هروسیله درحال حرکتی زمانی نیاز به ایستادن دارد. بنابراین تمام سازندگان وسایل متحرک باید هنگام طراحی به نحوه متوقف کردن آن پس از شروع حرکت نیز بیندیشند. همچنین وسایل متحرک، مانند خودرو، ممکن است پس از توقف، در اثر متحرکات مختلف، به غیر از روشن شدن منبع نیرو (موتور) و انتقال نیروی آن به متحرک های وسیله(چرخ ها)، حرکت هایی داشته باشند. این حرکت ممکن است در اثر نیروی خارجی، موقعیت محل توقف و یا تغییرات دیگری در شرایط توقف اتفاق افتد. پس در این مواقع، وسایل متحرک و رونده ای که خطر آفرین هستند مانند خودرو، نیاز به یک عامل نگه دارنده قوی تر و مطمئن تر دارد. عاملی که توان و مکانیزم لازم جهت ثابت نگه داشتن خودرو را در هر شرایطی، در زمانی که متوقف شده است داشته باشد. این عامل در خودرو به ترمز دستی یا ترمز پارک معروف است.
ترمز دستی چیست و چه وظیفه ای دارد ؟
این نوع ترمز دستی که اغلب در خودرو های قدیمی و معمولی کاربرد دارد، به شکل یک اهرم دستی در کنار صندلی راننده و یا یک پدال پایی طراحی می شود. راننده هنگامی که بخواهد این ترمز را فعال کند، باید اهرم را به بالا کشیده و سپس در آخرین درجه رها کند. برای رهاسازی خودرو هم کافی است راننده دکمه رها سازی ترمز را که معمولاً در بالای اهرم تعبیه شده است را فشار داده و سپس آن را به پایین رها کند. اگر در رها سازی ترمز دستی مشکل دارید، بهتر است ابتدا کمی ترمز را به سمت بالا کشیده، سپس در همان حالت دکمه رها سازی را فشار داده و سپس ترمز را به سمت پایین رها کنید (ترمزدستی اهرمی خود به دو دسته یک سیمی و دو سیمی تقسیم می شود. در نوع یک سیمی، اهرم فعال کننده ترمز، به یک سیم متصل است که این سیم با استفاده از یک نگهدارنده T شکل به دو سیم متصل شده است. زمانی که اهرم کشیده می شود، سیم کشیده شده و در نتیجه هر دو سیم به یک اندازه به عقب کشیده می شوند که باعث می شود تا سیستم ترمز هر دو چرخ به یک اندازه فعال شود. در مدل دو سیمی هم اهرم خود دارای دو سیم مجزاست که هر کدام از این سیم ها یه یک چرخ متصل هستند و با کشیده شدن اهرم، هر دو سیستم ترمز به یک اندازه درگیر می شوند.
نحوه غیر فعال شدن ترمز دستی در خودروهای جدید
در سیستم های الکترونیکی تمام خودکار و غیر کابلی ترمز دستی ، معمولا ترمز ها به صورت اتوماتیک غیر فعال می شوند . این مزیت که در کاهش استهلاک قطعات خودرو در اثر حرکت با ترمز دستی فعال ، نقش مهمی ایفا می کند در دیگر انواع ترمز دستی مشاهده نمی شود . در گذشته بسیار اتفاق می افتاد که راننده فراموش می کرد ترمز دستی را غیر فعال کرده و اهرم را رها سازد ، در نتیجه مسافتی را با ترمز دستی فعال می پیمود که موجب آسیب های زیادی به قطعات درگیر مانند چرخ ها و لنت های ترمز می شد .
بنابراین خودرو سازان اقدام به تعبیه چراغ هشدار برای ترمز دستی شدند که در صورت فعال بودن آن و شروع حرکت علامت داده و توجه راننده را به این نکته جلب می کند. همچنین بی اطلاعی از درصد استهلاک کشکک ها و توان فعالیت آن ها باعث می شد که در مواقع اضطراری ترمز دستی عمل نکرده و حوادثی به بار آید . لنت یا کشکک ترمزهای دستی در فواصل زمانی معین باید تعویض شده و سیستم ترمز دستی سرویس گردد . بی دقتی نسبت به این موضوع نیز گاهی منجر به کاهش توان لنت ها و حوادث جبران ناپذیر می شد .
اما امروزه چراغ هشداری توسط خودرو سازان در کنار آمپرهای پشت فرمان تعبیه شده که به سنسوری روی لنت ها متصل است و به اصطلاح تعمیر کاران در صورت تمام شدن لنت ها به راننده آگاهی لازم را می دهد . در صورت روشن شدن این چراغ باید نسبت به تعویض لنت ها و سرویس سیستم ترمز دستی اقدام کرد . در سیستم های ترمز دستی الکترونیکی نیز سیستم عیب یابی خودکار و بررسی سلامت قطعات وجود دارد که معمولا مشکلات سیستم ترمز دستی را با چراغ هشدار اطلاع داده و راننده را نسبت به تعمیر آن تشویق می کند .
عملکرد سیستم ترمز دستی اهرمی و انواع آن
ترمز پایی خودرو براساس استانداردهای ایمنی جهانی روی تمام چرخ ها فعال است ، اما همان طور که گفته شد زمان فعالیت ترمز دستی ، تنها چرخ های عقب ثابت هستند و چرخ های جلو همچنان قدرت حرکت دارند . بنابراین مدار عملکرد ترمز دستی مکانیکی مجزا از مدار عملکرد ترمز پایی خودرو است . گاهی ترمز پایی را سیستم ترمز اولیه و ترمز دستی را سیستم ترمز ثانویه می نامند . اساس کار و مدار ترمز دستی مکانیکی بر سیم های فلزی است که از یک سمت به اهرم ترمز یا پدال آن و از سوی دیگر به لنت های ترمز متصل هستند . لنت ها یا کشکک ها نیز روی چرخ ها و یا میل گاردان متصل سوار می شوند . با حرکت دادن اهرم یا پدال ترمز دستی مکانیکی از داخل کابین ، این سیم ها کشیده شده و کشکک را فعال می کنند . کشیده شدن لنت روی چرخ ها یا میل گاردان مانع از حرکت بیشتر آن ها می شود . ترمز دستی مکانیکی خود به دو دسته تقسیم می شود :
1- ترمز های دو سیم
در این مدل ، اهرم به دو سیم مجزا متصل است. این سیم ها نیز به سمت لنت ها رفته و به صورت مستقیم ارتباط اهرم و لنت ها را برقرار می کنند. با کشیدن اهرم ، هر دو سیم هم زمان و به یک اندازه کشیده می شوند و لنت ها چرخ های را با هم متوقف می کنند.
2- ترمز های تک سیم
در این مدل یک سیم اولیه به اهرم ترمزدستی متصل است و این کابل نیز به قطعه ای T شکل می رسد . قطعه T شکل که عملکردی لولایی دارد با دو سیم به چرخ های دو سمت و کشکک روی آن ها مربوط می شود . به این ترتیب با کشیدن اهرم ، قطعه تی شکل به وسیله سیمی که بین آن و اهرم است تحریک شده و به طور همزمان سیم های دو سمت را کشیده و هر دو چرخ را به صورت همزمان متوقف می کند .
در ترمز های مکانیکی پدالی نیز تنها پدال جای اهرم را می گیرد و همه فرآیند فعال شدن ترمزدستی به شکل مدل های اهرمی پیش می رود . ترمز های دستی پدالی مکانیکی نیز مانند نوع اهرمی آن ها در دو دسته تک سیم و دو سیم طراحی می شوند . همانطور که از شرح عملکرد ترمز دستی مکانیکی مشخص بود ، در این سیستم روغن ترمز نقشی ندارد و تنها لنت ها یا کشکک ها فعالیت دارند . نکته دیگر اینکه کشکک این ترمزها در خودروهایی که دارای ترمز دیسکی هستند ممکن است روی دیسک ها سوار شود .
مزایا و معایب ترمزدستی های اهرمی یا مکانیکی
ترمز های دستی مکانیکی سال ها از اصلی ترین مورد شکایات رانندگان بودند . این در حقیقت عیب بزرگ خودروها بود که تغییر چندانی هم در شرایط آن ها ایجاد نمی شد . همین معایب باعث شد تا کم کم ترمزهای دستی الکترونیکی جایگزین آن ها شوند . گرچه این سیستم ها مزایایی نیز دارند .
معایب ترمزدستی های مکانیکی
- نیاز به نیروی انسانی زیاد جهت فعال سازی ترمزها ، بخصوص در مدل های اهرمی که نیاز به نیروی بیشتری برای حرکت اهرم دارد .
- نیاز به دقت در حرکت دادن اهرم ها در مدل های اهرمی برای فعال سازی دقیق و کامل و یا رهاسازی آن ها .
- استهلاک بالای لنت ها به خصوص درصورت غیر فعال شدن یا فعال شدن ناقص و کشیدن و رها کردن نادرست اهرم .
- استهلاک بالای قطعات .
- گاهی قدرت ناکافی لنت ها برای ایستایی چرخ ها و خودرو و کاهش سریعتر این قدرت .
- ناتوانی در کنترل خودروهای دنده اتوماتیک در سربالایی ها یا سرپایینی ها .
- اشغال فضای کابین در مدل های اهرمی .
- نیاز به دقت و توجه همیشگی برای غیر فعال کردن آن پیش از شروع حرکت .
مزایای ترمزدستی های مکانیکی
- تعمیر راحت و کم دردسر
- هزینه پایین تمام شده تولید
- هزینه پایین سرویس های دوره ای و تعمیرات
- قیمت پایین قطعات یدکی
یکی از معایب بزرگ سیستم های ترمزدستی مکانیکی امکان حرکت خودرو در مواقع فعال بودن آن است . این مشکل که در صورت ساییده شدن لنت ها ایجاد شده و با نزدیک شدن به زمان سرویس شان تشدید می شود . به این ترتیب که گاهی راننده فراموش می کند اهرم ترمزدستی را آزاد کند و لنت نیز قدرت لازم برای قفل نگه داشتن چرخ ها را ندارد . پس خودرو با ترمز دستی فعال شروع به حرکت می کند و این اشتباه تقریبا رایج منجر به آسیب جدی به قطعات خودرو می شود . البته در صورت سلامت لنت ها و کیفیت مناسب آن ها معمولا ترمزدستی فعال چرخ های عقب را کاملا ثابت و بی حرکت نگه می دارد و در صورت حرکت با ترمزدستی رها نشده ، چرخ های عقب روی سطح جاده کشیده می شوند که باعث می شود راننده متوجه این اشتباه شود . این خطا در خودروهایی با سیستم های قدیمی ترمزدستی مکانیکی بسیار پر تکرار بود . بهترین توصیه برای جلوگیری از بروز این مشکل دقت و توجه به زمان سرویس لنت ها و نیاز آن ها به تعویض شان است .
مرگ و فراموشی ترمز دستی اهرمی
باید توجه داشت که با عرضه ی خودروهای جدید مجهز به ترمز دکمه ای برقی، رانندگان بیشتری تجربه رانندگی با این مدل ها را پیدا می کنند و احتمالاً نسل جدید جوان ها، با این خودروها رانندگی خواهند کرد. این موارد، تقاضا برای خودروهای با ترمزدستی قدیمی را کاهش می دهد و تنها رانندگان قدیمی و عاشقان سواری اسپرت و تهاجمی، به دنبال ترمزدستی خواهند بود. اما ترمزهای دکمه ای برقی، در برابر نمونه ی دستی برتری های مشخصی دارند؛ استفاده و راه اندازی مکانیزم این ترمزها، به فعالیت فیزیکی چندانی نیاز ندارد، ایمنی بیشتری در توقف خودرو دارند و مانند ترمزدستی، درجه ی قابل تنظیم ندارند و یا فعال، یا غیرفعال هستند. بیشتر ترمزهای الکترونیکی، با حرکت خودرو به صورت خودکار غیرفعال می شوند و نیازی به غیرفعال کردن دستی آن ها نیست؛ علاوه بر این، معمولاً ویژگی نگه داشتن خودرو در شیب هم در کنار ترمزهای برقی قرار دارد که نقش مهمی در ایمنی و رانندگی راحت تر محسوب می شود.
در کنار تمام این موارد، ترمزهای برقی نیازمند فضا برای نصب در کابین نیستند؛ برخلاف ترمزدستی که فضای زیادی بین صندلی های جلو اشغال می کند، یک دکمه ی کوچک برای ترمزهای الکترونیکی کافی است. بزرگ ترین نکته ی منفی ترمزهای الکترونیکی اما، از بین بردن حس رانندگی و ارتباط مکانیکی با کنترل خودرو است. مرگ ترمزدستی سنتی، توقف در شرایط اضطراری و لیزدادن خودرو در پیچ ها را، به فراموشی می سپارد.
علت چسبیدن پدال ترمز به کف اتاق خودرو
