در مناطق ارسباران آذربایجان زیر انداز هایی بافته می شود که از نظر بافت و طرح و نقش بین گلیم و قالی قرار می گیرد. این گونه بافته ها هم سبکی گلیم را دارد و هم ظرافت قالی را. در وَرنی بافی (یا سوماک) نیز به مانند گلیم بافی از گره استفاده نمی شود و این در هم تنیدن تار و پود است که نقوش را به وجود می آورد. ورنی بافی به سبک پود پیچی یعنی گذراندن پود اصلی از تار و پیچش نخ به دور نخ های تار شکل گرفته و نقش می پذیرد. ورنی به دلیل استفاده از گره پرزدار در بافت آن جز گلیم و از لحاظ طرح، نقشه و شکل ظاهری مشابه قالی است.
ورنی چیست؟
تاریخچه ورنی بافی
ورنی بافی یکی از صنایع دستی هنری ایران است. ورنی به عنوان نوعی زیرانداز، مفرش یا وسیله محل اسباب و اثاث منزل، عمدتاً در منطقه کوچ و استقرار عشایر شاهسون در مناطق شمال شرقی آذربایجان و برخی نواحی پیرامونی و مرتبط با جمعیت و جوامع مستقر در این نواحی پیدایش و تکوین یافته است. با توجه به اینکه معمولاً تاریخ، فرهنگ و ادبیات عشایر بصورت غیرمکتوب و اغلب شفاهی و سینه به سینه جریان می یابد با گذشت و سپری شدن زمان، به مرور یادداشت های تاریخی و محفوظات غیر فولکوریک اقوام و قبایل تا حدودی از اذهان زدوده شده و یا با اطلاعات و محفوظات جدیدتر انباشته می شوند. بر این اساس هنوز اسناد و مدارک مکتوب و مستند درباره پیشینه تاریخی مربوط به زمان یا دوره تاریخی ابداع و رواج بافت ورنی در آذربایجان پیدا نشده است. با علم به اینکه ورنی نوعی گلیم تکامل یافته محسوب می شود، واضح است که از پیشینه تاریخی کوتاه تر و کمتری نسبت به گلیم برخوردار باشد برای نمونه وجود آثاری از ورنی های قدیمی مربوط به دوره قاجاری و حتی پیش از آن نشانگر سابقه تاریخی پیش از 200 ساله بافت ورنی در ایران است.
طرح های ورنی
شیوه بافت ورنی
- شیوه پود گذاری: در این شیوه تنها از نخ تار ( چله) و نخ پود برای بافت گلیم استفاده می شود پودهای رنگارنگ را از زیر و روی رشته های تار عبور می دهند، با تغییر رنگ های پود است که نقشها پدیدار می شود و هر دو روی گلیم صاف، هموار و همرنگ می شود.
- شیوه پود پیچی: در این شیوه علاوه بر نخ تار و نخ پود از پودی نازک نیز در بافت استفاده می شود و در واقع پود به حالت پیچش از میان نخ های تار عبور نموده، سپس با عبور پود نازک و کوبیدن آن با شانه، عمل در گیری نخ های تار و پود قطعی می شود. این شیوه بافت که بسیاری از صاحب نظران آن را حدواسطی میان گلیم بافی و قالی بافی دانسته اند، در واقع آخرین منزلگاه تکامل گلیم بافی به قالیبافی می باشد. بافت گلیم معروف به ورنی در آذربایجان شرقی و نیز بافت گلیم معروف به شیریکی پیچ در استان کرمان بدین شیوه است.
این نوع گلیم ها را که به شیوه پود پیچی بافته می شوند سوماک نام نهاده اند. گاهی روی گلیم ها راسوزن دوزی می کنند، این گلیم ها به گلیم سوزنی شهرت دارند.
سخن آخر
محل اصلی تولید ورنی منطقه قره باغ، مخصوصاً شهر شاماخی، بوده که بر اثر روابط، علقه های فرهنگی و عشیره ای همچنین ترددهایی که در دو کناره رود ارس انجام پذیرفته، به تدریج تولید ورنی ابتدا در منطقه ارسباران و سپس در بین ایلات و عشایر دشت مغان رایج شده است. هم اکنون بیش از ۲۰ هزار نفر از جمعیت منطقه به خصوص در اهر به تولید ورنی اشتغال داشته و امرار معاش خود را از تولید آن تأمین می کنند.
نگاهی به هنر شعر بافی
