برای بسیاری از ما، دسترسی به موسیقی و شنیدن آن کار بسیار آسانی است. حتی در همهمه ی صدای مشتریان در یک فروشگاه هم صدای موسیقی را می شنویم و وقتی از کنار یک نوازنده ی خیابانی می گذریم، نوای سازش تا مسافتی همراه ما می شود. اما همواره این تصور نادرست وجود دارد که افراد ناشنوا نمی توانند از موسیقی لذت ببرند. مسأله اصلاً این گونه نیست. شیوه ای که این افراد موسیقی را تجربه می کنند، متفاوت است؛ ولی آنها هم می توانند بیشترین لذت را از موسیقی ببرند.
در این مطلب به شیوه ی ادراک افراد ناشنوا از صدا و موسیقی می پردازیم و شرح می دهیم که کدام بخش از مغز آنها، صدا و موسیقی را پردازش می کند؛ از تجربه های آنها از درک موسیقی می گوییم و می بینیم که ما چگونه می توانیم به ناشنوایان کمک کنیم تا تمام و کمال از موسیقی لذت ببرند.
نکته ی بسیار مهمی که باید هنگام صحبت از این موضوع در ذهن داشته باشیم، این است که ناشنوایی سطوح متفاوتی دارد؛ گستره ای از کم شنوایی تا ناشنوایی کامل. برای آشنایی با چگونگی درک یک فرد ناشنوا از موسیقی، باید ابتدا به مفهوم صوت بپردازیم.
هر آنچه که ما می شنویم، به نوعی خلق صوت محسوب می شود؛ از تیک تاک ساعت گرفته تا صدای ماشینی که از بیرون می گذرد. صوت به سبب ایجاد موج و ارتعاش، به گوش ما می رسد. امواج از هوا و یا هر ماده ی دیگری می گذرند و به گوش ما می رسند.
سرعت این امواج است که مشخص می کند گوش ما می تواند آنها را دریافت کند یا نه. واحد اندازه گیری امواج صوتی، هرتز است. هر آنچه که صوت را ایجاد می کند، به یک روش مرتعش می شود. اصوات کوتاه تر از امواج کُند و طولانی نشأت می گیرند و امواج بلندتر از امواج سریع تر و کوتاه. انسان می تواند گستره ی ۲۰ تا ۲۰هزار هرتز را بشنود. زیر ۲۰ هرتز را فروصوت و بالای ۲۰هزار هرتز را فراصوت می خوانیم.
حال این ها چگونه در موسیقی مصداق پیدا می کند؟
موسیقی صوت ساختاریافته و نظام مند است و ترکیبی است از اصواتی که زیر و بمی دارند که در واقع مربوط به کیفیت صدا است و میزان بالا یا پایین بودن آن. هنگامی که اصوات به درجه های گوناگون با هم ترکیب می شوند، موسیقی را ایجاد می کنند.
تجربه های ناشنوایان
از آنجا که افراد ناشنوا یکی از حواس پنج گانه را ندارند، دیگر حواس آنها -از راه ویژگی انعطاف پذیری مغزی- سعی می کنند تا فقدان ناشنوایی را جبران کنند. ما می دانیم که بخش های گوناگون موسیقی -پیچ، تمپو (طنین) و بیت (ضرب)- در بخش های مختلف مغز پردازش می شود، ولی این بخش ها برای انسان های شنوا و ناشنوا یکسان است. همه ی بخش های مغز در تجربه و حس موسیقی اثرگذارند؛ اما برخی از مهم ترین آنها از قرار زیر است:
قشر حسی
بخشی از مغز است که بازخوردهای لمسی (مربوط به حس لامسه) را تشخیص می دهد. این اتفاق زمانی که در یک کنسرت یا کلوپ هستیم و نوازندگان آن قدر بلند می نوازند که همه ی ساختمان می لرزد و ما می توانیم ارتعاشات را در بدن خود نیز حس کنیم، می افتد. درباره ی ناشنوایان نیز همین امر رخ می دهد. در چنین مواردی، می توانیم ارتعاشات با بسامد پایین را در موسیقی احساس کنیم. معمولاً زمانی که شنوایی آسیب می بیند، شنیدن پیچ های بالاتر و صداهای آرام تر برای فرد سخت تر است. از این رو، برای ناشنوایان و کم شنوایان خوشایندتر است که موسیقی را از طریق حس لامسه و حس کردن ارتعاشات دریافت کنند.
نوکلئوس آکومبنس (هسته ی جانبی)، آمیگدال و مخچه
این سه بخش مغز همگی باهم کار می کنند تا وابستگی عاطفی و واکنش به موسیقی را شکل دهند. زمانی که ما درباره ی آهنگ های مورد علاقه مان فکر می کنیم، به احتمال زیاد آهنگ هایی هستند که از آنها خاطرات مثبت و شیرین داریم. نت های آغازینِ آهنگ که سبب می شود تا سریع آن را تشخیص دهیم، نوعی تلاطم و هیجان عاطفی را در ما برمی انگیزد. ناشنوایان نیز می توانند چنین ارتباط حسی ای با موسیقی داشته باشند ، اما این حس، به جای ملودی های با پیچ بالاتر، از راه نت های بم و ضرب آهنگ ایجاد می شود.
قشر شنیداری
این بخش درگیر گوش دادن به اصوات و درک و تحلیل صداهایی است که می شنویم. احتمالاً این مهم ترین بخش مغز در تشخیص موسیقی است. زمانی که بدن با موسیقی مواجه می شود، گوش ها (برای کسانی که ناشنوا نیستند) و یا بدن (برای ناشنوایان و غیرناشنوایان) صوت (ارتعاشات) را احساس می کند که سپس به صورت پیام های عصبی برگردان می شود که به مغز و به ویژه قشر شنیداری فرستاده و پردازش می شود.
بنابراین، ممکن است این گمان مطرح شود که مغز فرد ناشنوا موسیقی را در همان بخشی از مغز پردازش می کند که مغز فرد شنوا؛ اما فرد ناشنوا پیام های نورونی را از طریق گوش ها به مغز شنیداری دریافت نمی کند. در واقع، در کمال شگفتی، پیام های نورونی به قشر شنیداری فرستاده می شود اما لزوماً نه از راه گوش ها.
در مغز فرد ناشنوا، قشر شنیداری مسئول حس لامسه هم است. تصور کنید که به یک کنسرت می روید و فقط می توانید صدای باس را -که میان جمعیت طنین انداز است و زمین را می لرزاند- احساس کنید و هنرمندان را روی صحنه ببینید.
حال، تصور کنید که چه می شود اگر به کنسرتی بروید که هنرمندان آهنگی را می نوازند که شما نمی شناسید و با خط باس و ضرب آن هم آشنا نیستید. از کجا می دانید که چه آهنگی است؟ نمی توانید حرف های آنها را بشنوید، کسی هم اطراف تان نیست تا به زبان اشاره به شما بگوید که چه می گویند.
امبر گالووی گالِگو یک راه حل برای این مشکل پیشنهاد داده است. او یک مترجم زبانِ اشاره است که در موسیقی هم تخصص دارد. یک کانال در یوتیوب دارد که در آن ویدیوهایی از ترجمه ی آهنگ ها به زبان اشاره را قرار می دهد و در جامعه ی ناشنوایان برای ترجمه های بسیار پرانرژی اش شناخته شده است.
در سال ۲۰۱۳، ویدیوی اجرای زنده ی امبر به زبان اشاره برای رَپر معروف «کندریک لامار» در «جشنواره لولاپالوزا» در سراسر امریکا منتشر شد. او به جای اینکه فقط واژگان را به زبان اشاره ادا کند، یک بافت و ساختار موسیقایی منحصربه فرد را در صورت و حرکات خود اجرا کرد و فنی یکتا را نمایش داد که خود این گونه توصیفش می کند: «نمایش چگالی اصوات به صورت دیداری». او برای بازنمایی صدای بم بازوانش را پایین بدنش قرار می دهد و صورتش را باد می کند و در واقع نشانه ی «چاق» را تکرار می کند؛ در حالی که فرکانس های بالاتر را در بخش بالایی و سرش نشان می دهد. پس از این اجرا، در سال ۲۰۱۴ جیمی کیمل او را به همراه مترجمان همکارش به برنامه ی تلویزیونی خود دعوت کرد تا در یک رقابت رپ به زبان اشاره شرکت کنند!
شاید شما تصور کنید که کاری که امبر روی صحنه انجام می دهد، کاملاً غیرواقعی جلوه می کند؛ اما این طور نیست. امبر معتقد است که: «زبان اشاره ی امریکایی (ASL) یک زبان بیگانه است و قواعد آن با زبان انگلیسی متفاوت است. کاری که من می کنم، چیزی بیش از انتقال واژه به واژه ی متن است. من برای مخاطبان تصاویر را ترسیم می کنم.»
او بیش از چهارده سال به این کار مشغول است و با دیدن تجربه های متفاوت از ناشنوایان، احساس کرد که باید چنین کاری برای آنها انجام شود: «من کودکان ناشنوا را دیدم که با موسیقی می رقصیدند و آواز می خواندند و در آن لحظه به خودم گفتم جالب است ناشنوایان هم عاشق موسیقی هستند. در حالی که تا پیش از آن همه به من می گفتند که ناشنوایان اصلاً به موسیقی علاقه ای ندارند.» امروزه هم این تصور نادرست وجود دارد.
تجربه ناشنوایان از زبان خودشان
امیلی ادیکوت بیست ساله، ناشنوا به دنیا آمد و در هر دو گوشش سمعک می گذارد. او یک هوادار دوآتیشه ی موسیقی است. مانند همه در خانه و هنگام قدم زدن در شهر با هدفون به موسیقی گوش می دهد. او می گوید: «من فقط ارتعاشات و ضرب را احساس می کنم و گاهی هم خودِ موسیقی را می شنوم؛ اما بیشترین چیزی که حس می کنم، ارتعاشات است. یک بار در قطار، مردی به سمت من آمد و به من گفت که سلیقه ی موسیقایی ام بسیار خوب است. این اولین بار بود که متوجه شدم چه قدر صدای موسیقی ام بلند است!»
جین برو (شنوایی شناس) می گوید که چون صوت از جنس ارتعاش است، طبیعی است که ناشنوایان موسیقی را این گونه تجربه کنند: «تجربه ی گوش دادن به صدای بلند موسیقی، تجربه ای فطری است. اگر شما شنوایی بسیار ضعیفی داشته باشید و یا کاملاً ناشنوا باشید، این تنها راه دسترسی به صوت و در نتیجه به موسیقی است.»
در واقع باید گفت که این افسانه که ناشنوایی مانع درک و لذت بردن از موسیقی می شود، رفته رفته رو به تغییر است و فناوری های جدید، برای حل این مشکل تلاش می کنند. اما هواداران ناشنوای موسیقی معتقدند که رویکردهای نادرست دراین باره هنوز معضل بزرگی است.
تروی لی، اهل لندن همواره محصور در نغمات و موسیقی بوده است. او پس از آنکه برای تولد ۱۴ سالگی اش یک واکمن هدیه گرفت، در کوچه پس کوچه های محله شان پرسه می زد و بی وقفه موسیقی گروه «پاپلیک اِنِمی» را پخش می کرد: «این کار لذت محض بود.» این عشق و علاقه او را برانگیخت که جا پای پسرعمویش بگذارد و دی جی شود. تمام اینها مسیری معمولی جلوه می کند؛ تا وقتی که بفهمیم لی کاملاً ناشنوا است! او با کمک سمعک هایش روی تنظیمات تله کویل قادر بود تا فرکانس های خاصی را از واکمن اش بشنود؛ ارتعاشات بم سازهای کوبه ای و اثر خفیفی از اشعار از طریق یک سیگنال بی سیم مغناطیسی. لی که حال چهل وچهار ساله است، از نرم افزارهای دیجیتال برای تصویر عناصرِ سازهایی که با هم میکس می کند، بهره می برد: «ما باید این افسانه را که ناشنوایان نمی توانند از موسیقی لذت ببرند، فراموش کنیم. من اجازه نمی دهم ناشنوایی ام بر من اثر بگذارد. من می خواهم به همه دنیا نشان بدهم که ناشنوایان نیز می توانند مانند افراد شنوا موسیقی اجرا کنند.»
چارلی سویین بورن روزنامه نگار و فیلم ساز ناشنوا هم عقیده دارد که «نادیده گرفتن شدن افرادی چون ما از جانب صنعت موسیقی سبب شده که من نتوانم در اجراهای زنده حضور داشته باشم.»
آنچه که باید بدانیم این است که این گمان که ناشنوایی مانع درک و لذت از موسیقی است، واقعیت ندارد و شاید جامعه موسیقی به همراه انجمن های ناشنوایان باید بیش از پیش تلاش کنند تا بستری مناسب برای حضور آنها در اجراهای زنده را فراهم آورند.
افراد ناشنوا می توانند موسیقی را به وسیله تکنولوژی تجربه کنند
برای اولین بار، یک جامعه بزرگ از افراد ناشنوا شانس شرکت در جشنواره موسیقی Good Vibrations Music Festival در سن آنتونیو بدست آورده اند
در این جشنواره موسیقی از طریق جلیقه های مخصوصی که توسط کمپانی Subpac ساخته شده است تبدیل به پالس هایی می شود که توسط ویبراتور داخل جلیقه به بدن افرادی که موسیسقی را بدرستی نمی شنوند یا کاملا ناشنوا هستند منتقل می شود .
“بوسیله این جلیقه هر آن چیزی را که نمی شنوید می توانید بوسیله پالس ویبره درک و دریافت کنید که این بسیار جالب است”
این جلیقه ها می تواند در زمینه بازی، ساخت موسیقی و … برای افراد غیر ناشنوا کاربرد داشته باشد.
این فستیوال برای اولین بار توانسته تجربه و حس بودن در یک کنسرت موسیقی را برای بسیاری از افراد ناشنوا مهیا کند.
خانم سن آنتونیو از بنیانگذاران این رویداد که خود او نیز ناشنوا است می گوید : ما سعی کردیم تا بوسیله تکنولوژی و جلیقه های Subpac حس موسیقی را به افراد ناشنوا منتقل کنیم تا آنها بتوانند این احساس را در تمام بدن خود درک کنند نه تنها بوسیله گوش “
این رویداد تا 20 ماه می 2017 ادامه دارد و شامل تکنولوژی ها مختلف صوتی برای افراد شنوا و ناشنوا است.
لباس تبدیل موسیقی به احساس برای ناشنوایان
برای آنکه ناشنوایان بتوانند از لذت شنیدن موسیقی بهره ببرند پیراهنی مخصوص برای آنها تولید شده است. در این لباس که نام آن «ساوندشرت» است 16سنسور تعبیه شده که احساسات را همزمان با پخش موسیقی به بدن منتقل می کنند و به این ترتیب احساس شنیدن موسیقی برای مخاطبان ناشنوا ایجاد می شود.
این پیراهن های تک به یک سیستم کامپیوتری وصل می شود که صدا را از میکروفون های قرارگرفته در نقاط مختلف اطراف سن، مثلا در یک کنسرت موسیقی، دریافت می کند و از این طریق ناشنوایان می توانند از کنسرت ها و سمفونی ها لذت ببرند. به این ترتیب افرادی که توانایی شنیدن ندارند، می توانند از حضور در یک کنسرت موسیقی لذت ببرند.
ساوندشرت به وسیله شرکت CuteCircuit توسعه یافته است. این شرکت اعلام کرده که ساوندشرت به ناشنوایان این امکان را می دهد که موسیقی را روی پوست خود احساس و لذت موسیقی را برای نخستین بار تجربه کنند.
با دیدن عکس العمل های ناشنوایان در ویدئوی انتشار یافته توسط این شرکت ما می توانیم ببینیم که آنها چطور شاد و مسحور می شوند. این تجربه کاملا لمسی همان چیزی است که همه در یک کنسرت زنده آن را تجربه می کنند.
این لباس با 16میکرومحرک تجهیز شده که موسیقی را به صورت بی سیم و در همان زمان پخش تبدیل به دیتا می کند.
به گزارش ویلی میل، رایان گنز- مدیر اجرایی شرکت CuteCircuit- در این باره می گوید: ما به طور شهودی نقاط مختلف بدن را برای دریافت حس موسیقی ترسیم کردیم.
نت های باس سنگین تر و عمیق تر محرک های پایین لباس را در بخش پایین بدن فعال می کنند. در عین حال، نت های سبک تر محرک های بالایی لباس را که قسمت های بالای بدن، اطراف ناحیه گردن و استخوان ترقوه را پوشانده اند، فعال می کنند.
از آنجا که این لباس از پارچه ای کشی و نرم تولید شده و هیچ سیمی در آن به کار گرفته نشده است، احساس بد و سنگینی روی پوست صاحب خود ایجاد نمی کند.
فرانچسکا روسلا - بنیانگذار و رئیس بخش خلاقیت شرکت CuteCircuit - در این مورد می گوید: داخل این پیراهن که کاملا از منسوجات ساخته شده هیچ سیمی قرار نگرفته و ما فقط از پارچه های هوشمند استفاده کرده ایم. ما ترکیبی از میکروالکترون ها را در این پارچه داریم و این پارچه بسیار نازک، انعطاف پذیر و در عین حال رساناست. این پارچه در یک آزمایش برای دوقلوهایی که عاشق موسیقی بودند اما شنوایی خود را در کودکی از دست داده بودند موفق عمل کرد.
هرمن یکی از این دوقلوها می گوید که این پارچه تقریبا عمق احساس موسیقی را منتقل می کند و ما می توانیم نت ها را به خوبی درک کنیم.
ساوندشرت ها ارزان نیستند، به طوری که انتظار می رود بیش از ۳ هزار و ۶۰۰دلار به فروش برسند. اما برخی بر این باورند که این هزینه برای ناشنوایانی که می خواهند لذت موسیقی را درک کنند می ارزد. درواقع این تکنولوژی قطعا می تواند زندگی ناشنوایان را دچار تحول کند.
اتصال به کامپیوتر
ساوندشرت به یک سیستم کامپیوتری وصل می شود که صدا را از میکروفون های قرارگرفته در نقاط مختلف اطراف سن، مثلا در یک کنسرت موسیقی، دریافت می کند و از این طریق ناشنوایان می توانند از کنسرت ها و سمفونی ها لذت ببرند
اثرات گوش دادن به موسیقی با صدای بلند
