بافه ها بخش مهمی از صنایع دستی ایران هستند. بافه هایی که گاهی با ساده ترین ابزارهای ممکن و پیش پا افتاده ترین مواد اولیه تهیه می شوند و جزو ارزشمندترین صنایع دستی ایران قرار می گیرند. بَرَک نوعی پارچهٔ نرم و چسبان و ضخیم است که در خراسان از پشم شتر یا کرک بز با دست می بافند. این پارچه که یکی از صنایع دستی خراسان محسوب می شود، بیشتر برای دوخت جامه های زمستانی مورد استفاده قرار می گیرد.
هنر برک بافی
برک پارچه ای ضخیم و نرم و چسبان بوده که به برک در عربی بَرکّان گفته می شود. برک در عین لطافت از استحکام خاصی برخوردار است و به همین دلیل بیشتر کت و قبایی می شود بر دوش مردان خراسانی. جالب است بدانید که به اعتقاد قدیمی های خراسان، گرمای پارچه های بسیار ضخیم و نرم برک، دردهای عضلانی را کاهش می دهد و برای دردهای مفاصل هم التیام بخش است. در قدیم، بیشتر درویشان بودند که از برک قبا و کلاه می ساختند و بعدها با بهبود کیفیت آن، پادشاهان و فرمانروایان هم قبا و جبه جنس برک به تن می کردند. برک به طور معمول خودرنگ است و در رنگ های قهوه ای، سیاه، سفیده، شیری و شکری و خاکستری تولید می شود و نواحی بجستان، گناباد، فردوس و بشرویه در خراسان اصلی ترین تولید کنندگان آن هستند. این پارچه در کل بسیار ارزان به نظر می رسد اما نوع اعلایی از آن وجود دارد که به آن شمشیرک می گویند لطیف تر و زیباتر است. برای تهیه شمشیرک، پارچه درشت برک را برای مدتی در مغز گوسفند و آب ولرم می گذارند و با گز روی آن می کشند و با استخوان به آن می زند، موهای اضافه از آن خارج می شود و آن گاه پارچه ای نرم و گرم، به دست می آید.
تاریخ برک بافی
برک از روستاهای شهرستان نِهبَندان در استان خراسان جنوبی است که داستان های زیادی در مورد بافته های برکی در طول تاریخ وجود دارد. معروف ترین این داستان ها مربوط به بازدید تیمور لنگ از کارگاه برک بافی در منطقه بشرویه خراسان جنوبی است که لطافت تولیدات آنها باعث تعجب وی گردیده است. امروزه برک را از کرک بز نیز می بافند. میرزا علی اکبر خان نفیسی کرمانی معروف به ناظم الاطبا، برک کرمان را یکی از نفیس ترین پارچه های کرکی ایران معرفی کرده است. دکتر یاکوب ادوارد پولاک (Jakob Eduard Polak) از معلمان مدرسه دارالفنون در زمان امیرکبیر در سفرنامه خود به استفاده از برک به عنوان فاستونی ایرانی برای دوخت لباس در ایران اشاره کرده و می گوید که برک را از پشم شتر به عمل می آورند.
روش بافت برک
ابتدا به پوست، آهک زده تا کرک و مو به آسانی جدا شود، سپس کرک ها را از نظر رنگ تفکیک کرده وآن ها را شانه می زنند، سپس دوباره کرک ها را دوباره موی کشی کرده و پس از شانه مجدد، با چرخ دستی می ریسند و به نخ تبدیل می کنند. بعد از طی شدن مراحل آهار زدن، تنیدن، اندازه گیری و چسباندن نخ ها به یکدیگر، نخ را چله دوانی و ماسوره پیچی می کنند. سپس با نخ های خاصله چله کشی کرده و شروع به بافت می نمایند. بافت برک با دستگاه دو وردی نساجی بافته می شود. پارچه حاصله را با زرده تخم مرغ ورز می دهند تا حالتی نمدی به خود گیرد. برک از لطافت و استحکام خاصی برخوردار است و از آن عمدتاً برای تهیه و دوخت کت مردانه و پالتوی زمستانی استفاده می شود.
کاربردهای برک
یکی از مهمترین کاربردهای پارچه برک استفاده از در تولید لباس های پشمی و زمستانی (کت، شال گردن، چادر زنانه و کمر) است. در کرمان قدیم از پارچه برک استفاده های گسترده ای می شد. یکی از کاربردهای برک، به کار بردن برک در پته دوزی بوده است. به این ترتیب، این منطقه یکی ازتولیدکنندگان برک به شمار می رفت. اما با از میان رفتن بازار پته دوزی و شال بافی، این صنعت نیز از رونق افتاد. بز رایِنی مهمترین منبع تامین کرک مورد نیاز پته دوزی و شالبافی در استان کرمان بوده است. امروزه برای تامین پارچه یا شال پته دوزی به جای کرک از پشم گوسفند استفاده می کنند. البته گران شدن قیمت کرک یکی از مهمترین دلایل استفاده از پشم گوسفند است.
سخن آخر
برک امروزه در ایران کمیاب است. بجستان، گناباد، فردوس و بشرویه در خراسان از نواحی اصلی تولید این پارچه هستند؛ در استان کرمان نیز بافته می شود. انواع مشهور آن در قبیله بربری هزاره (برک هزاری ) در بشرویه (استان خراسان) بوده و در حال حاضر، مرکز فروش برک در مشهد است. برک بافی در خراسان سابقه تاریخی دارد و قبل از صنایع نساجی ماشینی دوران بسیار درخشانی داشته است. با پیدایش ماشین در صنایع نساجی و تولید انواع پارچه به مقدار زیاد و قیمت ارزان، تولید برک بسیار کم شد و دیگر نتوانست با صنعت مشابه ماشینی رقابت کند. امروزه به دلیل زحمت زیاد تولید، بالا بودن سن شاغلین، افزایش بهای مواد اولیه و کمی دستمزد کارگران، این هنر رو به نابودی است و اکثر شاغلین این رشته، به رشته های پر رونق دیگری چون قالی بافی روی آوردند.
نگاهی به هنر شعر بافی
