با گسترش دامنه روابط، سود حاصله نیز حداکثری می شود چون فرصت های بیشتری در اختیار فرد قرار می گیرد. دولت آقای رئیسی یک اقدام راهبردی در حوزه سیاست خارجی انجام داد و آن، ریل گذاری مجدد و خروج از تک سویگی بود.
ساعدنیوز: یکی از اصلی ترین رویکردهای دولت سیزدهم در عرصه سیاست خارجی تلاش برای استفاده بیشتر از ظرفیت های موجود در رابطه قوی دیپلماتیک و اقتصادی با شرق جهت خنثی سازی فشار حداکثری غرب است. برخی از منتقدین این رویکرد دولت، معتقدند که نوع رابطه کشور ما با چین و روسیه به گونه ای است که استقلال کشور نقض می شود. به نظر حضرتعالی این نگاه راهبردی به شرق با توجه به سه اصل عزت، حکمت و مصلحت مصرَّح در بیانیه گام دوم چگونه قابل تحلیل است؟
دکتر سید جعفر قنادباشی: ما اگر بدون حُب و بُغض و بدون تأثیرپذیری از تبلیغات منفی، منافع ملی خودمان را بشناسیم، و قابلیت های مغفول مانده کشور را در زمینه سیاست خارجی در راستای تأمین منافع ملی مان احصاء کنیم، به این نتیجه می رسیم که متأسفانه در گذشته از این قابلیت های فوق العاده مهم برای تأمین منافع کشور، آنچنان بهره ای برده نشده است. شاید یکی از دلایل اصلی مغفول ماندن این ظرفیت ها، سابقه طولانی مدت دویست ساله استعمار انگلیس در منطقه است. یکی از نشانه های بر جا مانده استعمار بریتانیا در منطقه، غلبه زبان انگلیسی در مراکز دانشگاهی است. این موضوع بسیار مهمی است. شاید ما اگر زبان آلمانی یا چینی یا زبان دیگری جز انگلیسی را در کشور در دانشگاه درس می دادیم، ظرفیت های موجود برای تأمین حداکثری منافع ملی مان را بهتر می شناختیم. سلطه زبان انگلیسی در مراکز دانشگاهی تسلط نگاه غربگرایانه را در محافل آکادمیک به همراه داشته است. متأسفانه این مطلبی است که خیلی به آن، توجه نمی شود.
یکی از شعارهای اصلی انقلاب اسلامی که اتفاقاً زادگاه آن، دانشگاه بود، شعار "استقلال، آزادی و جمهوری اسلامی" است. این شعار در سراسر کشور طنین انداز می شد. خود این شعار نشان می دهد که در آن زمان، کشور استقلال نداشته است. ما کشور مستقلی نبودیم. ما در آن زمان عضو پیمان سنتو بودیم. سنتو زیرمجموعه پیمان ناتو محسوب می شد. عراق، پاکستان، ایران، ترکیه و بریتانیا عضو سازمان پیمان مرکزی بودند. البته آمریکا نیز در این سازمان به صورت پنهان حضور داشت ولی به دلیل حساسیت شوروی، عضویت آمریکا علنی نبود. نیروی هوایی ما به زبان انگلیسی تعلیم می داد و کل سلاح های مورد استفاده در این نیرو و سایر نیروها نیز غربی بود. بنابراین، ما به لحاظ نظامی کاملاً وابسته به غرب بودیم. با چنین رویکردی طبیعتاً تأمین منافع کشور ممکن نبود.
در محافل آکادمیک، مدیریت در عرصه سیاست خارجی را به هدایت یک قایق بادبانی تشبیه می کنند. قایقی به مقصد می رسد که بتواند از بادهای موافق و مخالفی که در سطح دریا در حال وزیدن است بهترین بهره برداری را بکند.
یک تاجر ماهر می داند که برای رسیدن به سود حداکثری باید با تمام افراد فعال و تأثیرگذار در بازار، رابطه مؤثر داشته باشد. با گسترش دامنه روابط، سود حاصله نیز حداکثری می شود چون فرصت های بیشتری در اختیار فرد قرار می گیرد. دولت آقای رئیسی یک اقدام راهبردی در حوزه سیاست خارجی انجام داد و آن، ریل گذاری مجدد و خروج از تک سویگی بود. طبیعتاً برای حضور عزتمندانه تر در عرصه بین الملل ما نیازمند نگاه حکیمانه و عیب یابی و شناخت نقایص مان هستیم. یک نقص اساسی در دستگاه سیاست خارجی در این سال ها، غفلت از بلوک شرق بوده است. ما باید نگاه یک سویه نگرانه را کنار بگذاریم و به چندسویگی بپردازیم. استفاده از تمام ظرفیتهای موجود در دنیا برای تأمین منافع مان. متأسفانه کسانی که این نگاه راهبردی به شرق را درک نمی کنند کسانی هستند که سابقه مدیریت کلان در یک شرکت را ندارند؛ کسی که مدیر ارشد یک شرکت تجاری است، خوب می داند که برای تأمین منافع باید رابطه سازنده با تمام طرف ها را در دستور کار داشته باشد. ارتباط با طرف های متعدد فعال، یک نوع رقابت بین این طرف ها هم ایجاد می کند و این امر به نوبه خودش باعث میشود که ما دست بالا را در مراوداتمان با این طرف ها داشته باشیم.
در محافل آکادمیک، مدیریت در عرصه سیاست خارجی را به هدایت یک قایق بادبانی تشبیه می کنند. قایقی به مقصد می رسد که بتواند از بادهای موافق و مخالفی که در سطح دریا در حال وزیدن است بهترین بهره برداری را بکند. کسی که این قایق را می راند نمی تواند بگوید که فقط باید باد موافق بوزد؛ یا آب دریا باید شیرین باشد یا حرف های بی ربط دیگری مثل اینها. ما باید دنیای امروز را اول بشناسیم. دنیا امروز در حال گذار است. آمریکا و بلوک غرب به دنبال جهان تک قطبی هستند و برای تحقق این امر برنامه ریزی می کنند. در مقابل کشورهای دیگر، اعم از چین و روسیه حتی ژاپن و آلمان و اقتصادهای قدرتمند دنیا می خواهند جهان چندقطبی شود. هر کدام از این کشورها هم مسیر خاص خودشان را برای تحقق این موضوع می پیمایند. ما باید از این بادهای موافق و مخالف حداکثر استفاده را ببریم.
وزارت خارجه واقعاً هوشمندانه عمل کرد. هفته اول، آقای امیرعبداللهیان به چین رفت و هفته بعد، آقای رئیسی به روسیه رفت. واقعاً این حرکت تحسین برانگیز بود چرا که روی این حرکت، فکر و کار شده بود. از یک طرف، پیام به جامعه مخابره شد که ما در عین این که با غرب برای احیای برجام مذاکره می کنیم، از ظرفیت های دیپلماتیک و اقتصادی دیگر نیز غافل نیستیم. به خود این دو کشور نیز یک پیام ارسال شد که چین بداند تنها گزینه ما نیست همان طور که روسیه هم تنها گزینه ما برای توسعه نیست. بنابراین، با این حرکت هوشمندانه عزت، حکمت و مصلحت به صورت همزمان تأمین شد. ما امروز با سیاست شکست خورده فشار حداکثری مواجهیم، و ارتباط مؤثر اقتصادی و دیپلماتیک با بلوک شرق می تواند از آسیب های فشار حداکثری بکاهد. در عین این که ما در هیچ دوره ای؛ در هیچ دولتی چشم امید به هیچ کشوری نبسته ایم. نه به شرق نه به غرب. چون ما انتظار دوستی از هیچ طرفی نداریم ولی حکمت اقتضاء می کند که در آنجاهایی که همسوئی وجود دارد، برای تأمین منافع ملی تلاش کنیم.
خود آقای پوتین وقتی آمد تهران، بدون هیچ تشریفاتی به محضر رهبر معظم انقلاب اسلامی رفت و دیدار دو ساعته داشت و بعد از این دیدار هم بدون هیچ دیدار رسمی یا استقبالی به روسیه برگشت. این نشان از صمیمیت روابط دو کشور است.
ساعدنیوز: در سفر آقای رئیسی به مسکو فارغ از اهمیت راهبردی این دیدار، هیچ یک از پروتکل های دیپلماتیک اعم از استقبال رسمی از رئیس جمهور، امضای توافقنامه و کنفرانس خبری دو رئیس جمهور برگزار نشد. نظر حضرتعالی در این خصوص چیست؟
دکتر سید جعفر قنادباشی: بزرگنمایی این حواشی کاملاً پیشبینی می شد. انتظار این هجمه ها را داشتیم. بالأخره وقتی قرار است در زمینه سیاست خارجی ریل گذاری مجددی بشود، طبیعتاً منافع برخی به خطر می افتد و به فضاسازی علیه دولت روی می آورند. سیاست فشار حداکثری قرار بود، ایران را به سمت غرب مایل کند. این حرفی است که هنری کیسینجر خیلی وقت پیش گفت، که با فشار حداکثری می توان ایران را به دامان غرب بازگرداند. بنابراین، طبیعی است که چیزهای کوچک را بزرگ کنند. این فضاسازی ها همه ریشه در اهداف حزبی و فردی دارد. حقیقت این است که در کشور عده ای وجود دارند که منتظرند که دولت در حرکت بزرگی که شروع کرده است، به بن بست بخورد. اینها پیاده نظام غرب هستند.
خود آقای پوتین وقتی آمد تهران، بدون هیچ تشریفاتی به محضر رهبر معظم انقلاب اسلامی رفت و دیدار دو ساعته داشت و بعد از این دیدار هم بدون هیچ دیدار رسمی یا استقبالی به روسیه برگشت. این نشان از صمیمیت روابط دو کشور است. این چیزها کاملاً طبیعی است. آقای رفسنجانی رفته بود ترکیه، اعلام کردند که بر سر مزار آتاتورک حاضر نخواهد شد. اردوغان هم آمد تهران، مرقد امام نرفت. اینها مسائل فرعی است. موافقت نامه نیاز به کار دارد چندین هفته نیاز به بحث و بررسی کارشناسان طرفین دارد. بنده خودم دوره آقای ولایتی در چند کشور حضور داشتم. در تونس که بودیم برای طراحی یک تفاهم نامه دو هفته وقت می گذاشتیم. این سفر بسیار اضطراری بود و باید انجام می شد. طبیعتاً وقتی برای طراحی توافقنامه نبود. آقای رئیسی در دومای روسیه سخنرانی کرد و حتی بخشی از این سخنرانی را هم بدون نوشته بود. متأسفانه عدم فهم این مسائل، باعث میشود که چنین فضاسازی رسانه ای شکل بگیرد.
روسیه نیازمند ایران است. کشور روسیه به لحاظ جغرافیایی طوری است که فقط بهار و زمستان دارد. در این کشور، بسیاری از محصولات باغی مانند سیب و انگور وجود ندارد. ما می توانیم از این ظرفیت برای صادرات استفاده کنیم. نزدیکی جغرافیایی روسیه و راه دریایی، هزینه ترانزیت این کالاها را پائین می آورد. این به رونق تولید در کشور کمک می کند. می توانیم با ارتقای کیفیت محصولات مان، بازار روسیه را از آنِ خودمان بسازیم. یک مطلب دیگری هم هست، روی شخص پوتین زوم می کنند. اوباما یک زمانی گفت که دولت همه کاره نیست. دولت یکی از 8 مؤسسه بزرگ در ایالات متحده آمریکا است. ما به لحاظ سیاسی با امارات رابطه ای نداریم ولی به لحاظ اقتصادی مردم مراودات فوق العاده ای دارند.روابط تجاری به شخص پوتین ارتباطی ندارد و مسائلی فراتر از پوتین است. نهادهای مختلفی در روسیه وجود دارد که سیاست های این کشور را تعیین میکنند نباید تحلیل های ساده اندیشانه درباره معادلات قدرت در روسیه به دست دهیم.
اشخاص نباید ملاک تحلیل ما در روابط بین الملل باشند. این یک اصل است. مردم در سیاست خارجی نقش اساسی دارند. برخی می گویند چرا روسیه با اسرائیل رابطه دارد؟ مگر ما همه روابطمان مقبول روسیه است. طبیعتاً هر کشوری بر اساس منافع ملی اش با یک عده کشورها رابطه دارد. نباید این نگاه های عوامانه اساس تحلیل باشد. عاقلانه ترین و هوشمندانه ترین کار در مقطع فعلی شکستن هژمونی انگلیسی و غربی در منطقه است. این کار هم با فعال کردم چندجانبه گرایی میسر است. ما باید با کشورها بر اساس منافع ملی مان و با نظر به حرکت طرف مقابل تعامل داشته باشیم. خواه این کشور چین باشد یا روسیه یا حتی کشورهای غربی.
