نگاهی به جاذبه های حمام گله داری در بندرعباس!
حمام گله‌داری یکی از آثار تاریخی شهر بندرعباس واقع در بخش مرکزی شهرستان بندرعباس و یکی از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب ایران است.این حمام که در محله قلعه‌شاهی (اِوز‌ی‌ها) بندرعباس قرارگرفته در حال حاضر به عنوان موزه مردم‌شناسی استان هرمزگان در حال استفاده است.این اثر تاریخی به شماره 2003 در فهرست آثار ملی، در سال 1374 خورشیدی به ثبت رسیده‌است.حمام گله‌داری که به‌اشتباه تنها حمام تاریخی بندرعباس نام‌گرفته و پس از حمام گپ واقع در خیابان امام موسی صدر دومین حمام در بندرعباس بوده‌است.پس از دهه 1340 و با آمدن لوله‌کشی شهری و حمام به منازل، کم‌کم این حمام به مکانی متروکه تبدیل‌شده بود تا اینکه در اوایل دهه 1370 توسط سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در فهرست آثار ملی ثبت و احیا شده و در چند سال گذشته نیز یک دوره مرمت دیگر را گذرانده و امروز درِ آن در روزهای زوج و ساعاتی مشخص برای بازدید عموم باز است.
تاریخچه حمام گله داری
«شیخ احمد گله داری» یک تاجر سرشناس و خیر بود. او به‌منظور خدمت به مردم، این حمام را ساخت. قدمت بنای حمام به دوره حکومت قاجاریه برمی‌گردد. وی پس از اتمام ساخت این حمام آن را به مسجد گله داری وقف کرد.
گویا حمام گله داری در قدیم بسیار شلوغ بوده است و مردم زیادی از آن استفاده می‌کردند و رونق فراوانی داشت. یکی از اهالی قدیمی محله گله داری در خاطراتش از این حمام این‌گونه بیان می‌کند که این حمام در نوبت زنان کاملا قرق می‌شد و زنان بندرعباس، با تشریفات خاصی از صبح تا بعدازظهر را در این حمام سپری می‌کردند.
حمام گله داری بندرعباس میان سال‌های 1333 تا 1338 خورشیدی مورد بازسازی قرار گرفت. پس از اینکه از سال 1340 خورشیدی به بعد لوله‌کشی شهری و حمام به منازل مردم آمد، متاسفانه حمام تاریخی گله داری عملا به یک حمام متروکه مبدل شده بود. در سال 1370 خورشیدی، اداره این بنا به اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری واگذار شد. این اتفاق باعث شد تا علاوه بر ثبت آن در فهرست آثار ملی ایران، بنای ساختمان مورد بازسازی نیز قرار گیرد و احیا شود.
معماری حمام گله داری بندرعباس
این ساختمان نیز مانند حمام‌های دیگر دارای فضاهای بینه، سر بینه، گرمخانه و خزینه است. بنا دارای پنج گنبد بزرگ و کوچک است. وقتی می خواهید وارد حمام گله داری بندرعباس شوید، یک راهروی هشتی به چشم می آید که دارای ابعاد کوچکی است و برای تنظیم دما و میزان رطوبت محیط داخلی حمام بوده است. فضای بینه نیز به شکل هشت گوش ساخته شده بود و در اطراف آن چهار صفه یا سکوی نشیمن و رختکن وجود داشته است. وقتی وارد حمام شوید نشیمن گاه ها را خواهید دید. همگی حمام های ایرانی دارای یک حوض در مرکز اصلی حمام هستند. محدوده میاندر محلی برای ارتباط بینه با گرمخانه است و عموما محیط داخلی آن سرد و مرطوب است. قسمت سربینه نیز بخشی از حمام است که محل شست و شو بوده و دارای دو سکوی نشیمن است که بخار نیز به آن می‌رسد. همچنین سربینه به خزینه متصل می‌شود و فضایی گرم و خشک دارد. وسط سالن بینه حوضچه هشت ضلعی کوچک قرار گرفته که فضای این قسمت سرد و خشک بوده، زیرا فضای ورودی در ارتباط مستقیمی با فضای خارجی است که این فضا سرد و مرطوب و دارای بخار است.
خزینه نیز محل گرم شدن آب مورد استفاده حمام است و البته نامی بسیار آشنا و با اهمیت بالا در حمام همین قسمت است. در قسمت خزینه معمولا فضا گرم و خشک است تا آب مورد استفاده گرم شود. آبی هم که در خزینه گرم می‌شود توسط کانال‌هایی که از جنس ساروج و سنگ ساخته شده‌اند، به قسمت‌های مختلف حمام منتقل می‌شود و مورد استفاده قرار می‌گیرد.سیستم گرمادهی حمام شامل انبار سوخت، آتشدان، دیگ، دودکش‌ها و گودال جمع‌آوری خاکستر است. جالب است بدانید که آب این حمام از چاهی به عمق ده متر که هنوز هم پابرجاست تامین می شده و در آن زمان برای گرمایش آب حمام از نیروی کمکی گاو در مسیر استفاده می کردند، به طوری که چاه چرخ گاوی به طور دائم در حال حرکت بوده و آب را از چاه به انبار ذخیره آب می‌ریخته است.
فضای گرم کننده حمام به خاطر نگهداری گرما در عمق زمین قرار گرفته است. روشنایی این حمام نیز مانند ساختمان های دیگر نیست و حالت خاصی دارد، اگر به سقف حمام نگاه کنید، در وسط سقف حمام هم روزنه‌هایی به عنوان نورگیر و تهویه قرار دارند. این روزنه‌ها را در فصل های بهار و تابستان باز می کردند تا دما و رطوبت حمام تنظیم شود. جالب این است که حمام‌ها در گذشته فقط محل استحمام نبودند، بلکه یکی از مکان های مهم در شهر و روستا محسوب می شدند که بزرگان در آنجا به بحث و صحبت می پرداختند و همچنین کشیدن قلیان و نوشیدن چای نیز یکی دیگر از کارهایی بوده که در حمام‌های قدیمی انجام می دادند. مردم پس از شستشوی بدن که از قسمت گرمخانه خارج می شدند، در قسمت بینه می‌نشستند و به گفتگو می‌پرداختند و لحظات خوشی می گذراندند.
بخش‌های مختلف حمام گله داری
نوبت آن است که وارد حمام شویم و نگاهی به قسمت‌های داخلی آن بیندازیم. حمام گله داری شامل قسمت‌های مختلفی همچون بینه، سربینه، گرمخانه و خزینه است که از این نظر مشابه حمام‌های تاریخی در مناطق واقع در کویر مرکزی است. در قسمت ورودی این حمام، یک راهرو هشتی به چشم می‌خورد که ابعاد کوچکی دارد و برای تنظیم دما و میزان رطوبت محیط داخلی حمام ساخته شده است. در اطراف این هشت ضلعی، چهار سکو به‌عنوان نشیمن‌گاه و رختکن ایجاد شده‌اند. در مرکز این فضا نیز یک حوض کوچک به‌شکل هشت ضلعی جلب توجه می‌کند.
از قسمت بینه که بگذریم، به میاندر می‌رسیم. میاندر، در واقع محل ارتباط بینه با گرمخانه حمام و محیط داخل آن سرد و مرطوب است. قسمت سربینه نیز بخشی از حمام است که محل شست‌و‌شو بوده و دارای دو سکوی نشیمن است. ضمن آن که بخار نیز به آن می‌رسد.بخش دیگری از حمام که نظرمان را جلب می‌کند، بخش خزینه است. خزینه در واقع محلی است که آب مورد استفاده در حمام در آن گرم می‌شود و به همین دلیل، فضای خزینه گرم و خشک است. آبی که در خزینه گرم می‌شود، توسط کانال‌هایی از جنس ساروج و سنگ، به قسمت‌های مختلف حمام منتقل می‌شود و مورد استفاده قرار می‌گیرد.
موزه حمام گله داری
امروزه حمام گله داری بندرعباس تبدیل به یک موزه فاخر شده است و به‌عنوان موزه مردم‌شناسی استان هرمزگان شناخته می‌شود. پس از اینکه سال‌ها این حمام به دست فراموشی سپرده شده بود، تصمیم برای استفاده از آن به‌عنوان موزه، امر بسیار ارزشمندی در راستای احیای این بنای تاریخی و به‌کارگیری آن برای معرفی تاریخ و آداب و رسوم مردمان هرمزگان بوده است.
خلاصه
بندرعباس، قلب تپنده ی تاریخ و صنعت و تجارت در جنوب ایران است که از اهمیت ویژه ای برخوردار است. شهر بندرعباس بزرگ ترین بندر تجاری ایران است که حوادث مختلفی را پشت سر گذاشته و یکی از آنها تسخیر آن توسط پرتغالی ها بوده است. در طول تاریخ پر فرازو نشیبی که این شهر داشته جاذبه های زیادی در آن به جا مانده است که یکی از مهمترین آن ها حمام تاریخی «گله داری» است. این حمام در حال حاضر به موزه مردم شناسی در استان هرمزگان معروف است و بازدیدگان زیادی دارد.