نازپروردگی کودکان
تربیت فرزند از مهمترین مسائلی است که از سوی خانواده ها باید به آن توجه ویژه شود. تربیت و آموزش کودکان در خانواده در حکم یک سرمایه گذاری بزرگ است که آینده کودکانشان را تضمین می کند.برخی از خانواده ها ” نازپرورده ” بار آوردن فرزندانشان را یک امتیاز می دانند و به آن افتخار می کنند و تمام تلاششان این است که همه نیازهای فرزندانشان را برآورده کرده و تمامی امکانات مادی را در اختیار آنها قرار دهند، در صورتی که این کار اشتباه بزرگی است.
تصوراتی اشتبــاه دربــاره سنگ تمــام گذاشتن برای فرزنــد
نــازپروردگی خطری اســت که این روز هــا در کمــین بــیشتر بچه هــاســت. بــیشتر پدر و مــادر هــایی که مــی خواهنــد امروزی بــاشنــد، در تلاش انــد که حتی محال ترین آرزو هــای فرزنــدشان را برآورده کننــد، نگراننــد که کسی کمتر از گل بــه فرزنــدشان نگوید، آب در دل فرزنــدشان تکان نخورد و خلاصه خم بــه ابرویش نــیاید! کافی اســت سری بــه فضای مجازی بزنــید. صفحات اینســتـاگرام پر از عکس هــا و فیلم هــایی شده که پدر و مــادر هــا بــا ذوق و اغراق از پیش پا افتـاده ترین حرکات و حالات فرزنــدان شان بــه نمــایش گذاشته انــد. آتوســا در حال بــازی، مبــینــا در حال خوابــیدن، آرتین در حال گریه، ایلیـا در حال راه رفتن و…
از همه جالب تر این که چنــین والدینــی این گونــه تصور مــی کننــد که بــا این اعمــال و رفتـار، شایســته برچسب والدین نمونــه هســتنــد که برای فرزنــدشان همه جوره سنگ تمــام گذاشته انــد! امــا نتیجه این سبک تربــیتی چیســت؟ بچه هــایی نــازپرورده، لوس و از لحاظ روانــی ضعیف خواهنــد شد که در آینــده نمــی تواننــد در نــاهمواری هــای زنــدگی گلیم خود را از آب بــیرون بکشنــد یـا انســان هــایی خودشیفته مــی شونــد که بــه غلط خود را برتر از دیگران و افرادی خاص و منحصر بــه فرد مــی داننــد. این گونــه کودکان و افراد در اجتمــاع چهره ی مثبتی نــدارنــد و دچار کمبود ارتبــاطات هســتنــد.
فرق بــین «محبت» و «برآورده کردن بــیش از حد نــیازهــا»
در این جا یک نکته بــاریک تر از مو وجود دارد که هر پدر و مــادری حتمــا بــاید مدنظر قرار دهد. فرق بــین «محبت» و «برآورده کردن بــیش از حد نــیازهــا» چیســت؟ برای محبت پدر و مــادر بــه فرزنــدشان هیچ حد و مرزی نمــی توان قائل شد یعنــی نمــی توانــیم بگوییم این مقدار بــه فرزنــدتـان محبت کنــید، نــه کمتر و نــه بــیشتر. هر چه بــیشتر بــه فرزنــدمــان محبت کنــیم، بــهتر اســت. کودکی که از محبت سیراب شده بــاشد، مسلمــا شخصیت ســالم تری خواهد داشت. پس تـا مــی توانــید بــه فرزنــدان تـان محبت و توجه کنــید. محبت و توجه شمــا هرچه قدر هم که زیـاد بــاشد، هیچ وقت فرزنــد شمــا را لوس و نــازپرورده نمــی کنــد.
آن چیزی که یک کودک را لوس، نــازپرورده و پرتوقع مــی کنــد، برآورده کردن بــیش از حد نــیازهــاســت یعنــی کودکی که هیچ وقت «نــه» نشنود، بــه هر چیزی که مــی خواهد حتمــا برسد و تمــام خواســته هــایش بــی کم و کاســت برآورده شود حتی اگر غیرمنطقی بــاشد. کودکی که هیچ وقت مسئولیتی که متنــاسب بــا سن او بــاشد بــه او داده نشود و هرگز بــا هیچ چالشی مواجه نشود از ترس این که مبــادا اذیت شود یـا برایش سخت بــاشد، کودکی که عادت کنــد همــیشه و هرجا دیگران برایش کارهــایش را انجام دهنــد و در خدمتش بــاشنــد، بــه دلیل اشتبــاهــاتی که مرتکب مــی شود توبــیخ نمــی شود و همــیشه هرکاری که بخواهد مــی توانــد انجام دهد، امــا دیگران نبــاید کاری که او را نــاراحت مــی کنــد انجام دهنــد، در این دســته قرار مــی گیرد. ناز پروردگی باعث می شود فرد در بزرگسالی هم دچار مشکلات زیادی باشد.
نسلی ضعیف تربــیت نکنــیم
اطراف مــا پر اســت از بچه هــایی که بــه سنــی رسیده انــد که بــاید خودشان غذا بخورنــد، امــا پدر و مــادر غذا در دهــان شان مــی گذارنــد، در سنــی هســتنــد که بــاید خودشان لبــاس بپوشنــد یـا بنــد کفش شان را ببنــدنــد، امــا پدر و مــادر این کار هــا را برایشان انجام مــی دهنــد. والدین از یک اصل مهم روان شنــاسی غافل انــد که یک کودک برای رشد ســالم بــاید سطح بــهینــه ای از چالش و نــاکامــی را تجربــه کنــد. البته چالش و نــاکامــی اگر زیـاد بــاشد، قطعا بــه رشد روانــی کودک صدمه مــی زنــد، امــا انــدکی چالش و نــاکامــی در برخی موارد لازم اســت.
کودک بــاید بــیاموزد که برای رسیدن بــه خواســته هــایش تلاش کنــد و قرار نــیســت لزومــا بــه همه آن چه که مــی خواهد برسد. بــاید بــیاموزد که متنــاسب بــا سنــی که دارد، مسئولیت هــایی را نــیز بــه عهده بگیرد. در چنــین شرایطی که والدین تلاش مــی کننــد که فرزنــدان شان را در پر قو و بــه دور از ذره ای نــاکامــی و چالش بزرگ کننــد، بــاید برای انســان هــایی که در آینــده خواهیم داشت نگران بــاشیم، برای شخصیت هــایی خام، ضعیف، پرتوقع و ….
علائم کودکان نازپرورده
- غالبا انتظار دارند دیگران کار های آنها را انجام دهند.
- پر توقع هستند.
- قدردانی و سپاس گزاری نشان نمی دهند.
- معمولا به وفور « وسیله » دارند اما به نظر می آید هیچوقت قانع نمی شوند.
- تحمل ناکامی ندارند.
- نمی توانند برای به دست آوردن خواسته هایشان صبر کنند.
- به اشتباهات خود اعتراف نمی کنند.
- تلاشی برای نشان دادن بهترین عملکرد خود ندارند.
- به جبران محبت ها و سخاوتمندی فکر نمی کنند. ( چه در خانه و چه در جامعه )
سه روش ناز پرورده کردن کودک
جین السلی کلارک در کتاب خود تحت عنوان « چقدر کافی است؟»، بیان می کند که سه راه اصلی وجود دارد که والدین می توانند با استفاده از آنها کودک خود را ناز پرورده بار بیاورند. در ادامه به اختصار به توضیح این سه روش می پردازیم.
اهدای بیش از اندازه
ارائه ی وسایل و امکانات بیش از اندازه به کودک، بدون انتظار تعهد. این مسئله به طور واضح با پرورش مسئولیت پذیری در کودک متناقض است.مثال هایی برای ارايه ی امکانات بیش از اندازه عبارت است از :
خریدن یک بازی ویدیویی بسیار جدید برای کودک ۵ ساله ای که از وسایل خود به خوبی نگه داری نمی کند و قدردان امکانات خود نیست.
انجام بیش از اندازه
انجام کارهایی که کودک به تنهایی قادر به انجام آنهاست. این کار باعث می شود کودک مهارت های زندگی روزمره را یاد نگیرد و نتواند از خود نگهداری کند.این موضوع زمانی که والدین اجازه ندهند کودک عضوی فعال از خانواده باشد نیز اتفاق می افتد. کسی از این کودک انتظار مسئولیت پذیری ندارد و فرصتی برای یادگیری مهارت ها و خصوصیات مورد نیاز تعهد در اختیار او قرار نمی گیرد.
مثال هایی از این نوع پرورش عبارتند از :
- با اینکه قد پسرک ۵ ساله به آویز لباس اتاقش میرسد. همواره مادر ژاکتش را برای او آویزان می کند.
- با اینکه پسرک ۴ ساله دستانی قوی دارد و می تواند برای خود آب بریزد، پدرش همیشه لیوان را برای او پر می کند.
بی توقعی بیش از اندازه
بی توقعی بیش از اندازه سبب می شود کودک نیازی به متعهد بودن و برآورده کردن انتظارات پدر و مادر احساس نکند و عواقب رفتار خود را نپذیرد.این والدین برای فرزندان خود بهانه تراشی می کنند. و همیشه در زمان گرفتاری آنها را از دردسر نجات می دهند.مثال هایی از این نوع پرورش عبارتند از :
- کودک ۱۰ ساله موظف است هر شب آشغال ها را سر کوچه بگذارد. اما هر وقت هوا سرد باشد، پدرش به جای او این کار را انجام می دهد.
- کودک ۷ ساله التماس می کند که دیر تر بخوابد تا بتواند برنامه ی ساعت ۱۰ را تماشا کند. او معمولا ساعت ۸ به رخت خواب می رود. پدرش این اجازه را به او می دهد، با اینکه می داند او فردا برای شرکت در مدرسه بیش از اندازه خواب آلود خواهد بود.
جلوگیری از ناز پرورده شدن کودک
والدین می توانند با استفاده از نقش « اجرایی » خود، از ناز پرورده شدن کودک جلوگیری کنند. به او کمک کنند تا احساس بهتری نسبت به خود داشته باشد و مسئولیت پذیری را به نحو احسن یاد بگیرد. در ادامه به برخی روش های جلوگیری از ناز پرورده شدن کودکان اشاره میکنیم.
اعتدال در محبت
در ابراز محبت و تکریم شخصیت کودک، نبــاید راه افراط را پیمود.زیرا در آن صورت علاوه بر این که نمى توان نتیجه صحیح تربــیتى گرفت، بلکه شخصیت کودک در اثر زیـاده روى والدین در ابراز محبت هــاى نــابــه جا، لطمه جبران نــاپذیرى خواهد خورد. چرا که این کودک از خود راضى، از جامعه توقعات و انتظارات نــابــه جایى خواهد داشت و در صورت بى اعتنــایى دیگران بــه این خواســته هــاى بى مورد،کودک نــاز پرورده از زنــدگى بــیزار و مــایوس شده و دچار عقده حقارت خواهد شد.
بــه عنوان مثال بعضی هــا از شدت علاقه بــه فرزنــد ، هیچ گونــه مسئولیتی بــه او نمــی دهنــد و بــا گفتن این که هنوز بچه اســت، خودشان تمــام کارهــا را انجام مــی دهنــد. پسر سی و دو ســاله ای را مــی شنــاسم که هنوز بــیکار اســت و هر زمــان کاری برای او پیدا مــی شود، مــادرش آن کار را رد مــی کنــد و مــی گوید: وای آخه بچم این همه، تو راه بــاشه!؟ و یـا آخه ســاعت کاریش زیـاده، بچم خســته مــی شه… این در حالی اســت که پدر پیر و مریض او تـا اواخر شب در حال کار کردن اســت!!!
قاطع بودن
وقتی صحبت از قاطع بودن بــه مــیان مــی آید، برخی از والدین تصور مــی کننــد که جدی و قاطع بودن بــه این معنــاســت که مثلاً پرخاشگر هم بــاشیم و یـا این که چنــانچه فرزنــدمــان از مــا پیروی نکرد، بــا زور و خشونت مواردی را بــه او تحمــیل کنــیم و یـا بــه او محبت نکنــیم و نگوییم که دوســتش داریم.
حال آن که در مقوله هــای تربــیتی، قاطع و جدی بودن بــه این معنــاســت که از اصولی پیروی کنــیم و قوانــینــی برای فرزنــدانمــان داشته بــاشیم. بــه علاوه، اصرار بــه اجرای آن قوانــین در خانواده وجود داشته بــاشد. ثبــات خُلق و ثبــات انــدیشه و رفتـار در والدین ضروری اســت. چنــانچه اصول تربــیتی خود را تغییر دهیم و بــه گفته هــای خود چنــدان اعتقادی نــداشته بــاشیم، فرزنــدان بــه اصول و قوانــین خانواده پایبنــد نخواهنــد شد.
تشویق و تنبیه موثر
تشویق و تنبــیه دو روش متفاوت تربــیتی هســتنــد و بــایســتی ویژگی هــایی داشته بــاشنــد تـا موثر واقع شونــد. این دو روش چنــانچه بــه موقع و بــا اصول درســت اعمــال گردنــد، مــی تواننــد از لوس شدن کودکان جلوگیری کننــد. معمولاً کودکان لوس، والدین تسلیم شونــده دارنــد. آنــهــا در مقابل خواســته هــای کودک فوراً تسلیم مــی شونــد و هر آن چه که او طلب کنــد، برایش فراهم مــی کننــد. در خانواده ای که کودک لوس پرورش داده مــی شود، اثری از روش هــای تنبــیهی منــاسب دیده نمــی شود.
زخم زبــان و تنبــیه بدنــی بــه نگرش بچه هــا آسیب مــیی رســانــد؛ امــا بعکس محدودیت هــای معقول و منــاسب سن کودک واقعا عزت نفس را در او پدید مــی آورد. برخورد قاطعانــه امــا محترمــانــه بــا فرزنــدان، عشق و علاقه را نشان مــی دهد . شمــا مــی توانــید بــا رعایت تعادل بــین بــیان عشق بدون شرط، حمــایت از مهــارت هــای رشدی کودک و توقع انتظار رفتـار پسنــدیده ، عشق و محدودیت را همزمــان برقرار کنــید.
داشتن سیاست در مقابل خواسته های کودک
مقابل خواسته های فرزندانتان سیاست اعمال کنید؛ از هر سه درخواست آنها یکی را برآورده کنید دومی را به زمان آتی موکول کرده و به درخواست سوم نه بگویید. با این روش فرزند شما یاد می گیرد که لزوماً نباید در زندگی به همه خواسته هایش برسد. در غیر اینصورت ممکن است در آینده با نخستین شکست یا کمبود مالی دچار مشکلات روحی شده و آسیب های زیادی را متحمل شود.
دادن مسئولیت به کودک
سپردن مسئولیت به کودکان نیز از نکات مهم دیگری است که در آینده و کیفیت روابط اجتماعی آنها بسیار تأثیرگذار است. سپردن نقش های مختلف باعث می شود آنها مهارت های اجتماعی را فرا گرفته و در برقراری ارتباط با اطرافیان موفق تر باشند.
علاوه بر موارد گفته شده والدین می توانند:
- محدودیت تعیین کنند.
- به کودک « نه » بگویند.
- کودک را متعهد کنند.
- قوانین و مقررات خاص تنظیم کنند.
- انتظارات خاصی از کودک داشته باشند.
- کودک را به جبران کردن تشویق کنند.
- عواقب خاصی تعیین کرده و به اجرای آنها پایبند باشند.