خانواده ی سالم، خانواده ای است که به نیازهای همه جانبه ی اعضای خود در گسترش حیات توجه دارد و سعی می کند به انتظارها و نیازهای کودکان به شیوه های درست پاسخ دهد. همه ی کودکان نیازهایی دارند. اما کودک استثنایی علاوه بر آن نیازها، دارای یک سری نیازهای ویژه است. خانواده، بیشتر نیازهای ویژه ی کودکان آسیب دیده ی شنوایی را به ویژه در سال های پیش از دبستان برآورده می کند. برای برآورده شدن این نیازها لازم است به نیازهای کل اعضای خانواده، فرهنگ خانواده، مذهب و پویایی های خانواده نیز توجه کامل شود. در سالهای اخیر به دنبال گسترش روز افزون غربالگری شنوایی، لازم است مداخله ی به هنگام به صورت برنامه های ویژه ای برای کودکان آسیب دیده ی شنوایی و خانواده ی آن ها صورت گیرد. مداخله ی به هنگام باید شامل برنامه هایی برای حمایت از کودک، حمایت از والدین و حمایت از ارتباطات میان کودک و والدین باشد.
چگونه مهارت زبان آموزی کودک ناشنوا را تقویت کنید؟
کودکان ناشنوا، از بدو تولد تا چهار سالگی، آمادگی دریافت آموزش را دارند. می توانید با آن ها صحبت کنید و با زبان اشاره ارتباط برقرار کنید. کودکان ناشنوا، به جای حس شنوایی، قدرت بینایی و لامسه قوی تری دارند و در واقع، از زبان تصویری برای برقراری ارتباط استفاده می کنند.
اولین قدم برای ارتباط با کودکان ناشنوا این است که والدین زبان اشاره را بیاموزند. والدینی که فرزند ناشنوا دارند می توانند، با یادگیری زبان اشاره و برقراری ارتباط با سایر ناشنوایان، بهتر با کودک خود ارتباط برقرار کنند.آموختن زبان اشاره به کودک شامل آموختن مجموعه ای از اداها و حرکات به نوزاد و کودک نوپاست تا بتواند نیازهای اساسی خود مانند گرسنگی یا خواب آلودگی را بیان کند. بهتر است ابتدا زبان اشاره ایرانی را به کودک خود آموزش دهید و سپس سراغ زبان فارسی بروید. زبان اشاره ایرانی در واقع همان زبان طبیعی بدن ناشنوایان است.
برای آموزش زبان اشاره به کودک خود، می توانید برای او به زبان اشاره قصه بگویید، درباره هر چه می خواهید صحبت کنید با اشاره به او نشان دهید، با هم کارتون تماشا کنید و برایش به زبان اشاره ترجمه کنید. کودکانی که دریافت زبانی بهتری داشته باشند در برقراری ارتباط و حرف زدن به زبان اشاره موفق تر خواهند بود.کارشناسان معتقدند والدین می توانند استفاده از زبان اشاره را در شش یا هفت ماهگی نوزاد شروع کنند، اما مشاهده نتایج دست کم دو تا سه ماه طول می کشد، نتیجه به این معنی که کودک نیز با همان زبان با والدین خود حرف بزند.
ارتباط با کودک ناشنوا
اگر قبلاً با یک کودک ناشنوا ارتباط برقرار نکرده اید ممکن است انجام این کار برای شما دشوار باشد و نتوانید با کودک صحبت کنید و خواسته او را متوجه شوید. اما نگران نباشید آنقدرها هم که فکر می کنید سخت نیست! توجه به نکات زیر برای برقراری ارتباط با همه کودکان ناشنوا مفید است.
نحوه ارتباط آنها را یاد بگیرید
همه کودکان ناشنوا از زبان اشاره استفاده نمی کنند. هر کودک ناشنوا روش ارتباطی ترجیحی دارد.
توجه آنها را جلب کنید
برای جلب توجه یک کودک ناشنوا می توانید دست تکان دهید، میز را بکوبید یا به شانه های او ضربه ملایمی بزنید.
هنگام صحبت با آنها روبروی آنها قرار بگیرید
سعی کنید به سطح آنها برسید تا بتوانند چهره شما را به وضوح ببینند. در حین صحبت حرکت نکنید زیرا این امر باعث می شود که کودک نتواند صدای شما را بشنود و لب بخواند.
واضح و طبیعی صحبت کنید
کودکان ناشنوا سعی می کنند لب خوانی کنند بنابراین به شما نیاز دارند که کلمات را به طور معمول بیان کنید. آهسته یا با صدای بلند صحبت کردن لب خوانی را بسیار مشکل تر می کند.
مراقب حرف زدن خود باشید
پوشاندن دهان با دست، غذا خوردن، جویدن آدامس یا سیگار کشیدن می تواند لب خوانی را بسیار دشوار کند. همچنین هر صدایی را که می سازید خفه می کند.
در صورت امکان از نشانه های حرکتی و اشیا استفاده کنید
به آنچه می گویید اشاره کنید. به عنوان مثال اگر می گویید شام آماده است می توانید چاقو را نشان داده و به میز شام اشاره کنید.
رو به روی نور صحبت نکنید
ایستادن کنار پنجره یا در نور خواندن لب را بسیار مشکل می کند.
تند تند صحبت نکنید
فهمیدن مکالمات زیاد برای کودک ناشنوا دشوار است.
استفاده از سمعک
سمعک و کاشت حلزون شنوایی کودک را تقویت می کند. صداهای پس زمینه مانند ترافیک یا رادیو می تواند گوش دادن به کودک را دشوار کند. با بستن پنجره ها، درها و خاموش کردن دستگاه ها سر و صدای غیر ضروری را آرام کنید.
هرگز نگویید بعداً به شما می گویم
کودکان ناشنوا از کلمه "بعداً به شما می گویم" بدشان می آید. آنها می خواهند درست مانند دیگران در جمع صحبت کنند. بنابراین اگر یکی از روش ها جواب نداد نگران نباشید. می توانید از طریق تلفن، ایمیل یا قلم و کاغذ با فرد ناشنوا و کم شنوا صحبت کنید.
انتظارهای کلی و اساسی کودک ناشنوا
پدر ومادر عزیز، فرزند ناشنوای شما انتظار دارد:
- در ارتباط با آموزش و پرورش او احساس مسئولیت کنید.
- به نیازها و انتظارهای او توجه کنید و پاسخ مناسب دهید.
- هر چه سریعتر اقدامات توان بخشی و مداخله ای لازم را برای او آغاز کنید.
- از او در حد توانایی و وسعش انتظار داشته باشید.
- با او متناسب با سن، جنس و محدودیت هایش رفتار کنید.
- از کار با او خسته نشوید.
- او را همان گونه که هست بپذیرید.
- اعتماد به نفس او را تقویت کنید.
- توصیه های مربیان و متخصصان را در منزل و در همه ی موقعیت های زندگی در نظر بگیرید.
- به توانایی او تکیه کنید، نه به ناتوانی هایش.
- به او اعتماد کنید.
- نگران آینده ی او نباشید و به خدا توکل کنید.
- فرصت ها، امکانات و شرایط مناسب را برای رشد و شکوفایی استعدادهای بالقوه ی او فراهم کنید.
- او را زیاد در آغوش بگیرید، نوازش کنید و مورد محبت قرار دهید.
- به وضع ظاهری و لباس او توجه کنید.
- او را لوس نکنید و ادب و تربیت او را در نظر داشته باشید.
انتظارهای عاطفی و روانی کودک ناشنوا
کودک ناشنوای شما انتظار دارد:
- به احساس ها و عواطف او توجه کنید و آنها را بپذیرید.
- در مورداحساس های مختلف مثل شادی، غم، حسد، کینه، محبت، تأسف، نگرانی و ... با او صحبت کنید.
- سعی کنید احساس ها را به صورت نقاشی و با تصاویر به او نشان دهید.
- به او یاد بدهید بتواند احساس اش را در چهره ی خود نشان دهد.
- به او نشان دهید چگونه می تواند بدون آسیب زدن و ایجاد ناراحتی برای دیگران، احساس اش را بروز دهد.
- به او کمک کنید شیوه ای ابراز احساسات را بشناسد (بنویسد، با کسی حرف بزند، نقاشی کند، جست و خیز کند، گریه کند و ....).
- همواره به او افتخار کنید و بگویید از داشتن فرزندی مانند او احساس غرور می کنید.
- محیطی به دور از اضطراب برایش فراهم کنید.
- در حد اعتدال به او محبت کنید .
- اجازه دهید برای برخی موارد خودش تصمیم بگیرد و به تصمیم او احترام بگذارید.
- با او جر و بحث نکنید.
- او را مسخره، تحقیر یا سرزنش نکنید.
- او را با دیگران مقایسه نکنید.
- بین او و خواهرها و برادرهایش تبعیض قائل نشوید.
- هر موفقیت او را هر چند کوچک، مورد تشویق قرار دهید.
- به فرزندتان کمک کنید اشتباه ها و شکست هایش را جبران کند.
- قوانین خاصی برای منزل خود در نظر بگیرید و از او بخواهید به آنها احترام بگذارد.
- سعی کنید از سوال کردن زیاد، دستور دادن و انتقاد کردن بپرهیزید.
- در فعالیت ها و سرگرمی های فرزندتان شریک باشید.
- به فرزندتان کمک کنید خود و ناتوانی خود را هر چه بیشتر.
انتظارهای مربوط به مهارت های حسی و حرکتی کودک ناشنوا
- او را زیاد به گردش ، کوه، پارک، رودخانه ، و ... ببرید تا طبیعت را تجربه کند.
- اجازه دهید تاب و سرسره سوار شود.
- اجازه دهید زیاد آب بازی کند و او را به شنا بفرستید.
- اجازه دهید با خاک و سنگ بازی کند و دست و پایش را در ماسه و خاک فرو کند.
- اجازه دهید بدود، بالا و پایین برود یا از جایی آویزان شود.
- او را تشویق کنید با آهنگ و سروهای کودکانه (با هر نوع وزن و آهنگی) نرمش کند.
- او را زیاد به محل بازی کودکان یا حیاط منزل ببرید و بگذارید با همسالانش بازی های پر تحرک کند.
- سعی کنید فرزندتان هر چه ممکن است کمتر تلویزیون نگاه کند و پشت رایانه بنشیند.
- او را به توپ بازی و فوتبال تشویق کنید و گاهی خودتان با او بازی کنید.
- او را تشویق کنید نقاشی بکشد و نمایش بازی کند.
- او را تشویق کنید خمیر بازی کند.
- گاهی او را ماساژ دهید، نوازش کنید و موهایش را شانه بزنید.
- معاینه ی چشم پزشکی گاه به گاه او را جدی بگیرید و مراقب وضعیت بینایی او باشید.
انتظارهای مربوط به مهارت های خودیاری و مستقل شدن کودک ناشنوا
- به او بیاموزید مستقل زندگی کند.
- برخی از کارها را به او محول کنید.
- او را در کارهای منزل سهیم کنید.
- استفاده از وسایل نقلیه ی شخصی، عمومی و چگونگی برخورد با غریبه ها را به او بیاموزید.
- کارهای شخصی او را به خودش واگذار کنید (حمام، تعویض لباس، مرتب کردن اتاق، برنامه ریزی برای کارهای خود و ....)
- اجازه دهید برخی خریدهای کوچک را به تنهایی انجام دهد.
- اجازه دهید کارهای بی خطر را به تنهایی تجربه کند.
- جز در مواقع ضروری، او را محدود نکنید.
- او را به مجامع عمومی، بوستان ها و مکان های تفریحی ببرید و بگذارید با کودکان دیگر ارتباط برقرارکند.
- به او فرصت دهید به قدر کافی بازی کند.
- به او کمک کنید بتواند کم شنوایی خود را به گونه ای که می پسندد به دیگران معرفی کند.
- از بودن با او لذت ببرید و به او افتخار کنید.
- با او بازی و ورزش کنید و زمان هایی را به این کار اختصاص دهید.
انتظارهای مربوط به مهارتهای ارتباطی، کلامی و شناختی کودک ناشنوا
- با او دائماً صحبت کنید.
- همه ی کارها را برای او توضیح دهید.
- با نگاه و سلوک خود منتظر صحبت او شوید.
- در مورد چیزهای مورد علاقه ی او صحبت کنید.
- وقتی با شما صحبت می کند، کلام او را قطع و صحبت های او را اصلاح نکنید.
- هنگام صحبت کردن روی دو زانو، روبرو و هم سطح او بنشینید.
- شب ها برای او لالایی بخوانید (لالایی های مختلف).
- برای او زیاد قصه بگویید.
- برای او با صدای بلند کتاب بخوانید و با زبان کودکانه برایش توضیح دهید.
- برایش نوارهای موسیقی کودکان و نرم افزارهای رایانه ای مناسب تهیه کنید.
- به سوالهای او به دقت و با حوصله پاسخ دهید.
- موقع صحبت کردن از حالت های مناسب احساسی در چهره ی خود استفاد کنید.
- همیشه از ایما و اشاره ی مناسب استفاده کنید.
- به او کمک کنید راه حل مشکلاتش را خودش پیدا کند و در مورد بهترین راه حل تصمیم بگیرد.
- او را به طبیعت ببرید و بگذارید همه چیز را لمس کند و در مورد تجربه هایش با او صحبت کنید.
- او را در جریان صحبت های خانوادگی قرار دهید.
- در مهمانی ها و جمع ها او را در گفتگو داخل کنید.
- به دیگران بیاموزید چگونه با او ارتباط برقرار کنند.
- به او بیاموزید محیط را طوری تغییر دهد که بتواند به خوبی متوجه صحبت های افراد شود (لب خوانی، دیدن چهره ی دیگران، رو به روی آنها بودن، نور کافی و ....)
- به جای او صحبت نکنید (مترجم او نباشید)
- به او فرصت دهید خودش منظورش را بیان کند.
- خلاقیت هایش را تشویق کنید.
- در مورد احساس هایش با او صحبت کنید و بگذارید احساس های دیگران را نیز حس کند.
- رفتارها و واکنش های درست را به او بیاموزید.
- او را در جمع کودکان و همسالان شنوا و کم شنوا ببرید و بگذارید با آنها بازی کند.
- به او بیاموزید به ارزش های جمع احترام بگذارد.
- بگذارید عشق شما را نسبت به خودش با همه ی وجود درک کند.
انتظارهای مربوط به مهارت های اجتماعی کودک ناشنوا
- او را به مهد کودک یا کودکستان بفرستید.
- موقعیت هایی فراهم کنید تا دوستان شنوا و کم شنوایی برای خودش پیدا کند.
- اجازه دهید در جمع خویشان و مهمانی ها شرکت کند (عروسی ها، مراسم ختم یا عزاداری، مهمانی ها و ...)
- قوانین، آداب و رسوم اجتماعی (مثل سلام کردن، احترام به بزرگترها، اداب و ...) را به زبان ساده و روشن به او بیاموزید.
- خودتان الگوی خوبی برای او باشید.
- ترتیبی دهید که دوستانش را به منزل دعوت کند.
- به او احترام بگذارید تا دیگران هم ادب و احترام را رعایت کنند.
- مؤدبانه صحبت کردن را به او بیاموزید (تعارف های مرسوم).
- به او بیاموزید به حقوق دیگران احترام بگذارد.
- سنت ها و آداب و رسوم ملی و مذهبی مان را به او بیاموزید (مراسم مختلف، اعیاد،عزاداری ها، سفره، نذری و ...)
- به او ترحم نکیند و او را مثل دیگر فرزندان خود تربیت کنید.
- او را به پارک ، سینما، نماز جمعه، امامزاده ها، بازار و ... ببرید.
- به او خرید کردن و محاسبه ی پول (پس گرفتن باقی پول و ....) را بیاموزید و اجازه دهید خریدهای کوچک را خودش انجام دهد.
- هر پیشرفت او را هر چند کوچک، تقدیر کنید و به او اعتماد به نفس دهید.
- به او بیاموزید نه بگذارید حقش پایمال شودو نه پرخاشگری کند، بلکه با صراحت بیان و قاطعیت به خواسته هایش برسد.
- بگذارید فرزندتان از زندگی اش و از بودن با شما و دیگران لذت ببرد.
نحوه رفتار با کودک جیغ جیغو
