق معماری کهن و مدرن بوده و برای ساخت آن ابتدا پنج لایه زمین کوبیده شده است تا بتواند مقاومتی در حدود 2/1 کیلوگرم به ازای هر سانت مربع بدست آوریم. آن افزایش یابد. اگر اجرای این طرح درست پیش می رفت، عمر مفید سازه تا 500 سال پیش بینی شده بود. سازه بنای یادبود فلزی است و با روکش های از پیش ساخته بتنی پوشیده شد.

موقعیت جغرافیایی مقبره الشعرا

مقبره الشعرا تبریز در منطقه سرخاب قرار گرفت. براساس مقاله مقبره الشعرا کجاست باید بدانید که مقبره الشعرا در قدیم با نامهای حظیره الشعرا، حظیره القضاه و قبرستان سرخاب نیز شهرت داشت، اما متاسفانه گذر زمان و شدیدتر از آن حوادث طبیعی مانند سیل و زمین لرزه معماری مقبره الشعرای تبریز را دچار فرسایش کرده اند.

از اولین تا آخرین شاعر

از زمانی که اسدی طوسی و قطران تبریزی را به عنوان اولین شاعرهای ایرانی در مقبره الشعرا دفن کردند، 800 سالی می گذرد. به خاطر آسیب های طبیعی و بی توجهی عده کمی از مردم، تعداد آرامگاه انسان های قدر قدرت مقبره الشعرای تبریز مخفی و از بین می رود.یکی از نکات جالب مقبره الشعرا اینجاست که به هیچ حد و مرزی محدود نمی شود و عارفان، ادبا و شاعران را از نقاط مختلف، چه به خاطر جستجوی آرامش بیشتر و چه به دلیل دوری از جنگ های مختلف بین مردم، به تبریز مهاجرت می کردند و بعد از مرگشان هم در مقبره الشعرا دفن می شدند.در برخی منابع گفته می شود، بیش از 320، 400 یا 410 از مشاهیر با پیشینه های مختلف از جای جای ایران و از زمان های مختلف در این مکان آرام گرفتند؛ شاعرانی که تبع شعرهای شان به شعر فارسی یا ترکی مزین می شد؛ شاعری چون استاد شهریار.

ستاره های مقبره الشعرای تبریز

• اسدی طوسی (شاعر، ایرانی، مسلمان، دوره غزنویان، سلجوقیان، قرن پنجم)؛
• خاقانی شروانی (شاعر، ایرانی، تبریزی، مسلمان، قرن ششم، 505 تا 578 هجری شمسی)؛
• محمود ملماسی(شاعر و ادیب (کمی هم خوشنویسی و تذهیب کاری)، ایرانی، 1296 تا 1370)؛
• نصرالله طبیب (خوشنویس، ایرانی، قرن هشتم)؛
• شاپور نیشابوری یا جمال الدین شاهپور بن محمد اشهری (شاعر، ایرانی، قرن ششم،)؛
• سلمان ساوجی یا خواجه جمال الدین سلمان بن خواجه علاء الدین محمد (شاعر، قرن هشتم)،
• انوری ابیوردی یا اوحدالدین محمدبن محمد انوری (شاعر، قصیده سرای فارسی، ریاضیدان، ستاره شناس، فیلسوف و دانشمند، ایرانی، دوره سلجوقیان، قرن ششم)؛
• مهدی روشن ضمیر (شاعر، ادیب، نویسنده و پژوهشگر معاصر، ایرانی، تبریز)؛
• میرزا طاهر خوشنویس تبریزی (نسخ نویس، ایرانی، آذربایجان شرقی 1267 تا 1355)؛
• عزیز خان مکری (سردار، ایرانی، تبریزی، مسلمان)؛
• شکیبی تبریزی (شاعر، ایران، تبریز، قرن دهم)؛
• مغربی تبریزی یا ملا محمد شیرین مغربی تبریزی (شاعر، صوفی، ایرانی، قرن هشتم)؛
• قطران تبریزی (شاعر، ایرانی، دوره شدادیان و روادیان، قرن پنجم)؛
• میرزا علی ثقه الاسلام تبریزی (عالم دینی، روحانی، نویسنده و یکی از علمای آذربایجان، ایرانی، مسلمان، 1239تا 1290)؛
• شمس الدین محمد سجاسی (شاعر، ایرانی)؛
• ظهیر فاریابی (شاعر، قصیده سرا، ایران، قرن ششم)؛
• لسانی شیرازی یا مولانا وجیه الدین عبدالله لسانی شیرازی (شاعر، ایرانی، شیراز)؛
• مانی شیرازی (شاعر و ادیب، ایرانی، دوره شاه اسماعیل صفوی)؛
• مجیرالدین بیلقانی (شاعر، ایرانی، قرن ششم)؛
• همام تبریزی یا خواجه همام الدین محمد بن علاالدین همام تبریزی (شاعر، ایرانی، تبریز، 617 تا 693 هجری شمسی)؛
• شهریار یا محمد حسین بهجت تبریزی (شاعر، 1285-1367).

آرامگاه استاد شهریار ،منظومه حیدربابا در مقبره الشعرا

درخشان ترین قبری که در بین تمام آرامگاه های مقبره الشعرا می توانم ببینم، آرامگاه سید محمد حسین بهجت تبریزی، ملقب به استاد شهریار است. استاد شهریار در سال 1285 به دنیا آمد و برای تحصیل رشته های مختلف موسیقی، علوم دینی و طب و پزشکی به تهران رفت. کم کم او را با اشعار زیبای فارسی و ترکی شناختند.او در سال 1332 به شهرش برگشت و طی رسیدنش به اوج شهرت، به خاطر درگیری با بیماری طولانی مدتش در سال 1367 در کنار انسان های بزرگ مقبره الشعرا آرام گرفت؛ شاعری که من را عاشق و شیفته شعرهای ترکی و گاه فارسی اش کرده است.اگر سه شاعر بزرگ ایرانی را دوست داشته باشم، بعد از مولانا و رودکی، شیفته شهریار هستم. بعضی از شاعران به خاطر نقد حکومت، وضعیت اجتماع به سمت شعر می روند و برخی به دلیل فضای عارفانه، اما دل باختن محمد حسین، او را به سمت روی دیگرش، یعنی شهریار کشاند تا پزشکی را رها کند و عمر خود را به شعرهای فارسی و ترکی بگذارند. شهریار وصیت کرد که او را در آرامگاه هم نشینان شاعرش دفن کنند.

غم غریبی و غربت چو بر نمی تابم / روم به شهر خود و شهریار خود باشم

مسیر دسترسی مقبره الشعرا

برای رفتن به مقبره الشعرا به میدان منجم تبریز بروید. از طریق این میدان به راحتی به خیابان ثقه الاسلام دسترسی پیدا خواهید کرد. با رفتن به بلوار ۲۹ بهمن و سپس خیابان امام خمینی و بعد از گذر از مسجد کبود به خیابان ثقه الاسلام می رسید.

• آدرس مقبره الشعرا تبریز: محله ششگلان، خیابان ثقه الاسلام، تقاطع عارف، تکیه حیدر، در کنار بقعه سید حمزه و مقبره قائم مقام و ملاباشی

ساعات بازدید مقبره الشعرا تبریز

بازدید از مقبره الشعرا از ساعت ۸:۳۰ صبح تا ۱۸ امکان پذیر است؛ اما از آنجایی که این بنا در حال مرمت و بازسازی است پیش از رفتن به این مکان از باز بودن آن اطمینان حاصل کنید.

جاهای دیدنی اطراف مقبره الشعرا

شهر تبریز پر از جاذبه های دیدنی و تماشایی است که دیدن همه آن ها چندین روز زمان می برد. پیشنهاد می کنیم که برنامه سفرتان را به شهر اولین ها به نحوی برنامه ریزی کنید که فرصت بازدید از بیشتر مکان های دیدنی این شهر را داشته باشید. در نزدیکی مقبره الشعرا و در واقع در محله سرخاب دیدنی های چون سرخاب قاپیسی یا دروازه سرخاب، بقعه سیدحمزه متعلق به قرن هشت هجری قمری، امام زاده سید حمزه با دیوارهای مزین به نقاشی هایی از دوران قاجار قرار دارند که بعد از بازدید از مقبره الشعرا می توانید از آن ها دیدن کنید. همچنین در جوار بقعه سید حمزه چندین مزار دیگر نیز وجود دارد که از جمله آن ها می توان به مزار میرزا محمد ابراهیم ظهیرالدین، میرزا عیسی قائم مقام، سردار کل عزیزخان مکری و شهید ثقه الاسلام اشاره کرد.

بقعه سیدحمزه

امامزاده سید حمزه در محله سرخاب و ضلع جنوب شرقی تقاطع خیابان ثقةالاسلام و خیابان عارف قرار دارد.تاریخ بنای نخستین بقعه سال ۷۱۴ هجری قمری یعنی سال درگذشت امامزاده سید حمزه است. نام و کنیه این سید جلیل القدر، ابوالحسن حمزه بن حسن بن محمد می باشد که با شانزده واسطه نسبش به امام موسی بن جعفر می رسد. بنای اولیه در این سال توسط فرزندش سید حسین بر تربت وی احداث گردید.مجموعه سید حمزه عبارت از صحن نسبتاً وسیعی است که در سمت جنوب آن مقبره و در سمت مشرق و شمال آن محل تدریس و حجرات طلاب علوم دینی قرار دارد در بالای سردر، سنگ نبشته مرمرین دیگری نصب شده که مربوط به زمان قاجار و تاریخ ۱۲۷۹ هجری است و حاکی از مرمت بنا توسط حاجی رستم بیک در این سال می باشد.از جمله تزئینات حرم آئینه کاری زیبای بالای قبر امامزاده است که با کتیبه ای به خط نستعلیق زینت یافته، چنانکه از متن کتیبه استفاده می گردد امیر علی اکبرخانه میرپنجه فرزند پناه الحق پاشاخان و به مباشرت معتمد السلطان عادلخان این آئینه کاری در ماه جمادی الاول ۱۳۱۳ هـ ق انجام داده است. بقعه دارای سردابه ای است که قبر اصلی سید حمزه و پسرش میر ابوالحسن در آن قرار گرفته است.در جانب شرق بقعه سید حمزه گورستان متروکه ای قرار داشت که بنا به مندرجات تذکره ها و کتب مزارات، قسمتی از مقبره الشعرای معروف محله سرخاب می باشد. در این گورستان شعراء فقها و عرفاً و اولیای بسیاری دفن گردیده اند که می توان به اسدی طوسی، خاقانی، شروانی، ظهیر فارابی، قطران تبریزی، محمد شیرین مغربی، همام تبریزی، سلمان ساوجی، فلکی شروانی، قاضی بیضاوی، قطب الدین شیرازی و استاد و شاعر بزرگ شهریار اشاره نمود. در دو دهه اخیر بناهای معظم و زیبایی به عنوان یاد بود بزرگان فوق از طرف انجمن آثار ملی و ... احداث گردیده است.

و در پایان...

یکی از دیدنی های تبریز، مقبره الشعرا محسوب می شود و هر گردشگری که به این شهر سفر کرده باشد، نام آن را شنیده و از آن دیدن کرده است.مقبره الشعرا در تبریز، آرامگاه شاعران، عارفان، ادیبان و فاضلان و مشاهیر دوره های مختلف ایران از اسدی طوسی گرفته تا شهریار را در آغوش خود جا داده تا شاید بعد از بی وفایی دنیا و زندگی سخت شان، در آرامگاهی، آرام بگیرند. این آرامگاه به عنوان یکی از قدیمی ترین، تاریخی ترین و نمادی ترین بناهای شهر تبریز به چشم عام و خاص می درخشد. با وجود تمام زیبایی های مقبره الشعرا این مکان هرسال گردشگران و بازدید کنندگان را به خود جذب میکند.امیدواریم از این مطلب لذت برده باشید. با ساعد نیوز همراه باشید.

معرفی شهرستان حویق