مرغ شاخدار که به مرغ گینه معروف است جزء پرندگانی است که علاوه بر داشتن گوشت لذیذ و خوش طعم، ظاهر زیبا و چشم نوازی دارد. همین امر باعث شده در اکثر کشور ها به عنوان یک حیوان اهلی و خانگی از این پرنده نگهداری شود. اکثر کشور های خارجی با اصلاح نژادی و به صورت صنعتی به پرورش مرغ گینه روی آورده اند. در کشور ما ایران نیز در مناطق جنوبی و مرکزی کشور می توانید پرورش مرغ شاخدار را ملاحظه کنید زیرا سازگاری این پرنده با محیط های گرم و خشک بیشتر است.
آشنایی با خصوصیات ظاهری مرغ شاخدار
جدا از جنسیت و سن مرغ مرواریدی یا گینه خال های سفیدی روی سراسر بدن این مرغ وجود دارد و دارای پرهای خاکستری رنگ مایل به آبی تیره می باشد. شباهت زیادی در جنس نر و ماده مرغ شاخدار وجود دارد و فقط تفاوت در اندازه و تن صدای آنها دیده می شود مثلا اندازه مرغ گینه نر نسبت مرغ گینه ماده بزرگتر است و همینطور مرغ گینه ماده صدایی نازک تر و آرام تر نسبت به مرغ گینه نر دارد. علاوه بر این مرغ نر شاخ بزرگ تر و تیره تری نسبت به مرغ ماده دارد. این پرنده از لحاظ شکل ظاهری و آناتومی شباهت زیادی به قرقاولها دارد و در اندازه ای شبیه بوقلمون تقریباً 40 الی 70 سانتی متر طول دارد و وزنی بین 700 گرم الی 5/2 کیلوگرم می باشد.
نکته جالبی که وجود دارد این است که باید بدانید تخم مرغ گینه به اندازه تخم مرغ محلی است اما تخم مرغ گینه یک تفاوت دارد و آن هم اینکه زرده کوچکتری نسبت به تخم مرغ محلی داشته و جالب تر اینکه در زمان جفت گیری مرغ گینه نر صدای گوش خراش تری از خود تولید می کند. این پرندگان در طول روز به فعالیت می پردازند و معمولا زمان استراحتشان در گرمای طاقت فرسای ظهر می باشد و هنگامی که غروب شد به دنبال درختی می گردند تا شب را تا صبح بالای درخت سپری کنند.اکثرا فعالیت پرندگان در ساعات اولیه و قبل از غروب آفتاب انجام می شود.
رابطه گروهی و اجتماعی مرغ های آفریقایی در خارج از فصل جفت گیری یکی از ویژگی های بارز آنها است رابطه شان بسیار مستحکم پایدار است. این پرندگان مدافع قلمرو خاصی نیستند و نیاز به حرکت زیادی هستند و مهمتر از همه عصبی و بسیار ترسو می باشند که این اتفاق باعث شده در هنگامی که می ترسند جیغ های پی در پی بکشند. زمانی که فصل جفتگیری فرا می رسد هر جفت اقدام به پیدا کردن مناسب ترین مکان مثل لابلای بوته های انبوه و علوفه های بلند و متراکم و داخل درختان و یا حتی درون سوراخی در زمین می کنند و سپس ماده ها شروع به جمع آوری علوفه های خشک برای ساختن یک لانه می کنند. در این بین پرنده نر از ماده جدا شده و در یک فاصله معین مسئولیت آگاه سازی و نگهبانی مرغ ماده را از خطرات احتمالی با استفاده از صدای بلندش بر عهده می گیرد. چنانچه شرایط برای این پرندگان مساعد باشد در طول سال دو مرتبه اقدام به جفتگیری ، تخم گذاری و پرورش جوجه می کنند.
ویژگی های منحصر به فرد و برتری مرغ شاخدار نسبت به مرغ
- پرندگان مقاوم و جان سختی هستند
- مقاوم در برابر بسیار از شرایط آب و هوایی
- مقاوم در برابر بسیاری از بیماری های شایع
- نیاز به لانه های گران قیمت نمی باشد
- قابلیت چرایی بالا
- مصرف خوراک هایی که در تغذیه مرغ از آن نمی توان استفاده کرد
- مقاوم تر در برابر مایکوتکسین ها و آفلاتوکسین
- پوسته تخم, مرغ شاخدار سخت تر از پوسته تخم مرغ بوده و شکستگی آن نیز کمتر است
تفاوت های مرغ شاخدار نر و ماده
این پرندگان همانند سایر موجودات دیگر از دو جفت نر و ماده تشکیل شده اند. همانطور که با ویژگی های ظاهری این پرنده آشنا هستید لازم است تفاوت های این پرنده در دو جنس نر و ماده را نیز بشناسید. با مقایسه هر دو جنسیت این پرنده متوجه خواهید شد که تفاوت های چندانی در بین این دو جنس وجود ندارد. تنها تفاوت جنسیت های نر و ماده در مرغ شاخدار مربوط به تن صدا و اندازه آن ها است.
مرغ شاخدار نر تن صدای کلفت تری را به نسبت جفت ماده دارد. تن صدای مرغ شاخدار ماده آرام تر و نازک تر است. در تفاوت های اندازه ای و حجم این دو جنسیت نیز مرغ شاخدار نر بزرگتر از جفت ماده است و اگر دقت کنید، خواهید دید که مرغ گینه نر کمی تیره تر از جنس ماده خود به نظر می رسد.
زمان بلوغ مرغ شاخدار
سن بلوغ مرغان شاخدار در شش تا هفت ماهگی اتفاق می افتد 4 تا 19 عدد تخم توسط مرغ مادر گذاشته شده و زمان بیرون آمدن جوجه ها از تخم 23 تا 28 روز طول می کشد. به محض این که جوجه ها از تخم خارج شدند لانه خود را ترک میکنند و پا به پای والدین به دنبال غذا می گردند و به جمع گروه ملحق می شوند. در طی مدتی که مادر روی تخم ها خوابیده جفت آن در حال نگهبانی حوالی لانه می باشد . گربه ها ، پرندگان شکاری ، جانورانی مثل روباه و سمور و موش صحرایی و همچنین کلاغ ها بزرگترین دشمنان جوجه ها هستند.
چگونگی تعیین جنسیت مرغ شاخدار
برای اینکه جنسیت پرنده ها را تعیین کنید روش های گوناگونی وجود دارد که هر کدام در دسته خاصی از پرنده ها صدق می کند. به عنوان مثال به خاطر اینکه نر و ماده مرغ گینه شباهت زیادی به هم دارند تعیین جنسیت آنها بسیار سخت است. البته قبلا این نکته را متذکر شدیم که مرغ گینه نر نسبت به مرغ ماده اندازه بزرگتری دارد و اصولاً نیم کیلو از ان سنگین تر است. جالب است بدانید هیچ تفاوتی بین مرغ محلی و تخم های نطفه دار مرغ گینه وجود ندارد و از نظر اندازه یکی میباشند البته پس از شکسته شدن مشخص می شود که زرده تخم محلی کمی بزرگتر است تخم گینه است.
روشهای پرورش مرغ شاخدار
به طور کلی، ۳ روش برای پرورش دادن مرغ گینه وجود دارد. با استفاده از سیستمهای پرورشی آزاد، نیمه آزاد و پرورش در سالن بسته میتوانید این پرنده را پرورش دهید. در ادامه، این روشها را بررسی میکنیم.
سیستم پرورشی آزاد
این سیستم در مزارع خیلی بزرگ که تفاوتی با فضای آزاد ندارند، اجرا میشود. در کشور آفریقا و سایر کشورهای در حال توسعه، از این روش برای نگهداری مرغ گینه استفاده میکنند.در سیستم پرورشی آزاد، فقط آب در اختیار پرنده گذاشته میشود. این پرنده برای رشد کردن، آزادانه در فضای باز، چرا میکند.
سیستم پرورشی نیمه بسته
این سیستم، همان روشی است که بیشتر مزرعه داران پرورش مرغ مروارید به کار میبرند. در این سیستم، پرنده بخشی از شبانه روز را در فضای آزاد و باقی زمان را در آشیانه میگذراند.البته فراموش نکنید که این مرغ، توانایی پریدن و پرواز کردن را دارد. بنابراین لازم است که فضای آزاد را با حصارهای بلند، محصور کنید.
سیستم سالن بسته
سالن بسته، برای پرورش دهندگانی که امکان ایجاد فضای باز را ندارند، مناسب است. از آنجایی که احتمال فرار پرنده کم میشود، روش مناسب تری به نظر میرسد.برای پرورش مرغ شاخدار در سالن، باید بستری نرم برای آن فراهم کرده و به تراکم مرغها نیز توجه کنید. برای این منظور، در هر متر مربع فضا، حداکثر ۳ تا ۵ مرغ را قرار دهید.در سالن هایمدرن پرورش مرغ شاخدار، پرنده در قفس نگهداری میشود. دوره جفت گیری و تخم گذاری نیز به روش لقاح مصنوعی انجام میپذیرد.
بررسی اقتصادی پرورش مرغ شاخدار (مرغ گینه)
اگر بخواهیم توجیه اقتصادی برای پرورش مرغ شاخدار داشته باشیم باید بگوییم این مرغ به علت رشد سریعی که دارد و همچنین برخورداری از تغذیه کم مورد توجه پرورش دهندگان بسیاری واقع شده است. بعد از دوره جوجه کشی یک تخم نطفه دار مرغ شاخدار 25 تا 28 روز طول میکشد تا تبدیل به جوجه شود و بعد از گذشت 6 الی 7 ماه به بلوغ رسیده و توانایی تخم گذاری در آن شکل می گیرد اما پس از سه ماهگی دیگر با عنوان مرغ شاخدار گوشتی به بازار عرضه می شود پرورش این مرغ ها به علت دارا بودن طبیعت گرم آنها در مناطق گرم و خشکی همچون کرمان ، اصفهان ، یزد و... میسر می باشد و جالب اینکه بدانید مقاومت بسیار بالایی در برابر بیماریها دارند. در طی دوره تخم گذاری مرغ شاخدار در طبیعت حدودا بین 9 تا 21 عدد تخم می گذارد اما میتوان در حالت پرورشی با ایجاد تغییراتی در نور دهی و دمای محیط و همچنین تغذیه این تعداد را به 90 الی 120 عدد در هر دوره تخم گذاری ارتقا داد.
چگونگی آغاز پرورش دادن مرغ شاخدار
چنانچه قصد پرورش مرغ شاخدار از نوع گوشتی را دارید بهتر آن است که با تهیه یک دستگاه جوجه کشی ارزان قیمت و تعدادی تخم نطفه دار این پرنده اقدام به جوجه کشی آن بکنید و پس از اینکه جوجه ها بزرگ شده و به سه ماهگی رسیدند آنها را در بازار عرضه کنید حتماً به این نکته توجه داشته باشید که مرغهای شاخدار توانایی پرواز های بلند را دارد پس محیطی که آنها را پرورش می دهید حتماً باید سربسته باشد بنابراین بدانید حیاط منزل برای رشد و پرورش این مرغ ها مکان مناسبی نیست ، همچنین مکان پرورشی باید از فضای کافی و سرسبزی نیز برای تغذیه برخوردار باشد.
پس از این که جوجه ها به دنیا آمدند ضعیف هستند و بایستی برای جلوگیری از ابتلا به بیماری های احتمالی آنها را زیر لامپ مادر مصنوعی قرار داد و با دادن آب شکر و دان خیس شده در چند روز اول به آنها قوتشان را تامین کنید حتماً به این نکته توجه داشته باشید که محیط مرغ های بالغ را از محیط جوجه ها جدا کنید.
چنانچه قصد شما از پرورش مرغ شاخدار به غیر از فروش گوشت آن ، فروختن تخم نطفه دار آنها نیز است بایستی اقدام به نگهداری آنها تا 7 سالگی کرده و همچنین آنها را جفت نموده تا با یکدیگر جفت شوند و سپس مرغ های ماده شروع به تخم گذاری بکند.به ازای هر چهار مرغ شاخدار ماده بایستی یک موقع شاخدار نر در محیط حاضر باشد به نوعی نسبت تعداد مرغ ماده به نر 4 به 1 باشد تا نهایت تخم آوری و بهره وری را داشته باشد.
چگونگی تغذیه مرغ گینه یا شاخدار
تغذیه مرغ گینه در طبیعت از انواع دانه ها ، میوه ها ، برگ گیاهان ، حشرات ، بذر ها ، ریشه گیاهان و کرم ها صورت می پذیرد و بعضی اوقات دیده شده که فیلم پرندگان اقدام به حمله به حلزون ، مارمولک ، مورچه ، بچه مار و هزارپا کرده و از آن ها تغذیه می کنند به خاطر همین در اکثر مزارع برای دفع آفات از این پرنده ها استفاده می شود ناگفته نماند در حالت پرورشی از گندم ، دان و دیگر حبوبات برای تغذیه این پرندگان به کار می رود.
طبق تحقیقاتی که روی گونه های وحشی این پرندگان صورت گرفته است ثابت شده که آنها زمانی که در پی غذا هستند اقدام به تعقیب دسته های میمونها می کنند تا ته مانده های غذا های آنها که از بالای درخت به پایین ریخته می شود را بخورند آنها حتی به دنبال گله های دیگر حیوانات به راه می افتند تا حشراتی که در چراگاه از ترس آنها فرار کردند را شکار کنند نیازهای پروتئینی این مرغ ها اکثراً از مرغان محلی می باشد مرغ مادر در طول دوران تخمک گذاری احتیاج به 100 تا 110 گرم غذای مناسب مانند کنجاله بادام زمینی ، دانه ذرت ، علوفه ، تخم پنبه و.. می باشد چرا که این مقدار مواد غذایی نیاز های مهم بدن آنها را از جمله پروتئین خام ، کلسیم ، فسفر ، لایزین و میتونین سیستین تامین می کند.
تولید تخم مرغ شاخدار
تعداد تولید تخم بستگی شدید به مدیریت پرورش دارد.در صورتی که یک گله مرغ شاخدار تخمگذار به خوبی و با دقت مدیریت شودممکن است 100 عدد و یا بیشتر تخم بگذارد .به طور کلی مرغ های مولد می توانند به خوبی 2 تا 3 سال تخم گذاری کنند ., گاهی اوقات آنها را می توان 4 تا 5 سال در گله های کوچک پرورش بدهند .در چنین گله هایی معمولا در حدود 30 تخم می گذارند (کاهش آن به دلیل به دلیل افزایش سن پرنده و همچنین عدم مدیرت کافی در چنین گله هایی است. ).در هنگام انتخاب مولد ها بسیار دقت کنید و آنایی را انتخاب کنید که از نظر صفات تولید تخم و گوشت مناسب تر از نسل قبلی خود باشند
مرغ شاخدار از هفته 19 تا 20 می تواند شروع به تخم گذاری نماید .جالب اینجاست که در نواحی استوایی افریقا این پرنده تنها در طول فصل بارانی تخمگذاری کرده و در طی چند هفته این تخم گذاری انجام می شود. تعداد تخم ها در هر کلاچ در حدود 12 تا 15 تخم معمولا شایع تر است. ( هر دوره تخمگذاری را یک کلاچ می کگویند که پرندگان معمولا چندین کلاچ در یک فصل تخمگذاری دارند(.تخم های مرغ گینه کوچکتر از تخم مرغ است و به طور متوسط وزن ان حدود 40 گرم بوده و پوسته سختی که دارد در هنگام جوجهکشی مصنوعی برای عمل کندلینک و تشخیص نطفه داری ممکن است مشکلاتی را ایجاد کند
دوره جوجه کشی 26 تا 28 روز است . متوسط وزن جوجه ها در سن 1 روزگی 25 تا 30 گرم است.وزن زنده این پرنده بسته به نژاد و جنسیت و همچنین مدیریت پرورشی و تغذیه حدود 1700 گرم تا 1900گرم می باشد . در آب و هوای معدتل دوره تخم گذاریبرای مرغ شاخدار حدود 40 هفته است .(این شرایط را در سالن های بسته می توان به راحتی ایجاد کرد.) مرغ های گینه موجود درقفس معمولا سالانه 170 تا 180 تخم میگذارند .از هر 150 تخم مرغ شاخدار می توان انتظار 110 عدد جوجه یک روزه را داشت.یک مرغ گینه که بر روی بستر حدود 70 تا 100 عدد تخم می گذارد می توان انتظار 40 تا 70 عدد جوجه در سال را داشت
مقابله با بیماری های مرغ گینه یا شاخدار
این پرندگان نسبت به دیگر پرندگان دارای مقاومت زیادی در مواجهه با بیماری های رایج در بین طیور مثل بیماری های باکتریایی و ویروسی هستند. در طول هفته جوجه های مرغان شاخدار یعنی در هشت ماهگی مقاومت بدن آنها در برابر بیماری هایی همچون نیوکاسل کم است. تا به این حال بیشتر از 14 نوع بیماری از جمله بیماری های انگلی ، ویروسی ، کمبود تغذیه ای ، باکتریایی در میان جوجه ها به اثبات رسیده است بنابراین این نکته را حتماً در نظر داشته باشید که رعایت اصول بهداشتی همچون رسیدگی به شرایط حاکم در سالن های معمولی مرغداری در هفته های اولیه جوجه ها و همچنین مدیریت صحیح می تواند از مرگ و میر بسیاری از انها جلوگیری کند.
زیستگاه مرغ شاخدار در ایران
متاسفانه آمار دقیقی از تعداد مرغهای شاخدار ایرانی وجود ندارد. با این حال، باید بگوییم که این پرنده، بیشتر در مناطق مرکزی و جنوبی کشور پرورش داده میشود.استانهای یزد، اصفهان و کرمان بیشترین تعداد مزارع پرورش مرغ گینه را دارند. رنگ این پرندگان، خاکستری و خاکستری مایل به آبی است.این مرغ با دیدن افراد غریبه، سر و صدای زیادی به پا میکند. به همین دلیل میتواند نقش یک نگهبان را در باغ شما بازی کند.البته مرغ شاخدار نمیتواند مثل مرغ خانگی به زمین پنجول بزند. به همین خاطر در مزارع پرورشی، ضرری جزئی به بار میآورد.
نحوه نگهداری و پرورش غاز در خانه
